یووال نوح هراری
زندگینامه و معرفی کتاب‌های یووال نوح هراری
یووال نوح هراری (Yuval Noah Harari)تاریخ‌دان، استاد دانشگاه و نظریه‌پرداز اسرائیلی است که با سبک متفاوت خود در تحلیل تاریخ و انسان‌شناسی، تأثیر چشمگیری بر مخاطبان داشته و سه‌گانه‌ی معروفش «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر»، «انسان خداگونه: تاریخ مختصر آینده و «۲۱ درس برای قرن ۲۱» توجه مردم را در سراسر جهان به خود جلب کرده است. آثار این آینده‌پژوه برجسته تاکنون بیش از ۴۵ میلیون نسخه به فروش رسیده و به ۶۵ زبان ترجمه شده است.
بیوگرافی نوح هراری
یووال نوح هراری در ۲۴ فوریه ۱۹۷۶ در شمال اسرائیل در یک خانواده‌ی سکولار یهودی با ریشه‌هایی از اروپای شرقی و لبنان زاده شد. او دکترای خود را در سال ۲۰۰۲ از دانشگاه آکسفورد دریافت کرد و از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ مطالعات پسادکتری را در رشته‌ی تاریخ ادامه داد. هراری هم‌اکنون در دپارتمان تاریخ دانشگاه عبری اورشلیم تدریس می‌کند و علاوه بر این به‌عنوان پژوهشگر برجسته در مرکز مطالعات دانشگاه کمبریج مشغول به کار است. نوح هراری در سال ۲۰۱۹ پس از موفقیت‌های جهانی که کتاب‌هایش به دست آورد، به همراه همسرش، ایتزیک یهو که مدیر برنامه‌هایش نیز هست، شرکت «ساپیِنشیپ» را تأسیس کرد.
نوح هراری به اوضاع و شرایط کنونی و آینده‌ی انسان خردمند علاقه‌مند است. بیشتر پژوهش‌های او پاسخ به پرسش‌های تاریخی در مقیاس کلان‌اند؛ چه ارتباطی میان تاریخ و زیست‌شناسی وجود دارد؟ تفاوت‌های بنیادین میان انسان‌ها و دیگر جانوران چیست؟ آیا تاریخ به سمت‌وسوی خاصی گرایش دارد؟ از کجا آمده‌ایم و به کجا می‌رویم؟
نوح هراری تاکنون با سران کشورهای زیادی مانند سباستین کورتس صدراعظم پیشین اتریش، مارک روته نخست‌وزیر هلند، و کیریاکوس میتسوتاکیس نخست‌وزیر یونان درباره‌ی مسائل جهان گفت‌وگو کرده و با امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، مائوریسیو ماکری رئیس‌جمهور آرژانتین، فرانک - والتر اشتاین‌مایر رئیس‌جمهور آلمان، و شهردار شانگهای یینگ یونگ دیدار داشته است.
سه‌گانه‌ای که نوح هراری را به شهرت جهانی رساند
کتاب «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر» که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، به موفقیتی جهانی دست‌یافت و ۲۵ میلیون نسخه از آن به فروش رسید. این کتاب جزو ده کتاب پرفروش روزنامه‌ی نیویورک‌تایمز بوده و مدت‌ها در بازار آمریکا در لیست پرفروش‌ها باقی‌مانده بود. این کتاب در بریتانیا به مدت ۹۶ هفته‌ی متوالی در رتبه‌های اول تا سوم لیست پرفروش‌های ساندی تایمز قرار داشت و افرادی چون باراک اوباما، بیل گیتس، ناتالی پورتمن، ژانل مونا، کریس ایوانز و بسیاری دیگر مطالعه‌ی آن را توصیه کرده‌اند. روزنامه‌ی گاردین نیز کتاب «انسان خردمند» را به‌عنوان اثری که بازار ناداستان را متحول کرده معرفی کرده است.
یووال نوح هراری در «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر»، با بررسی تاریخی سه انقلاب: انقلاب‌های شناختی، کشاورزی و انقلاب علمی روایتی شگفت و جذاب از تأثیر این سه انقلاب بر انسان و طبیعت ارائه می‌کند و سعی در پاسخ به این پرسش است که چگونه سلطه‌ی همه‌جانبه‌ی انسان خردمند بر جهان ممکن شد. هراری در سال ۲۰۱۶، با کتاب «انسان خداگونه: تاریخ مختصر آینده» بازگشت؛ کتابی تحسین‌شده که به بررسی پروژه‌های بزرگ آینده بشریت در قرن بیست و یکم می‌پردازد. «انسان خداگونه: تاریخ مختصر آینده» در واقع ادامه‌ی کتاب انسان خردمند است. هراری همچون کتاب پیشینش روایت تاریخ را با توصیف وقایع و تجربه‌های فردی انسان‌ها و نیز موضوعات اخلاقی مرتبط با پژوهش تاریخی پیش می‌برد با این تفاوت که بیشتر با قابلیت‌هایی سروکار دارد که انسان‌ها در طول هستی خود کسب کرده‌اند و نیز تکاملشان به‌عنوان یک نوع برتر در جهان. کتاب قابلیت‌های کنونی نوع بشر و دستاوردها و تلاش‌های او را توصیف می‌کند تا تصویری از آینده به دست دهد. در این کتاب بسیاری از مباحث فلسفی همچون تجربه‌ی انسانی، فردگرایی، عواطف انسانی، و آگاهی به بحث گذاشته شده است.
