بریده‌هایی از کتاب برابری و رفع تبعیض

«اگر کسانی حقوق قومیت‌ها را نپذیرند، اساسا به حقوق بشر اعتقاد ندارند.» راه‌حل او برای رفع تنازعات قومی،‌ گفتگوی منتقدانه، پذیرش حقوق متقابل و دوری از فضای عاطفی و غیرمنطقی است.

اگر پلورالیزم به‌رسمیت‌شناختن تکثر ملل و نحل است، در آیینی که قرآن کتاب آن است بدین صراحت پذیرفته شده است و تنوع اقوام و ملت‌ها را امری تکوینی و خواست خداوندی و برای جذابیت و غنای زیست و فرهنگ آدمیان می‌داند و این موضوع، بدیهی‌تر از آن است که مسأله گفتگو باشد؛ اما گاه همین بدیهیات، مخفی و مسأله برانگیز می‌شوند و کتاب‌هایی را از قبیل آنچه در دست دارید، ایجاب می‌کنند.

مسألهٔ قومیت‌ها در ایران اما از اواخر قاجاریه از زمانی دراز بود که به یک مسأله امنیتی مبدل شد. شاید بتوان سرآغاز سیستماتیک این فرایند را از کوچ اجباری و سرکوب قومیت‌ها در دورهٔ رضاخان برشمرد. هرچند پاره‌ای از محققان این اقدامات را برای ساختن دولت مدرن در ایران ضروری شمرده‌اند. او بدون توجه به دلیل اصلی آهنگ جدایی‌خواهی و آشوب در مناطق مرزی و قومی که ناشی از دو مسألهٔ ستم و تبعیض و مرکزگرایی از یکسو و تضعیف اقتدار حکومت مرکزی پس از جنگ جهانی از سوی دیگر بود، روش مشت آهنین را برای حل یک معضل پیچیدهٔ فرهنگی سیاسی اتخاذ کرد، خطایی که پس از او همچنان ادامه یافته است.

قدرت‌های خارجی نیز همواره از این مسأله به‌عنوان یک فرصت برای خود استفاده می‌کردند. پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ این دمل چرکین دوباره سرگشود و مجموعه‌ای از خطاها و بی‌تجربگی‌های حکومت نوپا و متقابلا گروه‌هایی که دنبال جای پایی برای خود بودند و به هویت گروهی و منافع سیاسی خود بیش از منافع و مصالح مردم اصالت می‌دادند، آتش جنگی را شعله‌ور کرد که تا سال‌های دراز فضای هرگونه بحث در این زمینه را امنیتی کرد.

یکی از خطاهای مستمر همواره عدم تمایزگذاری میان هویت‌جویان و جدایی‌طلبان بوده است و همه را با یک چوب راندن نتیجه‌ای جز تقویت نظریات رادیکال جدایی‌طلبی و بی‌اعتبارشدن اصلاح‌گری در چارچوب ایرانی متحد و کثیرالمله نداشته است

نمی‌توان عاشق ایران بود و مسألهٔ قومیت را در یک سو، به چند جلد کتاب فولکلور فروکاهید و در سوی دیگر، تا مسئله اتهام بسیار سنگین تجزیه فرابرد و نمی‌توان زیست مسلمانی برگزید و از تبلیغ مهم‌ترین اصل دین محمدی، یعنی برابری همهٔ اقوام، نژادها و زبان‌ها غافل بود.

حقوق قومیت‌ها چون تاکنون همواره در وادی لاادری، ابهام و انکار بوده، جای گفتگوهای بسیار دارد. باید دربارهٔ این حقوق نخستین بشری بسیار نوشت و بسیار سخن گفت تا هراس جامعهٔ ایرانی که سال‌های سال بلندگوهای پان‌ایرانیسم در گوشه‌گوشهٔ آن مشغول بودند، فرو بریزد. برای تحقق حقوق قومیت‌ها، تنها یک راه وجود دارد: گفتگو. باید برای اینکه انسان ایرانی کمتر رنج بکشد، گفتگو کنیم. باید برای اینکه ایران را همچنان «ایران» نگه داریم، گفتگو کنیم، باید برای تحقق حقوق حقهٔ قومیت‌ها گفتگو کنیم.

اما سرانجام دوازده گفتگوی تفصیلی در طول پنج ماه از ابتدای مهر سال ۹۰‌ تا انتهای دیماه همان سال با صاحب‌نظران و کنشگران مختلف حوزهٔ قومیت‌ها انجام شد:‌ ۱. کاووس سیدامامی، استادجامعه‌شناسی دانشگاه‌امام‌صادق؛ ۲. سیدحیدربیات، محقق حوزهٔ علمیهٔ قم؛ ۳‌. ابراهیم حاجیانی، جامعه‌شناس و مدیر پژوهش‌های فرهنگی مرکز تحقیقات‌استراتژیک؛ ۴. یونس‌نوربخش، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران؛ ۵.‌ حمیدرضاجلایی‌پور، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، ۶.‌ مجتبی مقصودی، رییس وقت انجمن علوم سیاسی ایران؛ ۷. احمد رضایی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه مازندران؛ ‌۸‌. سیدهاشم هدایتی، استاد مدیریت استراتژیک؛ ۹. جلال‌جلالی‌زاده، استاد فقه شافعی دانشگاه تهران؛‌۱۰. محمدعلی حیدری، پژوهشگر روابط بین‌الملل؛ ۱۱. حسین گودرزی، رئیس مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، ۱۲. فرامرز تقی‌لو، استاد علوم سیاسی دانشگاه تبریز.

