هارولد بلوم
زندگینامه و معرفی کتاب‌های هارولد بلوم
هارولد بلوم (Harold Bloom) (زاده‌ی ۱۱ ژوئیه‌ی ۱۹۳۰ – درگذشت ۱۴ اکتبر ۲۰۱۹) منتقد ادبی برجسته‌ی آمریکایی و استاد دانشگاه ییل بود که به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین منتقدان انگلیسی‌زبان قرن بیستم شناخته می‌شود.
بیوگرافی، زندگی و مرگ هارولد بلوم
هارولد بلوم در ۱۱ ژوئیه‌ی ۱۹۳۰ در برانکس، نیویورک به دنیا آمد. او در خانواده‌ای یهودی بزرگ شد و زبان مادری‌اش ییدیش بود و پیش از زبان انگلیسی، زبان عبری را آموخت. بلوم تحصیلات خود را در دانشگاه‌های ییل، کمبریج و کرنل ادامه داد. وی در سال ۱۹۵۵، پس از اتمام دوره‌ی دکتری در ییل، تدریس را آغاز کرد و در طول سال‌ها، آثارش در زمینه‌ی تاریخ ادبیات و تفسیرهای خلاقانه‌اش مورد توجه قرار گرفت. در جوانی تحت تأثیر کتاب «تقارن» (۱۹۴۷) از نورتروپ فرای قرار گرفت و بعدها فرای را مهم‌ترین منتقد ادبی پس از والتر پیتر و اسکار وایلد دانست. بلوم همچنین در سال‌های ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۴ به تدریس در دانشگاه نیویورک مشغول بود.
هارولد بلوم در سال ۱۹۵۸ با جین گولد ازدواج کرد. آن‌ها دو فرزند داشتند. در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۰۵، جین اظهار داشت که هارولد و او هر دو بی‌خدا بودند، اما بلوم این موضوع را رد کرد و گفت: «نه، نه، من یک آتئیست نیستم. بی‌خدا بودن جالب نیست.»
بلوم در سال ۱۹۹۰ موضوع مقاله‌ای در GQ بود که او را به داشتن روابط با دانشجویان دختر فارغ‌التحصیل متهم می‌کرد. او این مقاله را «یک قطعه‌ی نفرت‌انگیز از ترور شخصیت» خواند و این ادعاها را به‌شدت رد کرد.
بلوم هیچ‌گاه از تدریس بازنشسته نشد. او در سال ۲۰۰۲ عمل قلب باز انجام داد و در سال ۲۰۰۸ دچار شکستگی کمر شد. نهایتاً او در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۹ در بیمارستانی در نیوهیون، کانکتیکات، در سن ۸۹سالگی، درگذشت.
عقاید ادبی هرولد بلوم
هارولد بلوم، بیشتر به‌خاطر نظریه‌ی «اضطراب تأثیر» شناخته می‌شود که به این مفهوم اشاره دارد که نویسندگان جدید همواره در تلاش‌اند تا از سایه‌ی نویسندگان گذشته بیرون بیایند و در عین حال با آن‌ها رقابت کنند. طبق این نظریه، نویسندگان نه‌تنها از آثار پیشینیان خود تأثیر می‌پذیرند، بلکه با این تأثیرات به‌طور ناخودآگاه مبارزه می‌کنند تا صدای منحصر به فرد خود را پیدا کنند. بلوم این فشار روانی را معادل یک رقابت خلاقانه می‌داند که نویسندگان را وادار می‌کند تا آثار اساتید خود را دوباره بازسازی کنند. علاوه‌براین، بلوم در آثار خود به بررسی رابطه‌ی پیچیده‌ی نویسندگان با سنت ادبی غرب و چگونگی شکل‌گیری خلاقیت در این بستر پرداخته است. او معتقد است که هر اثر جدید نوعی بازتفسیر از آثار گذشته است و این چالش برای اصالت و نوآوری در ادبیات، در حقیقت بخشی از فرایند خلق اثر است.
