بریده‌هایی از کتاب آشنایی با هنر تفکر راهبردی

ما چیزی جز تفکر خود نیستیم.

خیلی‌ها سال‌ها در مدارس و دانشگاه‌ها تحصیل می‌کنند و حتی به مدارج بالای دانشگاهی می‌رسند، اما معدودی از اینان به‌واقع فرهیخته هستند. چرا؟ چون معدودی از آن‌ها آموختن را یاد گرفته‌اند. اکثر مردم در طول زندگی‌شان به دنبال یاد گرفتن نیستند. به جای آن، نظامی از باورها شکل می‌دهند و در بقیهٔ عمر از آن دفاع می‌کنند.

کاش می‌شد این مغز مشغول مشوش را خاموش کرد و دمی از رنج فکر کردن و تصمیم‌گیری آسود؛ یا کسی، مرجعی، پیدا می‌شد که فکر کردن را به‌کل به او بسپاریم و خودمان برویم سراغ کارهای خوشایندتر

قدرت‌های مستقر از ما می‌خواهند منفعلانه بپذیریم وضع موجود فکری، سیاسی یا اقتصادی «هرچند ایده‌آل نیست» اما طبیعی است، و تلاش برای تغییر یا بیهوده است یا به آشوب بی‌پایان و در نهایت بدتر شدن اوضاع می‌انجامد. به‌تبع این، نهادهای آموزشی هم نامتفکر تربیت می‌کنند: القا کردن به‌جای آموزش، حفظ کردن به‌جای درونی ساختن، به خاطر سپردن دانشِ پیش‌تر کسب‌شده به‌جای درگیر شدن با روند علمی، و پذیرفتن منفعلانه به‌جای پرسشگری.

همیشه فرض کنید که شبیه انسان‌های دیگرید. بنابراین انتظار داشته باشید تا همهٔ کاستی‌های انسانی را در خودتان ببینید.

نهادهای آموزشی هم نامتفکر تربیت می‌کنند: القا کردن به‌جای آموزش، حفظ کردن به‌جای درونی ساختن، به خاطر سپردن دانشِ پیش‌تر کسب‌شده به‌جای درگیر شدن با روند علمی، و پذیرفتن منفعلانه به‌جای پرسشگری.

تفکر نقاد اندیشیدن دربارهٔ خود تفکر را به ما می‌آموزد.

چنین می‌پنداریم که حقیقت نزد ماست؛ اما در حقیقت، همه قربانی خودمحوری انسانی هستیم ـ اگرچه نه همه به یک اندازه.

آنچه انسان را به معرفت سوق می‌دهد تفکر است. آدمی ممکن است هرچه می‌خواهد و هرقدر می‌خواهد ببیند و بشنود، بخواند و بیاموزد؛ اما هیچ‌وقت چیزی را نخواهد شناخت مگر به آن فکر کرده و به‌واسطهٔ تفکر آن را به مایملک ذهن خویش بدل کرده باشد.

مسئله این نیست که «آیا ما اشتباه می‌کنیم یا نه؟» مسئله این است که «آیا ما از اشتباهات‌مان درس می‌گیریم؟»

تغییر زندگی تنها به واسطهٔ تفکر ممکن است

مشکل اینجاست که تفکر انسان‌ها در بسیاری موارد معیوب است.

هیچ‌کدام از ما هرگز متفکر کاملی نخواهیم بود، اما همه می‌توانیم متفکران بهتری باشیم.

مسئله این نیست که «آیا ما اشتباه می‌کنیم یا نه؟» مسئله این است که «آیا ما از اشتباهات‌مان درس می‌گیریم؟»

ویژگی تقریباً تمام نهادهای دیرسال اجتماعی ایستایی و مقاومت در برابر تغییر است.

سرشت انسان چنین است. همهٔ ما، با درجات مختلف، دچار پیش‌داوری هستیم. همه تصورات قالبی داریم و خود را فریب می‌دهیم. چنین می‌پنداریم که حقیقت نزد ماست؛ اما در حقیقت، همه قربانی خودمحوری انسانی هستیم ـ اگرچه نه همه به یک اندازه. هیچ‌کدام از ما هرگز متفکر کاملی نخواهیم بود، اما همه می‌توانیم متفکران بهتری باشیم.

