بریده‌هایی از کتاب سبک زندگی توحیدی از نگاه امام رضا (ع)

هر چه جامعه از مسیر سعادت و توجه به خدا دور شود، به همان مقدار، عادات و رسم‌های بی اصل و اساس نیز در آن رواج پیدا می‌کند و نسل‌های بعدی ناخودآگاه درآن رسم‌ها غرق شده و بدون آنکه خود بدانند به رفتارهای غلطی عادت می‌کنند. یکی از مهم‌ترین گام‌ها در حرکت به سوی خدا، بیرون آمدن از این عادت‌های غلط است. انسان باید تصمیمی قاطع بگیرد که آیا می‌خواهد زندگی گرانمایه را صرف سلیقه و و پسند مردم نماید یا صرف سعادت ابدی و جاودانگی و ابدیت نامتناهیِ خود.

وجود انسان معجونی است از گرایش‌های مثبت و منفی که هرکدام، صفات پسندیده و یا صفات ناپسند را در وجود او رقم می‌زند.

امام رضا علیه‌السلام نماز را راه کاستن فاصله روحی و ادراکی میان بنده و خداوند میدانست.

وقتی طبیعتی خوش‌منظره، در مقابل چشمانمان قرار دارد و نمیتوانیم از آن توصیفی کنیم، باید هنگام گفتن الحمدلله میلیاردها برابر این حالت را درک نماییم.

بر اساس نگاه توحیدی فرقی بین فقیر و ثروتمند وجود ندارد و بی‌توجهی به فقیر به خاطر فقرش و توجه به ثروتمند بخاطر ثروتش از بدترین روحیات محسوب میگردد. از امام رضا علیه‌السلام روایت شده است که: «هرکس در برخورد با مسلمانی فقیر، به صورتی سلام کند که با سلام به ثروتمندان متفاوت است؛ در قیامت با خشم پروردگار روبرو خواهد شد.»

سکوت پسندیده یعنی رعایت همیشگی اندازه لازم در سخن گفتن و پرهیز از زیاده‌گویی و بیهوده‌گویی. به عنوان مثال صحبت معتدل و صمیمانه با خانواده و دوستان نه بیهوده است و زیاده از حدّ ولی صحبتهایی که به جز مشغولیت ذهنی و کنجکاوی بی‌فایده ریشه و ثمری ندارد بیهوده است و زیاده. انسان موحد که توجهش به سوی خداست با سکوت این توجه را تقویت میسازد و اجازه نمیدهد سخنان پراکنده یا تصایر مختلف، در صفحه ذهن و روح او، پراکندگی ایجاد نمایند و توجه او را از خداوند منصرف سازند.

«تواضع» در حقیقت حالتی قلبی است که انسان در درون خویش، خود را برتر از دیگران نداند و بداند که واقعا هیچ برتری بر دیگران ندارد. نقطه مقابل این حالت، تکبر است. انسان

انسانی که خودش را امانتدار می‌پندارد و می‌داند که امانت متعلق به او نیست، هرگز نمی‌تواند خودش را بر دیگران برتری بدهد، گرچه تمام خوبی‌های عالم را در دنیا و آخرت به او امانت بسپارند. انسان امانت‌دار می‌داند هر چقدر امانت بیشتری به او بسپارند، نه فقط برتری بر دیگران پیدا نمی‌کند، بلکه بار او سنگین‌تر می‌شود و مسئولیت بیشتری بر عهده او قرار می‌گیرد. به همین جهت جایی برای فخر فروختن به دیگران نخواهد داشت.

وقتی انسان بفهمد همه خوبی‌ها و کمالات از خداست و هر نقصی که هست از ماست، ریشه تکبر از وجودش رخت برمی‌بندد و اعتراف می‌کند که من بر هیچ بنده‌ای از بندگان الهی فضیلت و برتری ندارم.

