رویین پاکباز
زندگینامه و معرفی کتابهای رویین پاکباز
رویین پاکباز (Ruyin Pakbaz) نقاش مدرن، نویسنده و منتقد ایرانی، یکی از شخصیتهای تأثیرگذار در عرصهی هنرهای تجسمی و نقاشی ایران است. او با تألیفات و ترجمههای خود، در توسعهی شناخت هنر و زیباییشناسی در ایران نقشی مهم ایفا کرده است. پاکباز به عنوان مؤسس و پژوهشگر، علاوه بر آثار هنریاش، در عرصهی آموزش و فرهنگنگاری نیز شناخته میشود. تدریس تاریخ هنر و تدوین آثار مرجع مانند دائرةالمعارف هنر از دیگر دستاوردهای علمی و فرهنگی وی به شمار میروند.
بیوگرافی رویین پاکباز
رویین پاکباز در سال ۱۳۱۸ در تهران متولد شد. او در دانشکدهی هنرهای زیبا در رشتهی نقاشی تحصیل کرد و در سال ۱۳۵۶ مدرک کارشناسیارشد خود را در رشتهی زیباییشناسی از دانشگاه پاریس دریافت کرد.
همسر او پروانه اعتمادی، از نقاشان برجستهی معاصر است. آثار رنگ روغن و سیمان او در دههی ۵۰ جزو شاخصترین آثار این هنرمند به شمار میروند. او همچنین مجموعهای از آثار با مداد رنگی خلق کرده که از نمونههای برجسته در این تکنیک محسوب میشوند. پروانه اعتمادی تنها شاگرد مستقیم «بهمن محصص» بوده است.
فرزند رویین پاکباز و پروانه اعتمادی، مهرداد پاکباز، آهنگساز و گیتاریست ایرانی است. او تحصیلات موسیقی خود را در شهر وین، اتریش به پایان رسانده است. مهرداد ۲ جلد کتاب با عنوان شیوهنامهی آموزش گیتار برای کودکان ایرانی را تألیف کرده که نشر ماهور آنها را منتشر کرده است. همچنین، نشر هرمس آلبوم موسیقی گفتگو از او را به بازار عرضه کرده است. این هنرمند موسیقی ایرانی، شاگرد بزرگانی چون استادان «حسین علیزاده» و «داریوش طلایی» بوده و در دنیا کنسرتهای متعددی اجرا کرده است.
مروری بر کتابهای رویین پاکباز
کتاب دائرةالمعارف هنر
یکی از تألیفات مهم رویین پاکباز، «دائرةالمعارف هنر» در ۳ جلد است که اثری بزرگ برای شناخت هنرمندان، نویسندگان عرصهی هنر، سبکها، نظریهها، جنبشها، سازمانها، رسانهها و اصطلاحات هنر به شمار میرود.
در این اثر بالغ بر ۷۰۰ مقاله به معرفی هنرمندان مدرن ایرانی اختصاصیافته است. این کتاب با گردآوری منابع مختلف شکلگرفته است و هنرمندانی در آن معرفی شدهاند که فعالیت حرفهای خود را پیش از سال ۱۳۷۷ آغاز کردهاند. این کتاب شامل پیوستهای مهمی میشود که از میان آنها میتوان به پیوست نخست با عنوان «تاریخشناسی» اشاره کرد. این بخش مجموعهای از ۱۱۰ مقالهی تصویری در باب تاریخ تکامل هنر در تمدنهای مختلف است.
کتاب نقاشی ایرانی، از دیرباز تا امروز
تألیف دیگری از رویین پاکباز که از آثار مرجع و مهم دربارهی «نقاشی» است، «نقاشی ایرانی، از دیرباز تا امروز» نام دارد. نویسنده و پژوهشگر در این کتاب با تقسیمبندی زمان و تاریخ نقاشی به ۴دورهی «قدیم، میانه، جدید، معاصر» به بررسی آثار نقاشان هر دوره پرداخته و خارج از رویکردهای اجتماعی، سیاسی به بررسی ویژگیها و هویت آثار پرداخته است. این کتاب یکی از منابع مرجع برای دانشجویان مقطع کارشناسیارشد رشتهی نقاشی در دانشگاههای ایران به شمار میرود.
کتاب هنر تصویری در ایران
کتاب «هنر تصویری در ایران» نوشتهی رویین پاکباز، به بررسی تاریخ تحول هنر تصویری در ایران از دوران کهن تا معاصر میپردازد. این اثر کاوشی در سرچشمههای باستانی هنر تصویری و بررسی تأثیرات فرهنگهای مختلف بر آن دارد. در این کتاب، تأثیرات فرهنگهای بیگانه و پیوستگی فرهنگی در تحولات هنر تصویری ایران بررسی شده است.
کتاب راهنمای مواد و اسلوبها
کتاب «راهنمای مواد و اسلوبها» به بررسی دقیق و جامع ابزارها، مواد و تکنیکهای مختلف در هنر طراحی و نقاشی میپردازد.