انگار ما نه حاکم بر ذهن خود، که بندیِ آن هستیم.

چه می‌شود که ما خود را بحق می‌دانیم حتی وقتی شواهد عینی ثابت می‌کنند در اشتباهیم؟

قدرت‌های مستقر از ما می‌خواهند منفعلانه بپذیریم وضع موجود فکری، سیاسی یا اقتصادی «هرچند ایده‌آل نیست» اما طبیعی است، و تلاش برای تغییر یا بیهوده است یا به آشوب بی‌پایان و در نهایت بدتر شدن اوضاع می‌انجامد.

«تفکر آشفته اولین قدم به سوی زندگی آشفته است.»

واقعیت این است که احساس استثنا بودن اصلاً استثنایی نیست. اتفاقاً معمول همین است. آنچه استثناست ــ و البته نادر ــ تشخیص این نکته است که ما استثنایی نیستیم، که مثل همهٔ آدم‌های دیگر افراد خودمحوری هستیم که خود را فریب می‌دهیم.

واقعیت این است که احساس استثنا بودن اصلاً استثنایی نیست. اتفاقاً معمول همین است. آنچه استثناست ــ و البته نادر ــ تشخیص این نکته است که ما استثنایی نیستیم، که مثل همهٔ آدم‌های دیگر افراد خودمحوری هستیم که خود را فریب می‌دهیم.

تا وقتی مستقیماً با مشکلات زندگی‌تان که علت این احساسات منفی است روبه‌رو نشوید، و تا وقتی کاری برای تغییر دادن شرایط نکنید، احساسات منفی از بین نخواهند رفت.

متفکرانِ خوب اگر تفکر بهتری پیدا کنند این تمایل را دارند که تفکرشان را عوض کنند.

از خود بپرسید که چقدر برای‌تان مهم است که آدمِ خودتان باشید، برای خودتان فکر کنید، و اختیار زندگی‌تان در دست خودتان باشد. اصرار بر اینکه آزاد هستید شما را آزاد نمی‌کند. آزادی با تشخیص میزان بردگی و اطاعت در برابر آداب و رسوم اجتماعی، قوانین، و ایدئولوژی آغاز می‌شود.

«انسانی که ارباب خود نباشد، آزاد نیست» اپیکتتوس

بسیاری از مردم زندگی‌شان را صرف نگرانی دربارهٔ مشکلات می‌کنند به‌جای اینکه برای حل آن‌ها تلاش کنند.

«خردمندان و خوبان از میان همهٔ دانش‌ها، بیش از همه به دنبال شناخت خویشتن‌اند.»

فرد سلطه‌پذیر در ازای چیزهایی مثل امنیت، حفاظت، یا پیشرفت، تسلیم دیگران می‌شود. او آزادی خود را با هوای رسیدن به چنین چیزهایی (واقعی یا خیالی) تاخت می‌زند. سلطه‌پذیر استاد مظلوم‌نمایی است. مشخصه‌های فرد سلطه‌پذیر معمولاً عبارت است از چاپلوسی و اطاعت که اغلب ملازم نوعی احساس حقارت، بی‌کفایتی، و رنجش‌خاطر است. سلطه‌پذیر به‌واسطهٔ اطاعت چاپلوسانه، نوعی قدرت اثرگذاری غیرمستقیم (بر سلطه‌گر) به دست می‌آورد. جالب است که سلطه‌پذیران باهوش گاهی بر سلطه‌گران بی‌تجربه «تسلط» می‌یابند.

«اینکه وطن‌پرستی "آخرین دست‌آویز فرومایگان" است صرفاً به این سبب نیست که گاهی رفتارهای رذیلانه به نام وطن‌پرستی انجام می‌شود... بلکه بدین جهت است که تب‌وتاب وطن‌پرستی می‌تواند تمام فضایل اخلاقی را نیست و نابود کند.» رالف بارتن پِری