پس از کاوش در گذشته و سپس آینده، یووال نوح هراری در سال ۲۰۱۸ کتاب «۲۱ درس برای قرن ۲۱» را منتشر کرد. در این کتاب، او به مسائل و چالش‌های کنونی جهان پرداخت و بر سؤالات بزرگ زمان حال تمرکز کرد: در حال حاضر چه اتفاقی در حال رخ‌دادن است؟ بزرگ‌ترین چالش‌ها کدام‌اند؟ و باید به چه مواردی توجه کنیم؟
سایر کتاب‌ها
نوح هراری در کتاب «پول» به بررسی تاریخچه‌ی به‌وجودآمدن پول از زمان انسان‌های نخستین تا قرن ۲۱ می‌پردازد. او کتابی را هم با عنوان «ما انسان‌های توقف‌ناپذیر» برای بچه‌های حدوداً ده تا پانزده‌ساله نوشته و در سال ۲۰۲۲ منتشر کرده است. این کتاب مصور به گذشته‌ی تکاملی انسان‌های خردمند می‌پردازد. آخرین کتاب هراری نکسوس: تاریخ مختصر شبکه‌های اطلاعاتی، از عصر حجر تا هوش مصنوعی نام دارد که در ایران هنوز ترجمه نشده است.
انسان خردمند از نگاه هراری: فاتحی ویرانگر در مسیر تکامل
از منظر هراری، انسان خردمند موجودی است که گونه‌های شناخته‌شده‌ی انسانی ديگر را قتل‌عام کرده و با انگیزه‌ی تسلط بر طبیعت، یکه‌تازی‌های خود را استمرار داده است؛ بنابراین چنین انسانی با اين عملکرد وحشیانه حتماً حاصل تکامل حیوان است و رسالتی جز ويرانی ندارد و نمی‌تواند با انسان ارزشمند توصیف‌شده در اديان الهی يکی دانسته شود.
بزرگ‌ترین شیادی تاریخ کتاب‌مقاله‌ای دیگر از نوح هراری است که در آن نگاهی به پیامدهای گذار به عصر کشت و دام‌ورزی بر زندگی انسان دارد. این مقاله را زهرا سلیمانیان منتشر کرده و نشر تلنگر منتشر کرده است.
جوایز و افتخارات
نوشته‌های یووال نوح هراری جوایز متعددی را دریافت کرده‌اند. او در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۲ برنده‌ی جایزه‌ی پولونسکی برای خلاقیت و اصالت شد و در سال ۲۰۲۱ جایزه‌ی افتخاری انجمن خبرنگاران خارجی ایالات متحده را دریافت کرد. در سال ۲۰۱۹، کتاب «۲۱ درس برای قرن ۲۱» از سوی مجله‌ی آلمانی «بیلد در وینشافت» به‌عنوان «کتاب دانایی سال» معرفی شد و «انسان خداگونه» در همان سال توسط دانشگاه یاگیلونیا در کراکوف به‌عنوان «کتاب خرد سال» انتخاب شد. همچنین در سال ۲۰۱۷، «انسان خداگونه» جایزه‌ی کتاب اقتصادی آلمان از «هندلزبلت» را به‌عنوان «متفکرانه‌ترین و تأثیرگذارترین کتاب اقتصادی سال» دریافت کرد.
نگاهی انتقادی به آثار یووال نوح هراری
آیا هرآنچه که هراری در آثارش بیان کرده دقیق است؟ آیا ادعاهای او صحت‌سنجی شده است؟ نظرات او نیز مطمئناً مانند هر نویسنده‌ی دیگری مورد نقد و بررسی قرار گرفته و حتی با واکنش‌های منفی از سوی افراد مختلف و محافل دانشگاهی روبه‌رو شده است. دارشانا نارایانان، عصب‌شناس و روزنامه‌نگار یکی از افرادی است که نگاهی انتقادی به او داشته است. او بیش از هر چیز نگران این مسئله است که صحت مطالب کتاب‌های او بررسی نمی‌شوند و ازآنجایی‌که افراد مهمی چون باراک اوباما، بیل گیتس و زاکربرگ او را جدی گرفته‌اند و کسی است که آینده‌ی بشریت را پیش‌بینی می‌کند، می‌تواند مشکلی قابل‌توجه به‌حساب بیاید.