بلوم شاید بزرگ‌ترین میراث خود را در اشتیاق به سایر انواع شعر و ادبیات گذاشته باشد. این علاقه در آثار او، به‌خوبی منعکس شده است. بلوم با رد چندفرهنگ‌گرایی که در دانشگاه‌های اواخر قرن بیستم رایج بود، به دفاع از ارزش‌های سنتی ادبیات غرب پرداخت. در مصاحبه‌ای که در سال ۱۹۹۵ منتشر شد، بلوم به نویسندگان بزرگ جهان غرب اشاره کرد و بر اهمیت اندیشه‌های آن‌ها تأکید کرد. او معتقد بود که آثار آنان نقشی بی‌بدیل در شکل‌دهی به تمدن غربی ایفا کرده است.
مروری بر کتاب‌ها و آثار هارولد بلوم
هارولد بلوم آثار مهم و مشهوری در حوزه‌ی نقد ادبی دارد. تعدادی از کتاب‌های او به فارسی ترجمه شده و در بازار نشر ایران، در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته‌اند. در این بخش، به معرفی این آثار می‌پردازیم.
کتاب اضطراب تأثیر؛ نظریه‌ای در شاعری
این کتاب به بررسی مفهومی به نام «اضطراب تأثیر» می‌پردازد که بلوم آن را در سال ۱۹۷۳ معرفی کرد. در این کتاب، بلوم به این مسئله اشاره می‌کند که نویسندگان جوان و به‌ویژه شاعران، در فرآیند خلق آثار خود با اضطراب ناشی از تأثیر پیشینیان روبرو هستند. بلوم معتقد است که این اضطراب ناشی از لزوم ایجاد تفاوت و نوآوری در آثار است، زیرا هر نویسنده مجبور است که آثار گذشتگان را دستکاری کند تا چیزی جدید خلق کند. به عقیده‌ی بلوم، شعر اصیل وجود ندارد و هر سروده‌ی جدید در واقع تفسیری نادرست از آثار قبلی است. بلوم این نظریه را به‌ویژه در شعر رمانتیک اوایل قرن نوزدهم و در مواجهه‌ی شاعران با آثار بزرگانی چون شلی، وردزورث و دیگران مشاهده کرده و تأکید دارد که این اضطراب نمی‌تواند الهام‌بخش باشد. از نظر او، تأثیرپذیری از پیشینیان موجب ایجاد نوعی فشار روانی می‌شود که شاعران و نویسندگان در تلاش برای نوآوری باید آن را مدیریت کنند. او این مبارزه را مشابه عقده‌ی ادیپ فروید می‌داند، جایی که فرد برای خلق چیزی انقلابی باید از دستورها و شیوه‌های گذشتگان عبور کند. بلوم در کتاب خود شاعران بزرگی چون وردزورث، شلی و استیونز را به عنوان نمونه‌هایی از کسانی که بر این اضطراب غلبه کرده‌اند، معرفی می‌کند.
کتاب شر و سانتیمانتالیسم
این کتاب شامل سلسله جستارهایی درباره‌ی رمان بلندی‌های بادگیر از امیلی برونته است.
کتاب جنون، استعاره و شر در مسخ
به گفته‌ی فرزام کریمی، مترجم اثر، کتاب «جنون، استعاره و شر در مسخ» نخستین اثری است که به‌طور تخصصی بر روی اثر «مسخ» فرانتس کافکا تمرکز دارد و نقد و تجزیه و تحلیلی دقیق از آن ارائه می‌دهد. تا پیش از این، تنها تعداد کمی آثار در این زمینه منتشر شده بود. بلوم که همواره به داشتن نگاهی کلاسیک در نقد ادبی معروف بوده، در برابر طرفداران نقد نو و کسانی که از اصول کلاسیک تخطی می‌کنند، ایستاده است. در این کتاب، بلوم نه‌تنها به ویراستاری تخصصی پرداخته بلکه با انتخاب و مطالعه‌ی نقدهای مرتبط، توانسته است مقالات جامع درباره‌ی سوژه را در یک مجموعه جمع‌آوری کند.