کتاب رویین پاکباز در حرفه؛ هنرمند
کتاب «رویین پاکباز در حرفه؛ هنرمند» مجموعهای از مقالات است که به قلم رویین پاکباز، نقاش مشهور ایرانی، نوشته شده یا دربارهی او نگاشته شدهاند.
کتاب معصومه مظفری: از بیمها و امیدها
کتاب «معصومه مظفری: از بیمها و امیدها» به بررسی آثار معصومه مظفری، نقاش معاصر ایرانی، پرداخته و تلاطمهای اجتماعی و روحی طبقهی متوسط را که در آثارش به تصویر کشیده، تحلیل میکند. این کتاب شامل نقدهایی از رویین پاکباز، مهرداد عمرانی، شاهین مرالی و علی گلستانه است که سفر به دنیای هنری مظفری را از زاویههای مختلف میسر میسازد. مظفری در آثارش با استفاده از چهرههای آشنا و بازتاب شرایط تاریخی، توانسته است نقاشیهایش را به تصاویری اجتماعی تبدیل کند. طی بیش از ۲۰ سال حضور در دنیای هنر، او به عنوان هنرمند واقعگرای اجتماعی شناخته شده است.
کتاب مواد و تکنیکها
کتاب «مواد و تکنیکها» اثر دیگری از رویین پاکباز، مجموعهای جامع از اطلاعات مفید دربارهی ابزارها، مواد و تکنیکهای طراحی و نقاشی است.
کتاب فرهنگ اصطلاحات هنری و اعلام هنرمندان
تألیف دیگری از رویین پاکباز که انتشارات «فرهنگ معاصر» آن را منتشر کرده و جزو آثار مرجع برای هنر محسوب میشود، کتابی با عنوان «فرهنگ اصطلاحات هنری و اعلام هنرمندان (دوسویه)» است. این فرهنگ در دو بخش جداگانه و هر بخش بهروش دوسویه A-Z و آ – ی تدوین شده است. بخش نخست به واژهها و اصطلاحات هنرهای بصری و معانی آنها اختصاص دارد: مجموعاً شامل بیش از ۱۰هزار مدخل انگلیسی، غیرانگلیسی و فارسی مربوط به نقّاشی، مجسمه سازی، عکاسی، رسانههای جدید، طرّاحی گرافیک، طراحی صنعتی و هنرهای تزیینی میشود. بخش دوّم با حدود ۷۰۰۰ مدخل، اسم و مشخصات هنرمندان جهان از روزگار باستان تا امروز و هنرمندان قدیم و جدید ایرانی را در برمیگیرد.
کتاب در جستجوی زبان نو
رویین پاکباز با سابقهی فعالیتهایش نشان داده که همیشه در تلاش برای اعتلای هنر در این سرزمین بوده است. او در یکی از کتابهایش با نام «در جستجوی زبان نو» که نشر «نگاه» آن را به چاپ رسانده است، در جایگاه یک هنرمند، به بررسی هنر در این کشور پرداخته و حضور هنرمند خلاق، منتقد هنری و تحلیلگر آثار هنری را کم و کوتاه میشمارد.
عمق هنر نوین در کشور کم است و این نیاز به یک روش مشخص برای «دیدن» و یک مسئلهی زبانیِ جدید دارد. این دو مسئله، خود در گرو داشتن «دانش» است؛ دانشی دربارهی تاریخ، زیباشناسی و مسائل فنی ِ هنر که مهجور مانده است. این هجر، خود انگیزهای برای تدوین این کتاب توسط نویسندهاش شده است. نویسندهای که خودش مرجعنویس تاریخی و تکنیکی هنر نقاشی در ایران است و سالها در مجامع مختلف دانشگاهی در ایران، تدریس نموده است.
او در جایی از کتاب نوشته است: «موندریان و کاندینسکی به فلسفههای خاور زمین گرایش داشتند، عرفان شرقی موندریان در پس نظمی استوار و معقول نهفته بود و پیوند کاندینسکی با تفکر شرقی در یگانگی مرموز رنگها و شکلها جستجو میشد که بهزعم او همان حقیقت هستی عالم بینهایت بزرگ کهکشانهاست. در این دو نقاش، باز شاهد همان تقابل احساس و عقل هستیم که قبلاً در دلاکروا و انگر و سپس در ون گوک و سزان دیدیم.»
کتابهای ترجمهشده توسط رویین پاکباز
رویین پاکباز در جایگاه مترجم نیز کامل و چیرهدست است. او آثار مهمی در زمینهی هنرهای تجسمی و نقاشی ترجمه کرده است. یکی از ترجمههای برجستهی او کتابی است با عنوان «همگامی نقاشی با ادبیات در ایران - از سدهی ششم تا یازدهم هجری قمری» نوشتهی مختاروونا مقدم اشرفی، پژوهشگر سرشناس تاجیک از مادر ایرانی و پدر تاجیک است. انتشارات «نگاه» این کتاب را اولینبار در سال ۱۳۶۷ منتشر کرده است.
