بریده‌هایی از کتاب عقل در برابر جنون

دیوانه بودن می‌تواند به معنای ادای دیوانه بودن درآوردن باشد، اما عاقل‌بودن نمی‌تواند به معنای ادای عاقل‌بودن درآوردن باشد.

عاقل بودن یعنی به رسمیت شناختن سردرگمی خود،

عاقل بودن یعنی به رسمیت شناختن سردرگمی خود، که نیازی نیست برای پنهان کردن آن دست به دامان دیوانگی بشویم.

عاقل‌بودن به‌روشنی کلمه‌ای است که ما تا وقتی مجبور نباشیم تعریفش کنیم، خیلی راحت آن را به‌کار می‌بریم.

عاقل‌بودن در عوض، این‌طور پیش چشم‌مان زنده نیست: درامی ندارد. آدم عاقل، برخلاف شخصیت‌های «خوب» ادبیات، دیالوگ به‌یادماندنی ندارد. انگار چندان واقعی نیست. به فرض که بتوانیم تجسمی از آدم عاقل داشته باشیم، باز هم چیز برجسته‌ای نیست که به چشم‌مان بیاید، تخت و یکنواخت است.

اگرچه دیوانگی امروز بیش از همیشه ما را وحشت‌زده کرده _یا شاید درست به همین دلیل_ نتوانسته‌ایم روایتی قانع‌کننده ارائه کنیم که عاقل‌بودن ممکن است چطور چیزی باشد؛ و چرا هنوز می‌تواند برایمان مهم باشد. این کتاب تلاشی است برای اینکه دوباره بحثمان را آغاز کنیم.

جانسون و لینگ هر دو بر این توافق دارند که برخی حالت‌های ذهن از بعضی دیگر سالم‌ترند (جانسون صحیح و سالم را به‌عنوان مترادف «عاقل» آورده است). اما عاقل‌بودن چه نوع سلامتی‌ای است؟ و چه نوع سلامت ذهنی‌ای مطلوب است؟ و شاید بالاتر از همه باید بپرسیم می‌توانیم ذهن را چیزی تصور کنیم که قادر است صحیح و سالم باشد؟

هیچ تلاشی برای تدوین تاریخ عاقل‌بودن انجام نشده و هیچ متخصص حرفه‌ای در این زمینه وجود ندارد یا حتی هیچ شاعر عاقلی. در سنت غربی روایت‌های متعددی از زندگی خوب و مؤمنانه وجود دارد و امروزه بیش از گذشته دربارهٔ زندگی سالم. اما زندگی با سلامت عقل هیچ‌وقت جایگاهی در این مجموعهٔ پهناور آثار آموزشی در زمینهٔ بهبود فردی –چه رسمی و چه غیررسمی_ که به‌طور سنتی شامل آن بوده، پیدا نکرده است.

یکی از تم‌های تکرارشوندهٔ تفکر دربارهٔ تاریخ سلامت عقل، همین شک مکرر است که نکند دیوانه و عاقل چیز مشترک پنهانی داشته باشند؛ نکند این دو در این خصومت ظاهری همدست هستند و بیش از آن چیزی که هر کدام حاضرند بپذیرند به هم مرتبط‌اند.

آنچه به‌عنوان عقل سلیم از آن یاد می‌کنیم، نوعی عاقل‌بودن هرروزه است که مسلم می‌دانیم؛ گویی چیز مشترکی در درون همهٔ ما وجود دارد که چنانچه از آن پیروی کنیم، سلامت عقل پیروز می‌شود. اما امروزه برای خیلی‌ها عقل سلیم و کل ایدهٔ عاقل‌بودن عادی و دردسترسی که در پی آن می‌آید، بسیار مبهم است.

به‌ندرت خبری از زرق‌وبرق دادن به دیوانگی بود؛ منظورم ارتقای دیوانگی به نوعی الهام و وحی است، به‌عنوان اعتراضی سیاسی و به‌عنوان سطح بالاتری از عاقل بودن. طرفداران جنبش ضدروان‌پزشکی سال‌های ۱۹۶۰ با تعهد و میلشان به گروه‌ها و اجتماعات درمانی به‌جای بیمارستان‌های روانی و درکشان از بیماری روانی به‌عنوان بحران وجودی به‌جای تمارض یا اختلالی عصب‌شناختی، دیوانگی را تلاشی برای رسیدن به اصالت فردی می‌دیدند

عقل همواره در برابر جنون مهجور مانده است. در ستایش دیوانگی، در توصیف دیوانگان، دربارهٔ نشانه‌های جنون بارها و بارها نوشته و گفته‌اند اما خیلی کم خوانده و شنیده‌ایم از عقل و اینکه عاقل کیست و عاقلی کردن چگونه است.

نویسنده ابتدا از همین تعریف و توصیف عاقل و دیوانه آغاز می‌کند؛ اینکه عاقل بودن، برخلاف جنون و دیوانگی، آدم‌ها را ترغیب نمی‌کند که درباره‌اش بگویند و بنویسند؛ اینکه هیج روایتی از چگونگی یک زندگی عاقلانه یا تمایز زندگی عاقلانه با زندگی شاد یا موفق وجود ندارد؛ اینکه چطور مجذوب دیوانگی می‌شویم. بعد به حضور عقل در زمینه‌های مختلف زندگی می‌رسد؛ اینکه پرورش فرزند عاقل، زندگی عاطفی عاقلانه یا حتی رویکرد عاقلانه به پول چیست. و در نهایت دستمان را می‌گیرد و ترغیبمان می‌کند عاقل بودن را انتخاب کنیم، حالا که آن را شناخته‌ایم.

(جلب و جست‌وجوی توجه یکی از مطمئن‌ترین نشانه‌های زندگی است که آن را امید می‌نامیم.)