بریده‌هایی از کتاب تلنگر برای ایران

نحوهٔ چارچوب‌بندی درخواست بر چگونگی واکنش ما تأثیر می‌گذارد، مثلاً ما به‌خاطر هزار تومان با راننده‌تاکسی چانه می‌زنیم، ولی در معاملهٔ ملک گاهی از چند میلیون تومان چشم می‌پوشیم؛ برای خرید پوشاک چانه می‌زنیم، ولی قیمت پیتزا را مقطوع می‌دانیم! شاید برای خرید یک سیستم صوتی پیشرفته و نسبتاً گران‌قیمت برای خودروی خود مردد شویم، ولی هنگام خرید خودرویی نو، به‌خاطر پیشنهاد فروشنده، آن را به‌عنوان آپشن می‌پذیریم!

ویژگی مهم سیاست‌گذاری مشکل‌بودن آن است؛ که ریشه در پیچیدگی‌های رفتاری انسان‌ها دارد. همین مسئله، تکرارپذیری تجارب موفق سیاستی را در جوامع مختلف مشکل می‌نماید. بر این اساس مهم‌ترین کار بررسی نمونه‌های موفق، نه تکرار آن‌ها، که یادگیری از آن‌هاست. تجاربی که هر چند قابل نسخه‌برداری نباشند، اما شهود سیاست‌گذاران را ارتقا می‌بخشند.

در برخی از متون، رویکردهای رایج در سیاست‌های تغییر رفتار به چهار دسته تقسیم شده‌اند: ۱. استفادهٔ مستقیم از قوهٔ سلطه، اقتدار حکومت، اجبارهای انتظامی و مجازات‌های سنگین ۲. آموزش، توجیه منطقی و علمی، آگاهی‌بخشی و انتقال اطلاعات و دانش ۳. طراحی و تغییر در سازوکارها و ساختارهای هزینه‌فایده ۴. استفاده از میانبرهای ذهنی، پیام‌های نیمه‌آگاهانه و فرایندهای روان‌شناختی اگرچه تمام این رویکردها به جای خود مفید و کاربردی هستند، تحقیقاتی که از دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ دربارهٔ رفتارهای روزمرهٔ ما انسان‌ها انجام شده‌اند، نشان می‌دهند که بسیاری از این رفتارها را می‌توان بر اساس رویکرد چهارم، تبیین و پیش‌بینی و کنترل کرد.

مقابله با رفتارهای نامطلوب در ایران، معمولاً پس از آنکه در بین اکثر جامعه فراگیر شد صورت می‌پذیرد، آن هم معمولاً با استفاده از روش‌های قهری و مبتنی بر زور و اجبار؛ حال آنکه رفتارهای اکثریت را نمی‌توان با روش‌های قهری جهت داد و این کار موجب کاهش سرمایهٔ اجتماعی حکومت نیز خواهد شد. روش‌های قهری احتمالاً فقط در مراحل آغازین منحنی انتشار و قبل از حدّ بحرانی مؤثر خواهند بود.

با تأملی کوتاه در زندگی روزانهٔ خود درمی‌یابیم که اغلب رفتارها و انتخاب‌های ما نه به میزان آگاهی ما ربطی دارند و نه به محاسبات هزینه‌فایده‌ای ما و از سر اجبار (بیرونی) نیز رخ نمی‌دهند. در واقع انسان و فرایندهای شناختی‌روانی درونش بسیار پیچیده‌تر از آن است که بر مبنای چند قاعده مانند ناچاری بر اثر اعمال قدرت، کسب منفعت و مبتنی بر اطلاعات قبلی عمل کند. واقعیت این است که بسیاری از رفتارهای روزمرهٔ ما با تأمل یا حتی آگاهانه صورت نمی‌گیرند، بلکه مبتنی بر احساسات، عادت‌ها، انتظارهای اطرافیان، شرایط محیطی، خطاهای ادراکی و شناختی و... هستند.