بریده‌هایی از کتاب مرگ تراژدی

ازدواج نوعی گسترش سلسلهٔ پادشاهی یا پیوند سیاسی است. عنصر جنسی دربست در خدمت هدفی است که انسان در ذهنش پرورانده است.

داغی که بر دل دارم درمانی ندارد، چاه‌های نفرت هرگز خشک نخواهند شد،

انسان‌ها نسبت‌به راه رستگاری خود کورند. برای همین، زندگی‌های بی‌شماری از هم می‌پاشد، و بیهوده هم از هم می‌پاشد.

در تراژدی، نوعی سرکشی و «نه» گفتن وجود دارد که با خلق‌وخوی طبقهٔ متوسط جور درنمی‌آید. تراژدی از انفجار خشم حاصل می‌شود؛ این نوع ادبی به شرایط زندگی اعتراض می‌کند. تراژدی در ذات خود احتمالات بی‌نظمی دارد، چراکه همهٔ نویسندگان تراژدی اندکی از روحیهٔ طغیان آنتیگون را در وجود خودشان دارند. گوته، اما، از بی‌نظمی بیزار بود. او یک‌بار گفته بود که بی‌عدالتی را ترجیح می‌دهد، و منظورش از این سخن سنگ‌دلانه حمایت از آرمان‌های سیاسی واپس‌گرایان نبود، بلکه اشاره‌ای بود به این باور که بی‌عدالتی امری گذرا و چاره‌پذیر است، حال‌آنکه بی‌نظمی، نفس احتمال پیشرفت بشر را نابود می‌کند.

روزگار چنین است، بی‌رحم و بی‌ربط. مکافات خیلی سنگین‌تراز میزان گناهی است که از ما سر زده است.

تا زمانی که جان در بدن دارم کین می‌ورزم: ای زندگی سراپا نفرت باش... ای نفرت سراپا مرگ من باش.

واقع‌گرایی ما برخاسته از یأس ماست

روسو به فریاد می‌گفت، زنجیرهایی که بر دست‌وپای انسان می‌بینیم، ساختهٔ دست خود او هستند. اینها را می‌توان با پتک‌های انسان از میان برداشت.

من فقط در این دنیا نه، که در هزاران دنیا زندگی می‌کنم. ... بسته به حالت ذهنی‌ام با آشیل در سنگرها فریاد می‌کشم، یا با تئوکریتوس در دره‌های سیسیل هستم. و یا اینکه تمام هستی‌ام را در وجود ترویلوس خلاصه می‌کنم. ... من تبخیر می‌شوم.

تراژدی، اما، یعنی پیش‌رفتن خودخواسته به‌سوی پرتگاه زندگی، آنجا که ذهن باید سرگیجه را به جان بخرد و به دل تاریکی بنگرد. گوته سر آن داشت که به آسمان برود و چنین است که چشم به نور دوخته بود.

کمدی (شادی) و نثر به زندگیِ پست تعلق دارند، اندوه و شعر به زندگی متعالی.

آیا شرف می‌تواند پایی را (که دررفته) جا بیندازد؟ نه. یا دستی را جا بیندازد؟ نه. بعدش، آیا شرف می‌تواند عذاب زخمی را کم کند؟ نه. پس شرف از شکسته‌بندی و جراحی سررشته‌ای ندارد؟ نه. شرف چیست؟ یک لفظ. بعد، حالا این لفظِ شرف چیست؟ بادِ هوا. این شد حرف حساب!

در قرن نوزده لاپلاس اعلام کرد که خدا فرضیه‌ای است که دیگر ذهن عقلانی بیش از این به آن نیازی ندارد؛

هرگونه باور واقع‌بینانه‌ای درمورد درام تراژیک باید از عینیت بلا سرچشمه بگیرد. تراژدی‌ها پایان بدی دارند. نیروهایی چهرهٔ تراژیک را درهم می‌شکنند، نیروهایی که نه می‌شود آنها را درست شناخت و نه می‌توان با فرمان خِرد بر آنها چیره شد. این نکته نیز بسیار ضروری است: آنجا که علل فاجعه گذراست، آنجا که بتوان با ابزار فنی یا اجتماعی به کشمکش پایان داد، درام جدی داریم، اما تراژدی نه. قانون طلاقی که انعطاف بیشتری داشته باشد نمی‌تواند سرنوشت آگاممنون را دگرگون کند؛ روانکاوی اجتماعی نیز نمی‌تواند راه‌حلی برای نمایشنامهٔ ادیپ باشد. اما روابط اقتصادی بهتر یا احداث لوله‌های آب و فاضلاب کارآمدتر می‌تواند به پاره‌ای از بحران‌های جدی در نمایشنامه‌های ایبسن پایان بخشد. این تفاوت را باید دقیقاً به یاد سپرد. تراژدی چاره‌ناپذیر است. تراژدی نمی‌تواند به جبران مادی و عادلانهٔ رنج گذشته بینجامد.

درام تراژیک به ما می‌گوید که قلمروهای عقل و نظم و عدالت محدودند و هیچ پیشرفتی در امکانات علمی و فنی نمی‌تواند کارایی آنها را گسترش دهد. در برون و درون آدمی «غریبگی» دنیا لانه دارد. نامش را هرچه می‌خواهید بگذارید: خدایی ناپیدا یا شرور، تقدیر کور، وسوسه‌های دوزخ، یا خشم ددمنشانهٔ خوی حیوانی ما. این نیرو در بزنگاه‌ها به انتظار ما کمین کرده است. این نیرو ریشخندمان می‌کند و ما را به تباهی می‌کشد. در موارد نادری نیز این نیرو ما را به‌سوی تباهی می‌کشاند تا به آرامشی برسیم که در فهم نمی‌گنجد. می‌دانم که هیچ‌یک از اینها تعریف تراژدی نیست. اما هرگونه تعریف قطعی و انتزاعی نیز معنایی نخواهد داشت.

«من ارباب خودم هستم که یعنی سَرورِ دنیایم.»

دیدگاه عبری لغزشی اخلاقی یا نوعی کج‌فهمی را سبب بروز بلا و مصیبت می‌داند. شاعران تراژیک یونانی، اما، بر این باورند که نیروهایی که به زندگی ما شکل می‌دهند و یا آن را به تباهی می‌کشانند فراسوی حاکمیت عقل یا عدالت‌اند. حتی از این هم بدتر: پیرامون ما نیروهای مرموزی هستند که با حملاتشان روح را نشانه می‌روند و آن را به جنون می‌کشانند و یا ارادهٔ ما را مسموم می‌کنند تا بر خودمان و آنها که دوستشان داریم بی‌حرمتی‌های جبران‌ناپذیری روا داریم،

تراژدی چاره‌ناپذیر است. تراژدی نمی‌تواند به جبران مادی و عادلانهٔ رنج گذشته بینجامد.

ارسطو می‌گفت، درد و عذابِ یک آدم بی‌گناه یا پارسا رقت‌آور هست، اما تراژیک نیست.

پول خدایی طلایی و حسی است که مثل آتش در رگ انسان می‌دود.

وقتی هنر از قید اسطوره رها می‌شود، به هرج‌ومرج می‌گراید.