کتاب هملت: شعر بی‌کران
«هملت» شخصیتی است که از دیگر انسان‌ها متمایز است. تنوع و پیچیدگی این شخصیت از دوران قدیم تا امروز مورد توجه نویسندگان، منتقدان، و کارگردانان بوده و هر تفسیر جدید، به بازخوانی و تفسیرهای تازه‌تری منتهی می‌شود. در تفسیرهای خلاقانه، یافته‌های مفسر هم جدید و هم قدیمی هستند؛ جدید بودن آن‌ها به این دلیل است که پیش از این به آن‌ها توجه نشده و قدیمی بودن‌شان به این خاطر است که جوهره‌شان در خود متن وجود داشته است. مفسر باید تعادلی بین این دو جنبه برقرار کند. بلوم در تفسیر خود از «هملت»، علاوه‌بر بررسی تفاسیر نوین، به گمانه‌زنی‌هایی درباره‌ی نسخه‌های پیشین این نمایشنامه نیز پرداخته و نشان داده است که شکسپیر چگونه از شاعران قبلی تأثیر پذیرفته و در عین حال بر نویسندگان بعدی تأثیر گذاشته است. بلوم در کتاب «هملت: شعر بی‌کران» این تحلیل‌ها را به‌طور جامع و پیچیده ارائه داده و نشان می‌دهد که چگونه شکسپیر از زیر تأثیر شاعران گذشته بیرون آمده و تأثیرات خود را به نسل‌های بعدی منتقل کرده است. این کتاب با ترجمه‌ی رضا سرور در دسترس علاقه‌مندان است.
کتاب یادداشت‌های بلوم؛ وداع با اسلحه
کتاب حاضر به بررسی زندگی و آثار ارنست همینگوی پرداخته و تحلیلی نقادانه از رمان «وداع با اسلحه» ارائه می‌دهد. پس از مقدمه‌ای از هارولد بلوم، زندگی‌نامه‌ی مفصل همینگوی شامل حوادث مهم زندگی و آثار برجسته‌ی او ارائه می‌شود. سپس تحلیل موضوعی و ساختاری رمان انجام می‌شود که به مضامین اصلی، الگوها و درونمایه‌های اثر پرداخته شده است. در ادامه، فهرستی از شخصیت‌های اصلی اثر به همراه تحلیل‌هایی از منتقدان برجسته آورده شده است. یکی از نکات مهم در تحلیل این کتاب، بررسی عظمت غنایی رمان است که آن را پس از «خورشید همچنان می‌دمد» به بهترین اثر همینگوی تبدیل کرده است. شخصیت فردریک هنری، به‌طور کلی فردی افسرده و سرخورده است که با گرایش‌های نیهیلیستی و خصومت نسبت به زنان دست و پنجه نرم می‌کند. در مقابل، کاترین بارکلی شخصیتی مستقل و مرموز دارد که در عین جذابیت، در نهایت به‌دلیل سرنوشت‌سازی در داستان، باید بمیرد.
کتاب تفسیرها و تأویل‌ها؛ در انتظار گودو
کتاب حاضر ترجمه‌ی مقالات انتقادی از برخی از برجسته‌ترین بکت‌شناسان در خصوص نمایشنامه‌ی مشهور «در انتظار گودو» است. این اثر به‌عنوان مکمل کتاب «پارتیزان و کبوترها؛ مجموعه مقالات انتقادی در باب زندگی و آثار ساموئل بکت» که در سال ۱۳۹۳ توسط انتشارات ققنوس منتشر شده، معرفی می‌شود. در این کتاب، نمایشنامه‌ی «در انتظار گودو» به‌عنوان تراژدی‌ای تمام‌عیار شناخته می‌شود که در آن، دو شخصیت اصلی، ولادیمیر و استراگون، در فضایی بی‌زمان و بی‌مکان به سر می‌برند و به‌طور بی‌پایان منتظر ورود کسی یا چیزی هستند که هیچ‌گاه نخواهد آمد.
