بریده‌هایی از کتاب معرفت شناسی؛ کتاب معلم معارف کاربردی (۱)

روشن است که در مسائل اعتقادی نیز، همچون دیگر دانش‌ها، باید به متخصص‌ترین و عالم‌ترین دانشمندان آن فن، مراجعه شود و عقل و شرع مراجعه به غیراعلم را در این باب روا نمی‌دانند.

باید نور عقل و علم به‌وسیلهٔ مجاهده، مراقبه و عبادت در وجود انسان پدید آید و دین شناخته شود وگرنه با صِرف استدلال، معرفتی نصیب انسان نخواهد شد.

انسان‌ها در کارهای خود،‌ جز لذت هیچ هدف دیگری ندارند. انسان عادی همیشه رفتارهایش را بر اساس لذت‌طلبی تنظیم می‌کند و حتی گاهی که از روی محبت کاری انجام می‌دهد، در اعماق این محبت‌ورزیدن نیز، از محبت‌ورزیدن به دیگری و رفع نیاز او، لذت می‌برد.

با انجام چند مرحله می‌تواند یقین پایدار را از ناپایدار تمیز دهد. شخص ابتدا باید به فطرت خود بازگردد و بررسی کند؛ اگر حاصل بررسی این شود که یقینش پایدار است؛ در مرحلهٔ بعد باید بین آن گزاره و عقلیات، تعارض افکنَد، اگر باز هم یقینش پایدار بود، به این یقین، یقین استوار و پایدار و یا به‌تعبیری «یقین بالمعنی الاخص» گوییم. این یقین می‌تواند مبنای تفکر و زندگی قرار گیرد

بنابراین در مواجهه با نوجوانان و جوانان بهتر است بگوییم که دین به تو می‌آموزد چگونه به لذت و کیف برتر برسی. تعبیر به کیف شاید خیلی عالمانه و ادیبانه نباشد، اما مفاهیمی مثل سعادت و امثال آن، از اذهان جوانان دور است و اگر با جوان با زبان خودش صحبت کنیم، باور می‌کند که انبیای الهی آمده‌اند تا انسان را به کیف و لذت دعوت کنند و به این ترتیب زمینه برای حرکت بسیار قوی‌تر می‌شود.

الگوهای تربیتی کشور ما نیز تحت تأثیر فرهنگ غرب است. استاد باید این نکته را مدنظر داشته باشد که جوان نسل امروز با الگوی لذت بیشتر به مباحث اعتقادی جذب می‌شود.

حس لذت‌طلبی، حسی فطری است که مبدأ عام همهٔ افعال اختیاری انسان است. به همین جهت بهترین و موفق‌ترین الگو برای دعوت انسان‌ها به هر کار خیری، از جمله دین‌داری یا فراگیری اصول عقاید، همین الگو است.

افعال انسان، همان معادلهٔ بین لذت و اَلَم است و طبیعی است که گاهی نتیجهٔ معادله این باشد که شخص، سختی‌هایی را تحمل کند تا به لذت برسد. اگر لذت ترک لذت بدانی دگر لذت نفس، لذت نخوانی

انسان در هنگام تصمیم‌گیری، همیشه دو مرحله را طی می‌کند: ابتدا بین مجموع آثار، برآیند می‌گیرد و سپس تمام این برآیندها را با برآیند دیگر رفتارها مقایسه می‌کند تا ببیند که در مجموع کدام‌یک لذت و نفع و خوشی بیشتری دارد و در نهایت بر اساس همان رفتار می‌کند.

انسان وقتی نسبت به چیزی، انگیزه و تمایل پیدا می‌کند که واقعاً در مجموع محاسبات خود تصدیق کند که این کار همراه با لذت و کیف است و پس از این تصدیق است که به‌دنبال آن عمل می‌رود. این محاسبه، یک محاسبهٔ کاملاً فطری است و همهٔ انسان‌ها از همین الگو در زندگی استفاده می‌کنند

مچنین بر اساس همین لذت‌طلبی، اسلام حکم می‌کند که ایثار در امور آخرتی جایز نیست. مثلاً جایز نیست که شخصی در مجلس گناهی شرکت کند تا برادر دینی خودش را نجات دهد، زیرا برآیند ایثار در امور آخرتی ضرر و رنج است و در نتیجه، کاری غیرعاقلانه بوده و اسلام کار غیرعاقلانه را تأیید نمی‌کند. چراکه انسان در قبال کاری که انجام می‌دهد به لذت برتر نمی‌رسد؛ بلکه در قبال این ایثار، آخرت خود را هم از دست خواهد داد

انسان‌ها در کارهای خود،‌ جز لذت هیچ هدف دیگری ندارند. انسان عادی همیشه رفتارهایش را بر اساس لذت‌طلبی تنظیم می‌کند و حتی گاهی که از روی محبت کاری انجام می‌دهد، در اعماق این محبت‌ورزیدن نیز، از محبت‌ورزیدن به دیگری و رفع نیاز او، لذت می‌برد.

لذت اعم از لذت حسی و لذت عقلی (غیرحسی) است. در متون اسلامی نیز واژهٔ لذت معنایی کاملاً عام دارد و به همین جهت در روایات ما صحبت از لذت عبادت، لذت محبت خداوند و لذت معرفت شده است

اگر بتوان حلقه‌های اتصال بین یک فعل اختیاری و لذت انسان را وصل کرد، خودبه‌خود در افراد انگیزه ایجاد می‌شود.