آشنایی نویسنده با ادبیات فارسی دری و تاریخ سبب شده است که در این رساله، تاریخ نقاشیهای ایرانی را در همگامی با ادبیات بررسی کند و معیار زیباییشناسی را در همپیوندی نقش و کلمه قرار دهد. این پژوهشگر تاجیک، مختار وونا مقدم اشرفی، به منابع بسیار گستردهای دسترسی داشته است و همین سبب شده است که کتاب از حیث تصاویر نقاشی آن قرون و متون ادبی مربوط به آن دوران، بسیار پربار باشد. دانش مترجم به حوزهی هنر نقاشی و ادبیات، این کتاب را بسیار خوشخوان کرده است.
کتاب «هنر مدرنیسم اثر ساندرو بوکولا» یک تحلیل جامع از توسعهی هنر مدرن از دهه ۱۷۹۰ تا ۱۹۹۰ است. این اثر به بررسی جنبشها و سبکهای مختلف مدرنیسم و آثار هنرمندان برجستهای مانند یوزف بویس، مارسل دوشان، واسیلی کاندینسکی، ژرژ سورا و پل سزان میپردازد. این کتاب نهتنها به وقایع و رویدادهای مهم فرهنگی پرداخته، بلکه مباحثی جدید و مهم در عرصهی هنر را مطرح میکند. رویین پاکباز این کتاب را ترجمه کرده است.
آیدین آغداشلو، نقاش ایرانی، دربارهی رویین پاکباز معتقد است که او یکی از بهترین هنرمندان ایرانی است که تمرکزش را روی پژوهش و تألیف در بخش تجسمی گذاشته است.
تالار قندریز
در سال ۱۳۴۳، در خیابان انقلاب کنونی، چندین هنرمند فعال در حوزهی هنرهای تجسمی گالری «ایران» را تأسیس کردند. این گالری توسط هنرمندانی همچون مرتضی ممیز، فرشید مثقالی، قباد شیوا، رویین پاکباز، منصور قندریز و مسعود عربشاهی پایهگذاری شد. گالری ایران تا سال ۱۳۵۷، پیش از تعطیلیاش، نقش مهمی در حمایت از هنر نوگرای ایرانی و نقاشی مدرن ایفا کرد. پس از درگذشت ناگهانی منصور قندریز، مؤسسان گالری تصمیم گرفتند نام آن را به «تالار قندریز» تغییر دهند. کتاب «تالار قندریز» به بررسی فعالیتهای کانون هنری «تالار قندریز» و چگونگی شکلگیری و توسعهی آن میپردازد. این کتاب شامل دیدگاهها و روند کار هنرمندان گردانندهی این کانون است و همچنین پیوستهایی مانند فهرست کارنماها، انتشارات، نوشتهها و پوسترها را ارائه میدهد. تالار قندریز نمایانگر تلاش گروهی از هنرمندان جوان و نوگرا در دهههای ۴۰ و ۵۰ است که با حساسیت نسبت به مسائل فرهنگی جامعه، به دنبال راهحلهای اساسی بودند و سعی در اثبات حقانیت کار خود داشتند.
رویین پاکباز و تدریس
رویین پاکباز از سال ۱۳۴۸ در دانشکدهی هنرهای زیبا تهران و دانشگاه هنر به تدریس مشغول شد و تا سال ۱۳۶۷ به طور رسمی در این حوزه فعالیت کرد. او از آغاز دههی ۵۰ خورشیدی تدریس «تاریخ هنر» را در دانشکدهی هنرهای زیبا آغاز کرد و بهعنوان یکی از بنیانگذاران تدریس این رشته در ایران شناخته میشود.
نقدی بر آثار رویین پاکباز
رویین پاکباز هنرمندی است که در آثار خود به دغدغههایی چون تاریخنگاری هنر، مدرنیسم، هنر اجتماعی و تعهد هنرمندان به مسائل اجتماعی پرداخته است. او در نوشتههایش بر اهمیت درک و تعریف صحیح از مدرنیسم تأکید دارد و به هنر ایرانی از منظر مدرنیستی و اجتماعی مینگرد. دغدغهی او در مورد هنر ملی و اثرات مدرنیته بر هنر ایران، بهویژه در دوران معاصر، مشهود است. پاکباز همچنین به بررسی تأثیرات جنگ و تجربههای اجتماعی هنرمندان در آثارشان میپردازد و از این منظر، هنر را ابزاری برای بیان و انعکاس مشکلات اجتماعی میداند. او نهتنها در نقد و تحلیل آثار هنرمندان ایرانی فعالیت داشته، بلکه به بررسی مفاهیم و رویکردهای مختلف هنر مدرن و پیوند آن با هنر ایرانی نیز پرداخته است.