جعفر سبحانی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های جعفر سبحانی
آیت‌الله جعفر سبحانی (Ayatollah Ja'far Subhani) با نام کامل جعفر سبحانی تبریزی از مراجع تقلید، متکلمان برجسته و استادان شناخته‌شده‌ی ایرانی در «حوزه‌ی علمیه‌ی قم» است. او در عرصه‌های اصول فقه و تفسیر قرآن فعالیت دارد و از چهره‌های تأثیرگذار پیش از انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رود. سبحانی در گذشته، در مقام مدیر دارالتبلیغ اسلامی و نویسنده‌ی مجله‌ی «مکتب اسلام» فعالیت می‌کرد و نمایندگی مردم آذربایجان شرقی را در «مجلس خبرگان قانون اساسی» بر عهده داشت. از دیگر دستاوردهای او می‌توان به تأسیس «مرکز تخصصی کلام اسلامی» در حوزه‌ی علمیه‌ی قم اشاره کرد. آثار متعدد وی در حوزه‌ی علوم اسلامی، جایگاه ویژه‌ای در این عرصه دارند.
بیوگرافی جعفر سبحانی
جعفر سبحانی در تاریخ ۲۰ فروردین ۱۳۰۸ در تبریز متولد شد. پدر او «آیت‌الله حاج شیخ محمدحسین سبحانی خیابانی»، از عالمان و فقیهان تبریز بود. جعفر سبحانی تبریزی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، در «مکتب‌خانه‌ی میرزا محمود فاضل» متون ادبی فارسی را یاد گرفت. او کتاب‌هایی چون «گلستان و بوستان سعدی»، «تاریخ معجم»، «نصاب الصبیان» و «ابواب الجنان» را در این دوره مطالعه کرد. سپس در ۱۴سالگی وارد مدرسه‌ی علمیه‌ی «طالبیه‌ی تبریز» شد و در مقدمات علوم و سطوح علمی تحصیل کرد. در این دوران، علوم ادبی را نزد استادانی چون «حسن نحوی» و «علی‌اکبر نحوی» فرا گرفت و بخش‌هایی از «مطول»، «منطق منظومه» و «شرح لمعه» را از محمدعلی مدرس خیابانی آموخت.
جعفر سبحانی که در دوران نوجوانی بسیار پرتلاش بود، هم‌زمان با تحصیل، مباحثه و تألیف نیز می‌کرد. او در ۱۷سالگی دو اثر علمی به نام‌های «معیارالفکر» (در زمینه‌ی منطق) و «مهذب البلاغه» (در علم معانی، بیان و بدیع) تألیف کرد که هر دو همچنان باقی مانده‌اند.
او در مهرماه ۱۳۲۵، به شهر قم مهاجرت کرد تا تحصیلات حوزوی خود را تکمیل کند. علاوهبر فقه و اصول، سبحانی در فلسفه، کلام و تفسیر نیز تحصیل کرد. از استادان او می‌توان «میرزا محمد مجاهدی تبریزی»، «سید محمد بادکوبه‌ای»، «محمدرضا گلپایگانی»، «سید محمدحسین طباطبایی» و «سیدمحمد محقق داماد» را نام برد.
یکی از فعالیت‌های برجسته‌ی سبحانی ترجمه‌ی کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» به عربی بود که به درخواست سید محمدحسین طباطبایی انجام شد. همچنین، کتاب «تهذیب الاصول»، تقریرات درس‌های «سید روح‌الله خمینی»، از دیگر آثار برجسته‌ی اوست.
جعفر سبحانی پس از درگذشت «شیخ جواد تبریزی» در ۲۹ آبان ۱۳۸۶، به درخواست جمعی از مردم آذربایجان، رساله‌ی عملیه‌ی خود را منتشر کرد. این اقدام، بخشی از مسئولیت وی در مقام مرجع دینی بود که با هدف پاسخ‌گویی به نیازهای شرعی و فقهی مردم انجام شد.
همسر و فرزندان
همسر آیت‌الله سبحانی، «حاجیه خانم مخترع»، از خاندان مجتهدی تبریزی بود که در سال ۱۴۰۱ درگذشت. فرزند او نیز «آیت‌الله سعید سبحانی» فیلسوف متکلم و فقیه شیعه است. سعید سبحانی کتاب‌ها و مقالات متعددی در موضوعات مختلف دینی در کارنامه‌ی خود دارد.
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
جعفر سبحانی در جریان حوادث سیاسی مهمی چون واقعه‌ی ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، با امضای نامه‌های اعتراضی خطاب به دولت وقت و نخست‌وزیر، حمایت خود را از آیت‌الله خمینی و دیگر علما نشان داد. او همچنین در جریان انتقال امام خمینی از ترکیه به نجف و پس از درگذشت «سید مصطفی خمینی»، با امضای تلگرام‌ها و ارسال پیام تسلیت، همبستگی خود را اعلام کرد. در عرصه‌ی اجتماعی، سبحانی از مؤسسان مجله‌ی «مکتب اسلام» و از اعضای تدوین قانون اساسی بود. او با تأسیس مؤسسه‌ی تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق و ایجاد رشته‌ی تخصصی کلام اسلامی در حوزه‌ی علمیه‌ی قم، نقش مهمی در گسترش علوم اسلامی ایفا کرد و بنیان‌گذار تفسیر موضوعی قرآن شد.