امام رضا علیه‌السلام در هر سه روز، یک بار قرآن را میخواند، و هر آیه‌ای را که میخواند درباره آن تفکر می‌نمود. آنقدر قرآن را در قلب خودش نشانده بود که بسیاری از سخنان و پاسخهایش برگرفته از قرآن بود

وقتی لبه پرتگاهی، دست فردی یاری کننده به کمکمان می‌آید و از ته قلب ارزش نجات‌بخشی او را درک میکنیم، باید هنگام گفتن ایاک نستعین میلیاردها برابر این حالت را در خود مشاهده کنیم. استمرار یاد خدا و مراقبه و توجه به آنچه خدا میخواهد راهی برای حضور قلب دائمی و به تبع آن در حالت نماز است. علاوه بر این برای حضور قلب در نماز: با خود این گونه بیندیشیم که شاید این آخرین نماز من باشد. چند دقیقه قبل از شروع به عبادت دست از امور روزمره کشیده و قلب خود را از خواطر و افکار خالی نماییم.

پیش از تکبیره الاحرام، یاد آخرت نموده و ایستادن در عرصه های محشر و موقف حساب و کتاب را به یاد آوریم. در قیام، به مهر خود، در رکوع مقابل پاها، در سجده، بینی، در قنوت به کف دستها و در تشهد و سلام روی پاهای خود را نگاه کنیم. به معانی نماز توجه کنیم تا به تدریج این توجه به توجه بیشتر به خداوند منجر گردد. به اذکار مستحبی نماز مانند اذکار واجب توجه نماییم. فراموش نکنیم که در نگاه انسان موحد، نماز از طرف پروردگار، رحمت و از طرف بنده طلب وصول به خداوند است.

با تکبیر بزرگی و بی‌انتهایی خداوند را بر قلب جاری میسازد، شمرده و با توجه به خداوند و مخلصانه و با شوق، کلمات را بر زبان می‌آورد، با خشوع و تواضع رکوع و سجود میکند و امیدوار به رحمت خدا و ترسان از کوتاهی و گناه خویش نماز را پایان میبخشد. در نماز قیامت را در کنار خود و خداوند را مقابل خود میبیند.

کسی که به خدا توجه دارد، کمک به محرومین را کمک به خداوند میداند چنانکه در قرآن قرض به نیازمندان را قرض به خدا معرفی کرده است: مَنْ ذَا الَّذی یقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَنا در این نگاه، کمک و صدقه قبل از برخورد با دستان نیازمند با دستان خدا برخورد میکند. هرچه توجه به خداوند بیشتر گردد، انسان بیشتر به فکر محرومین میباشد و بی‌توجهی به محرومین بی‌توجهی به حق خداوند شمرده میشود چراکه: «هرکس برخورد سبکی با مسلمان فقیری داشته باشد، حق خدا را سبک شمرده است؛ مگر اینکه توبه نماید.» در نگاه انسان موحد، «فرصت رسیدگی به محرومین، از نعمتهای پروردگار و علامت توجه خداوند به انسان است

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدِیداً * یصْلِحْ لَکمْ أَعْمالَکمْ وَ یغْفِرْ لَکمْ ذُنُوبَکمْ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید تقوا و مراقبه داشته باشید و سخن سنجیده و درست بگوئید. تا خدا رفتار شما را اصلاح کند و گناهانتان را بیامرزد.» انسان عاقل قبل از هر سخنی تفکر میکند و بهترینها را انتخاب میکند. چه بسا که گاهی آنچه بهترین است سکوت باشد. بر اساس همین تفکر، انسان موحد از آفات زبان مانند: غیبت، دروغ، تهمت، بدزبانی، قضاوت زودهنگام، و حرفهای بی‌فایده، در امان است.

حضرت صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «سکوت شعار و علامت کسانی است که نسبت به حقائق عالم آگاهی و بررسی دارند. در سکوت فوائد و آثاری است: ۱- کلید هر گونه راحتی و آسایش دنیوی و اخروی است. ۲- موجب رضا و خوشنودی پروردگار متعال است. ۳- حساب انسان در روز رستاخیز سبک و آسان می‌شود. ۴- از خطا و لغزش و اشتباه محفوظ می‌ماند. ۵- برای شخص جاهل پوشش و برای عالم زینت است. ۶- بر اثر سکوت خواسته‌های بی‌ارزش انسان از بین میرود. ۷- سکوت مجاهده و مبارزه با نفس است. ۸- با سکوت توجه به و عبادات پیدا شده و شیرینی عبادت فهمیده می‌شود.