او معتقد است ما مجذوب هراری شده‌ایم، نه به‌خاطر گفتن حقیقت یا دانش او، بلکه به دلیل توانایی او در داستان‌سرایی. این منتقد، یووال هراری را «پوپولیست علمی» می‌نامد. از دید او پوپولیست‌های علمی راویان بااستعدادی هستند که داستان‌های مهیجی درباره‌ی حقایق علمی با زبانی ساده و احساسی متقاعدکننده می‌بافند. آن‌ها مانند همتایان سیاسی خود، منابع اطلاعات نادرست هستند. بحران‌های کاذب را ترویج می‌دهند و درعین‌حال، ادعا می‌کنند که راه‌حل‌ها و پاسخ‌ها را می‌دانند. آن‌ها از جذابیت یک داستان خوب آگاهی دارند و همواره به دنبال گسترش مخاطبان خود هستند.
بیژن عبدالکریمی، فیلسوف ایرانی و استاد دانشگاه نیز معتقد است «در جهان یک ژانری وجود دارد به نام popular science که در این ژانر نویسندگانی می‌نویسند که مطالب پیچیده‌ی علمی را به زبان عام می‌نویسند؛ مثلاً یک‌سری افراد این استعداد را دارند که نظریه‌ی اینشتین را به یک زبانی بنویسند که همه بفهمند یا مثلاً نوح هراری یکی از همین نویسنده‌هاست که کتاب «انسان خردمند» را نوشته و نظریه‌ی تکامل و تحولات زمین‌شناسی را با هم ترکیب کرده و با یک ادبیات عامیانه و توده‌ای کتاب نوشته است.»
این استاد فلسفه در کانال تلگرامی خود می‌گوید «اینکه مسائل سخت و پیچیده برای عموم مردم گفته شود خوب است؛ ولی خطر آنجاست که به دلیل ضعف فرهنگ، فرق بین کتب و نویسندگان را ندانیم و چنین فردی را فیلسوف یا جامعه‌شناس تلقی کنیم؛ درصورتی‌که هراری فیلسوف نیست و یک نویسنده‌ی خوش‌ذوق و خوش‌قلم است و کتاب‌هایش حتی در رشته‌ی فلسفه دانشگاه‌های غربی هم تدریس نمی‌شود. اینکه شبکه‌های ماهواره‌ای مثل بی‌بی‌سی و اینها هم او را به‌عنوان فیلسوف دعوت می‌کنند به این دلیل است که بی‌بی‌سی هم در همان ژانر popular Science است نه رسانه‌ی نخبگان و فرهیختگان و خب اینها همه بازتولید همدیگر هستند و این شبکه‌های تلویزیونی هستند که مفهوم پوپولیسم را بازتولید می‌کنند.»
مصطفی ملکیان فیلسوف، مترجم، ویراستار و استاد دانشگاه و یکی از چهره‌های سرشناس حوزه‌ی اخلاق و فرهنگ در سال ۱۳۹۹ به بررسی و نقد سه‌گانه‌ی یووال نوح هراری پرداخته است. او عقیده دارد کتاب‌های هراری پر از نکات تأمل‌برانگیز و چشم‌گشاست و همین برای خواندن کتاب‌های او کافی است و این نکته را نیز اضافه می‌کند که قرار نیست هر چه می‌خوانیم را بپذیریم. او دیدگاهش را درباره‌ی هر سه کتاب یه طور مفصل بیان می‌کند؛ برای مثال اولین نقدی که به کتاب انسان خردمند وارد می‌کند این نکته است که هراری در سراسر کتاب کاملاً متکی بر نظریه‌ی تکامل داروین یا به تعبیر دکتر ملکیان تطور داروینی است و پیوسته به این نظریه استناد می‌کند. اگر فرض را بر پذیرفتنی‌بودن نظریه‌ی داروین هم بگذاریم، خود هراری در جایی از کتاب اشاره می‌کند که نظریه‌ی تکامل داروین اثبات‌شده نیست و فقط تا اطلاع ثانوی آن را می‌پذیرد. هراری این نظریه را افسانه‌ی مفیدی تلقی می‌کند که هروقت شواهدی جدید به دست بیاید باید آن را کنار گذاشت؛ اما در عین حال، در جایی دیگر نشان می‌دهد که نظریه‌ی تکامل داروینی را پذیرفته است و برهمین اساس اعتقاد دارد هرچه در تاریخ گذشته است را می‌توان با نظریه‌ی تکامل تبیین کرد و موجودات زنده را خالقی هوشمند طراحی نکرده است. ملکیان اعتقاد دارد این قاطعیت در بیان یک نظریه‌ی علمی با آنچه خودش پیش از این پذیرفته سازگار نیست و معمولاً فیلسوفان علم از آن به عنوان علم ایدئولوژیک تعبیر می‌کنند.
شناخت یووال نوح هراری و خواندن کتاب‌هایش، حتی با درنظرگرفتن احتمال نادرست و نادقیق بودن بخشی از اطلاعات و ایده‌هایش، به دلیل شیوه‌ی منحصر‌به‌فرد او در مطرح‌کردن پرسش‌های بنیادین و طرح دیدگاه‌های جدید درباره تاریخ، انسان‌شناسی و آینده‌ی بشر، اهمیت دارد.