تدریس
جعفر سبحانی از دوران جوانی به تدریس علوم اسلامی مشغول بود و این فعالیت را در مکان‌های مختلفی از جمله «مؤسسه‌ی امام صادق»، حوزه‌ی علمیه‌ی قم، «حرم فاطمه‌ی معصومه» و «مدرسه‌ی حجتیه» ادامه داده است. او همچنین در ایام تابستان در مشهد تدریس می‌کند. کلاس‌های درس وی، به‌ویژه در زمینه‌ی اصول فقه، با استقبال گسترده‌ای مواجه شده است و تعداد شرکت‌کنندگان در آن به بیش از ۶۰۰ نفر می‌رسد. با سابقه‌ی تدریس بیش از ۷۰ سال، سبحانی توانسته است تعداد زیادی از طلاب را با مباحث علوم اسلامی آشنا کند و نقش مهمی در تربیت علمی آنان ایفا نماید.
نگاهی به کتاب‌ها و آثار جعفر سبحانی تبریزی
آیت‌الله سبحانی در طول سالیان دراز تدریس و فعالیت خود، آثار متعددی در زمینه‌های مختلف دینی نگاشته است؛ از جمله تفسیر، حدیث، فقه، اصول، کلام، تاریخ، فلسفه، علوم ادبی، دفاع از تشیع، نقد وهابیت و... .
۱. تفسیر قرآن: از آثار سبحانی در این حوزه می‌توان به «قرآن و اسرار آفرینش»، «سیمای انسان کامل در قرآن» و «در سرزمین تبوک» اشاره کرد که به‌ترتیب، تفسیر سوره‌های رعد، فرقان و توبه هستند. (تفسیرهای ترتیبی)
علاوهبر این‌ها، وی تفسیرهای موضوعی را نیز در کارنامه‌ی خود دارد؛ مانند «منشور جاوید قرآن» که در ۱۴ مجلد نگاشته شده است و هر جلد از آن به موضوعی خاص اختصاص دارد و «مفاهیم القرآن» که در ۱۰ جلد تدوین شده است.
۲. علوم قرآنی: آثار مهم او در این زمینه عبارت‌اند از «مرزهای اعجاز» که ترجمه‌ی بخشی از «تفسیر البیان» است و «برهان رسالت» که درباره‌ی وجه اعجاز قرآن نوشته شده است.
۳. کلام: از جمله آثار آیت‌الله سبحانی در علم کلام، می‌توان به «شناخت صفات خدا»، «آشنایی با اصول اسلام» و «جهان‌بینی اسلامی» اشاره کرد. کتاب اخیر درباره‌ی دیدگاه اسلام به هستی، دنیا و انسان در جهان است.
۴. فلسفه: «اصول الفلسفه» (ترجمه‌ی جلد اوّل درس‌های علامه طباطبایی)، «فلسفه‌ی اسلامی و اصول دیالکتیک» و «سرنوشت از دیدگاه علم و فلسفه» از کتاب‌های فلسفی وی هستند.
۵. فقه: در این حوزه نیز، کتاب‌های متعددی از آیت‌الله سبحانی موجود است، از جمله «المواهب فی أحکام المکاسب» (نگارشِ سیف‌اللّه یعقوبی) و «الاعتصام بالکتاب و السنه» (دربارۀ مسح پاها در وضو، سجده بر زمین، خمس در کتاب و سنت، ازدواج موقت و برخی مسائل شرعی دیگر).
علاوهبر آثار فوق، سبحانی کتاب‌های متعددی در حوزه‌های دیگر دینی مانند اصول و رجال و... دارد.
ترجمه الموجز فی اصول الفقه
کتاب «ترجمه الموجز فی اصول الفقه» مبانی استنباط فقه و حقوق اسلامی را در قالبی مختصر و مفید ارائه می‌دهد. این اثر، که به دو زبان عربی و فارسی نگاشته شده است، ضمن ارائه‌ی متنی کامل با اعراب‌گذاری، دیدگاه‌های برجسته‌ی اصولیون متأخر امامیه را نیز بررسی کرده است و در واقع این کتاب درآمدی بر اصول فقه اسلامی محسوب می‌شود.
پژوهش‌هایی در مبحث خیارات و شروط
کتاب «پژوهش‌هایی در مبحث خیارات و شروط» با ترجمه‌ی «مهدی موحدی محب»، کتابی تخصصی است که برای دانشجویان و پژوهشگران رشته‌ی کلام و عقاید تدوین شده است.
فروغ ابدیت
این کتاب را سبحانی درباره‌ی زندگی پیامبر اسلام نوشته است و متن کتاب تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی او است.
اندیشه‌ی اسلامی ۱ و ۲
کتاب‌های «اندیشه‌ی اسلامی ۱ و ۲» که تقریباً همه‌ی دانشجویان باید واحدهای آن را بگذرانند، تألیف آیت‌الله سبحانی است. این درس جزء درس‌های عمومی رشته‌های مختلف است. اندیشه‌ی اسلامی ۱ مقدمه‌ای است بر مباحثی مانند انسان، ایمان و معاد که از مباحث بنیادی در اسلام است. موضوع کتاب اندیشه‌ی اسلامی ۲ هم با پیشینه‌ی دین شروع می‌شود و سرانجام در فصل آخر به مرجعیت و ولایت در عصر غیبت می‌رسد.