خوابیدن در اول شب، نه فقط از جهت معنوی برکات بسیار زیادی دارد، بلکه پزشکان هم سلامت جسمانی انسان را در خواب اول شب می‌دانند و معتقد هستند که خواب در اول شب، چندین برابر در رفع خستگی و سلامت‌بخشی اثرگذار است. طبق دستورات دینی، برای به دست آوردن و رشد چشمگیر، باید از خواب سحر، خواب بین‌الطلوعین (بین نماز صبح و طلوع آفتاب)، خواب پیش از غروب، و خواب پس از غروب تا هنگام نماز عشاء پرهیز کرد. خواب در برنامه الهی اوایل شب، بعد از نماز عشاء و مقداری پیش از ظهر یا بعد از اذان ظهر تا وقت عصر است که آرامش جسمی انسان نیز با خوابیدن در این ساعت‌ها به بهترین شکل حاصل می‌شود.

روزه ابزاری مهم و بسیار لازم برای ایجاد حسّ خداجویی و آخرت‌گرایی است. علاوه بر اینکه حس همدردی را در انسان تقویت میسازد. امام رضا علیه‌السلام میفرمایند: روزه، راه درک بیشتر سختی‌ها و گرسنگیها و تشنگیهای قیامت و آماده شدن برای آن است. حالت عجز و نداری در برابر خداوند با روزه ایجاد میگردد و درک شرایط فقیران و مستمندان آسان میگردد.

شوق انسان خداجو به روزه‌های مستحبی به حدی است که در هرماه حداقل سه روز را روزه میگیرد. اگر این سه روز پنجشنبهٔ اول و آخر هر ماه و چهارشنبهٔ اول دهه دوم باشد بهتر است. این شوق به حدی است که اگر توفیق روزه این سه روز (چهارشنبه و پنجشنبه‌ها) را پیدا نکند از قضای آن غافل نیست و چنانچه اصلًا نتواند روزه بگیرد، به مقدار مشخص، صدقه میدهد. سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه و تمام ماه رجب و شعبان، از دیگر روزهایی است که انسانهای خدایی فضیلت بیشتر روزه را در آن میجویند.

انسانی که نگرشی توحیدی دارد نگاهش به همه انسانها، از سر احترام و محبت است. کسی که خدا را دوست دارد نمی‌تواند مخلوقات خدا را دوست نداشته باشد چون که همه مخلوقات با این نگرش، محل ظهور صفات پروردگار هستند. انسان موحد در رعایت آداب اجتماعی تابع نگاه توحیدی خویش است. معیار او برای همه رفتارها و از جمله آداب اجتماعی، نظر خداست. برای همین اگر برخی از آداب اجتماعی با وجود شهرت و رواج، مخالف نظر پروردگار بوده و او را از اطاعت خدا دور نماید، به آن توجهی نخواهد داشت زیرا از اصول اساسی زندگی توحیدی این است که: «جایی که مخالفت با خالق باشد، موافقت با مخلوق بی‌معناست.»

کسی که فهمیده رشد و سعادتش در این است که از وقت خود به نیکی استفاده کند و آن را صرف تحصیل علم و دانش یا خدمت به محتاجان یا عبادت خدا یا هر کار خیر دیگری کند، باید با برنامه‌ریزی و همت عالی زندگی‌اش را به این جهت سوق دهد، گرچه مورد اعتراض دوستان و رفیقانی قرار گیرد که دوست دارند در شب‌نشینی‌ها و گشت و گذارها در کنار آنان بنشیند و به شوخی و خنده و گذران وقت گران‌قیمت در راه بازی و بیهوده مشغول شود.