اگرچه بخش بزرگی از صفحات مربوط به قومیت در رسانه‌ها را مخالفان جدی و قسم‌خوردهٔ حقوق قومیت‌ها-به‌دلیل لابی‌های متعدد خود - اشغال کرده‌اند

در مجموع این اثر، شامل پانزده گفتگوی تفصیلی و پژوهشی با پانزده کارشناس ارشد حوزهٔ قومیت‌ها است که گاه نظرات موافق و گاه نظرات کاملا متضاد را مطرح کرده‌اند. محور اکثر گفتگوها عبارت است از: بستر تاریخی ایجاد بحران، وضعیت قومیت در دوران پهلوی، اندیشهٔ برابری در اسلام و قانون اساسی، نگاه امام به حقوق اقوام، تحلیل دلایل و نگرانی‌های مخالفان حقوق قومیت‌ها، حقوق اقوام و مسألهٔ امنیت ملی، منافع ملی و حقوق بشر، مصادیق حقوق قومیت‌ها، زبان‌مادری و چرایی و چگونگی اجرای آن و امکان یا عدم امکان تحقق حقوق قومیت‌ها.

«اگر کسانی حقوق قومیت‌ها را نپذیرند، اساسا به حقوق بشر اعتقاد ندارند.» راه‌حل او برای رفع تنازعات قومی،‌ گفتگوی منتقدانه، پذیرش حقوق متقابل و دوری از فضای عاطفی و غیرمنطقی است.

خصوصاً در ماه‌های پایانی ریاست جمهوری آقای خاتمی، سازمان برنامه و بودجه، برنامه‌ای برای اصلاح ساخت تمرکزگرای دولت پیشنهاد کرد که در نوع خود مترقی‌ترین برنامه‌ای بود که در چارچوب حکومت امکان طرح داشت و به نظر من، اجرای آن در شرایط اقتدار دولت مرکزی می‌توانست گامی بسیار سودمند در اصلاح ساختار سیاسی مرکزگرا و احقاق حقوق گروه‌های قومی و تضمین امنیت ملّی کشور باشد، اما متأسفانه این توجه‌ها و حساسیت‌ها در مقام عمل نتوانست بر گرایش‌های مرکزگرایی غلبه کند.

این رویارویی طبقاتی، جامعه را به کجا می‌برد؟ اگر وضع روانی آدم‌ها، همین‌طوری غلظت پیدا کند، می‌تواند بسیار وحشتناک باشد و ممکن است، بحران‌های اجتماعی و شورش به وجود بیاورد. بحران اقتصادی خطرناک‌ترین بحران یک جامعه است. معیشت حوزهٔ نیازهایی است که نمی‌شود از آن صرف‌نظر کرد. من می‌توانم تقاضای فرهنگی یا سیاسی را به تأخیر بیاندازم اما نمی‌توانم تقاضای نان شبم را به تأخیر بیندازم. اینکه در آینده چه خواهد شد بسیار نگران‌کننده است.

آیا شما به وجود شکاف قومی در ایران معاصر اعتقاد دارید؟ مولفه‌ها و دلایل به وجود آمدن این شکاف چیست؟ بلی این شکاف به وضوح دیده می‌شود. رسوب نگاه رضاخانی در ناخودآگاه مدیران و دست‌اندرکاران یکی از عوامل این شکاف است. اما ناگفته نماند که رضاخان پیامبر نبود که این نگاه برای او وحی شده باشد؛‌ این نگاه در بخشی از جامعهٔ ایرانی وجود داشت و در عمل رضاخان متجلی شد. یعنی شبیه آن چیزی که در ذهن و زبان‌اندیشمندان آلمانی جاری بود و در شخصیت هیتلر نمود پیدا کرد.

عصر رضاشاه مابعد همان دوره‌ای است که شارل پگی نوشت: «دگرگونی‌های جهان از زمان عیسی مسیح به این سو کمتر از دگرگونی‌های جهان طی سی سال اخیر بوده است». یعنی عصری که غرب تحولات بی‌سابقه‌ای به خود دیده بود و آن تحولات کم‌کم به شرق نیز راه می‌یافتند. عصر رضاشاه دورهٔ گسترش آموزش عمومی، تشکیل دانشگاه تهران و گسترش رسانه‌های نوشتاری و شنیداری است که با ممنوع‌شدن زبان‌های غیرفارسی، فرصت بالندگی از این زبان‌ها در فجیع‌ترین شکل ممکن گرفته می‌شود، کتاب‌های خطی اقوام چاپ نمی‌شود، فولکلور اقوام ضبط و گردآوری نمی‌شود، فرصت شکوفایی از شعر و نثر اقوام گرفته می‌شود و زبان علمی اقوام شکل نمی‌گیرد.