بریده‌هایی از کتاب رهیافت های اقتصادی اسلام

کارگر در رژیم سرمایه‌داری از ابزار تولید محسوب می‌شود

هیچ‌یک از عوامل تولید در هیچ‌یک از مکتب‌های اقتصادی اهمیت کار را از نظر اسلام ندارد

چه زمانی ثروت مشروع است؟ زمانی که در جامعه فقر وجود نداشته باشد. اما اگر در جامعه فقر باشد، نشانهٔ معصیت و گناه ثروتمندان و کوتاهی آن‌هاست. ثروت‌اندوزی و انباشت ثروت شرعاً حرام است: «وَالَّذِینَ یَکنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یُنفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْ‌هُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ.» اما ثروت‌افزایی بحث دیگری است. اینکه انسان ثروتمند باشد، حرام نیست. اما ثروت‌اندوزی به معنای انجماد و راکد گذاشتن اموال حرام است.

فرد امانت‌دارِ اموالِ خویش است و در پیشگاه جامعه و در برابر نسل‌های پیشین و آینده مسئول آن امانت است. بر اساس این تحلیل، فرد حق ندارد داراییِ خود را نابود یا احتکار کند یا نسبت به آن بی‌توجهی و اهمال روا دارد.

از باب شوخی، شب عید غدیر در صیدا گفتم که اگر زنده بمانیم، در آینده شاهد نزاعی از نوعی دیگر خواهیم بود: نزاع پسران با پدران یا نزاع برادران بزرگ‌تر با برادران کوچک‌تر یا نزاع عمه‌ها با خاله‌ها، یا نزاع همسران با شوهران و برعکس. البته، این شوخی نیست و چنین نزاعی رخ خواهد داد. چرا؟ به دلیل تزاحم و برخورد در امور مادی؛ مادی‌گرایی که زیربنای اندیشه و شکل‌گیری جامعهٔ مدرن است.

عصر ما از چارچوب مارکس و اندیشهٔ او فراتر رفته است. مسائل روزگار ما تأکید می‌کند که مشکل کنونی ما مشکل ارزش و مقدار افزایش‌یافتهٔ ارزش و ماشین و اجتماع کارگران نیست. مشکل عصر ما، مشکل مادی و مشکل حرص و آز و طمع‌ورزی است، هرچند میان افراد یا میان زن و شوهر باشد.

اسلام ایمانی را که نتیجهٔ آن عدالت در زندگیِ فرد و جامعه نباشد، برنمی‌تابد.

بر اساس وظیفهٔ امر به معروف و نهی از منکر، هر فردِ جامعه مسئولِ سلامتِ جامعه است.

جامعهٔ مبتنی بر کار مادی اولاً جامعهٔ نزاع است، آن هم نزاعی فراگیر که از فرد آغاز می‌شود و به نزاعی دائمی می‌رسد. ثانیاً جامعهٔ غریبه‌هاست. هر فردی در این جامعه غریبه است و درعین‌حال، جامعه جامعهٔ شرکت‌هاست. هر گروهی شرکت کوچکی است، خانهٔ کوچکی است. قبیله شرکت بزرگ‌تری است و ملت یک شرکت بزرگ‌تر و... جامعهٔ شرکت‌ها یعنی همهٔ روابط مادی است. این برخی ویژگی‌های عمومی جوامع مادی است. نتیجهٔ این خصوصیات این است که جامعهٔ مادی جامعهٔ طبقات و به تعبیر دقیق‌تر، جامعهٔ گروه‌هاست. این گروه‌ها در دوره‌ای مشخص، طبقات بوده‌اند. دربارهٔ طبقات و نزاع طبقاتی و تشکیل طبقات از اصطلاح تز و آنتی‌تز استفاده می‌شود. همهٔ این‌ها به همان اصل بازمی‌گردد، یعنی جامعه از کار مادی اقتصادی ساخته می‌شود.