در نگاه انسان موحد، یکی از راههای احترام به خداوند، احترام به آفریده‌های اوست. بر اساس این نگاه، آبروی انسانها، برگرفته از احترام الهی و محترم و محفوظ است چه مسلمان معتقد باشند و چه نباشند؛ اگرچه مسلمان معتقد با امثال خود، دلبستگی و همبستگی بیشتری دارد ولی این به معنای بی‌احترامی به دیگران نیست. در نگرش دینی هرکه به دنبال آبروریزی دیگران نباشد خداوند لغزشهایش را میبخشد.

حفظ آبروی دیگران مصادیق مختلفی دارد که از آن جمله میتوان به این موارد اشاره نمود: کمک به دیگران قبل از درخواست و رو زدن، غیبت نکردن و از غیبت دیگران جلوگیری کردن، زود قضاوت نکردن و در نظر گرفتن توجیه عقلانی برای رفتار دیگران، توجه به نقاط مثبت دیگران و به رخ نکشیدن نقاط منفی، اصلاح نقاط منفی دیگران به‌صورتی که دلگیری پیش نیاید.

قرائت حداقل بین ۱۰ تا ۵۰ آیه، در بهترین زمانها، با حالت خشوع قلبی، با رعایت آداب ظاهری و باطنی همراه مطالعه ترجمه آیات از ترجمه‌های معتبر؛ حفظ آیات قرآن به قدر استعداد؛ آموختن از قرآن و فهم پیامهای قرآنی؛

زندگی گوارا برای کسانی است که در سایه تلاششان دنیا برایشان بی‌ارزش و کوچک می‌شود؛ و اولویت زندگیشان خواسته‌های من میگردد، و بزرگی و عظمت مرا درمی‌یابند؛ و همیشه مرا در خاطر خود دارند؛ و هیچ کس جای مرا در قلبشان نخواهد گرفت، و روح و ذهن و دلهایشان از من پر میگردد.

روزگار را با خدا سپری میکند و در شرایط مختلف از خدا میگوید: در هر هول و هراسی دلخوش و دلگرم و گویا به لااله‌الاالله است، در هر غم و اندوهی ماشاءالله (هرچه خدا بخواهد) میگوید، در هر نعمتی از الحمدلله غافل نیست، در روزگار راحتی الشّکرِ للّه بر زبان دارد، در شگفتی‌ها سبحان الله میگوید و عظمت و بی‌نقصی پروردگار را بیان میدارد، در هر گناهی استغفرالله میگوید، در هر بلایی إنّا لله و إنّا إلیه راجِعون، در هر گره زندگی حَسبِیَ الله (خدا برای من کافی است) بر زبان دارد، در هر قضا و قدری که پیش آید توکّلتُ علَی الله توکلش را آشکار میسازد، و در مقابل هر دشمنی با اعْتَصَمْتُ بِاللَّهِ به خدا پناهنده میگردد و برای انجام وظایفش و فرار از گناهان با لَاحَوْلَ وَلَاقُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیم توفیق خوبیها را از خدا می‌بیند و از خدا میخواهد.

در شرایط مختلف از خدا میگوید: در هر هول و هراسی دلخوش و دلگرم و گویا به لااله‌الاالله است، در هر غم و اندوهی ماشاءالله (هرچه خدا بخواهد) میگوید، در هر نعمتی از الحمدلله غافل نیست، در روزگار راحتی الشّکرِ للّه بر زبان دارد،

شگفتی‌ها سبحان الله میگوید و عظمت و بی‌نقصی پروردگار را بیان میدارد، در هر گناهی استغفرالله میگوید، در هر بلایی إنّا لله و إنّا إلیه راجِعون، در هر گره زندگی حَسبِیَ الله (خدا برای من کافی است) بر زبان دارد، در هر قضا و قدری که پیش آید توکّلتُ علَی الله توکلش را آشکار میسازد، و در مقابل هر دشمنی با اعْتَصَمْتُ بِاللَّهِ به خدا پناهنده میگردد و برای انجام وظایفش و فرار از گناهان با لَاحَوْلَ وَلَاقُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیم توفیق خوبیها را از خدا می‌بیند و از خدا میخواهد

«هرکس برخورد سبکی با مسلمان فقیری داشته باشد، حق خدا را سبک شمرده است؛ مگر اینکه توبه نماید.»