کتاب نبوغ؛ سیمای پنجاه نابغه‌ی سخن
کتاب «نبوغ» شامل شرحی مختصر از پنجاه تن از بزرگ‌ترین نوابغ ادب جهان است که به‌عنوان نوابغ سخن شناخته می‌شوند. در نسخه‌ی اصلی، صد نفر از این نوابغ معرفی شده‌اند، اما ترجمه‌ی فارسی این کتاب (از محبوبه مهاجر، انتشارات هرمس) تنها به بررسی پنجاه نفر از آنان پرداخته است. نویسنده در این کتاب تلاش کرده است تا تعریف دقیق‌تری از واژه‌ی «نبوغ» ارائه دهد و در عین حال، تأثیر نوابغ گذشته بر نبوغ شخصی و دفاع از این مفهوم را برجسته کند. کتاب با تعریف شخصی مؤلف از نبوغ آغاز می‌شود و سپس به بررسی مختصری از نبوغ برخی از شخصیت‌های بزرگ چون سقراط، افلاطون، شکسپیر، گوته، فروید، داستایفسکی، نیچه، چخوف، کافکا، فاکنر و همینگوی می‌پردازد.
برخی نظریه و اندیشه‌های بلوم
اضطراب تأثیر
بلوم استدلال کرد که نویسندگان بزرگ درگیر نوعی کشمکش روانی با آثار نویسندگان پیش از خود هستند. این کشمکش ناشی از تلاش برای فرار از تأثیر نیاکان ادبی و خلق اثری منحصربه‌فرد است. او این روند را در شش مرحله‌ی اصلی تحلیل می‌کند که شامل نوعی بازخوانی خلاقانه و تغییر آثار گذشتگان می‌شود. این نظریه بر اساس دیدگاه‌های روانکاوانه‌ی فروید شکل گرفته و به روابط بین نویسندگان و میراث ادبی می‌پردازد.
قانون شکسپیر
بلوم شکسپیر را مهم‌ترین نویسنده در تاریخ ادبیات می‌دانست و معتقد بود که او نه‌تنها شخصیت‌پردازی را به اوج رسانده، بلکه شخصیت انسانی را به شکلی که امروز درک می‌کنیم، بازتعریف کرده است. او در یکی از کتاب‌هایش که در همین باره است، این ایده را بررسی می‌کند و می‌گوید که بسیاری از جنبه‌های روان‌شناختی و اجتماعی انسان در آثار شکسپیر به‌وجود آمده است.
فهرست ادبی کانن غربی
بلوم به شدت از اهمیت متون کلاسیک و کانن ادبی غربی دفاع می‌کرد. او اعتقاد داشت که متون بزرگ ادبیات غربی (از هومر تا جیمز جویس) برای درک انسان و تمدن ضروری‌اند. کانن غربی (Western Canon) به مجموعه‌ای از آثار ادبی، فلسفی، و هنری اطلاق می‌شود که به‌عنوان بنیادهای فرهنگی و فکری تمدن غرب شناخته می‌شوند.
مخالفت با نظریه‌های پسامدرن و نقد سیاسی
بلوم از رویکردهای پسامدرن، ساختارشکنی (مانند نظریات ژاک دریدا) و نقد ادبی مبتنی بر سیاست‌های هویتی فاصله می‌گرفت. او معتقد بود این نظریات اغلب از زیبایی‌شناسی و ارزش ادبی متون غافل‌اند و به جای تمرکز بر هنر، مسائل اجتماعی و سیاسی را اولویت می‌دهند.
خوانش فردی و تأثیر متافیزیکی متون
او معتقد بود که لذت خواندن و تجربه‌ی ادبی، تجربه‌ای عمیقاً شخصی است و هر فرد باید در مواجهه با متون ادبی، تأثیرات متافیزیکی و زیبایی‌شناختی آن‌ها را کشف کند.
شعر به‌مثابه‌ی نیرویی معنوی
بلوم شعر را نیرویی معنوی و آزادکننده می‌دانست و باور داشت که اشعار بزرگ می‌توانند حس معنویت و آگاهی عمیق‌تری از جهان و انسان را ایجاد کنند. او از شاعران رمانتیک انگلیسی، به‌ویژه ویلیام وردزورث و شلی، به عنوان نمونه‌های بارز چنین تأثیری یاد می‌کرد.
مخالفت با ایدئولوژی‌ها
بلوم معتقد بود که بسیاری از رویکردهای انتقادی مدرن به ادبیات، بیش از حد درگیر ایدئولوژی‌های سیاسی و اجتماعی‌اند و اغلب از ارزش‌های زیبایی‌شناختی و هنری اثر فاصله می‌گیرند.
