ادوارد پالمر تامپسون
بیوگرافی ادوارد پالمر تامپسون
ادوارد پالمر تامپسون (۳ فوریهی ۱۹۲۴ ـ ۲۸ اوت ۱۹۹۳)، تاریخنگار، نویسنده، سوسیالیست و کنشگر صلح انگلیسی بود. او بیش از هر چیز بهخاطر پژوهشهایش دربارهی جنبشهای رادیکال اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم شناخته میشود؛ بهویژه کتاب اثرگذار شکلگیری طبقهی کارگر انگلیس (۱۹۶۳).
تامپسون در سال ۱۹۶۶ اصطلاح تاریخ از پایین را برای توصیف رویکرد خود در تاریخ اجتماعی به کار برد؛ رویکردی که به یکی از مهمترین تحولات تاریخنگاری در مقیاس جهانی بدل شد. این شیوهی تاریخنگاری از دل فعالیتهای گروه تاریخنگاران حزب کمونیست و تلاش آنان برای عمومیسازی تاریخ ماتریالیستی برآمد. آثار تامپسون تأثیری گسترده بر تاریخ اجتماعی در اروپا، آسیا و آفریقا گذاشت. در نظرسنجی مجلهی History Today در سال ۲۰۱۱، او پس از فرنان برودل، دومین تاریخنگار تأثیرگذار ۶۰ سال گذشته شناخته شد.
تامپسون در آکسفورد و در خانوادهای مذهبی به دنیا آمد. پدرش، ادوارد جان تامپسون، شاعر و دوستدار رابیندرانات تاگور بود. برادر بزرگترش، فرانک تامپسون، افسر ارتش بریتانیا در جنگ جهانی دوم، هنگام کمک به پارتیزانهای ضدفاشیست بلغارستان دستگیر و اعدام شد. ادوارد و مادرش کتابی به یاد فرانک نوشتند که سالها بعد دوباره منتشر شد و خود تامپسون نیز کتاب دیگری دربارهی برادرش نوشت که پس از مرگش انتشار یافت.
تامپسون در مدارس خصوصی دراگون اسکول و کینگزوود تحصیل کرد و در سال ۱۹۴۱ برای شرکت در جنگ جهانی دوم مدرسه را ترک گفت. او در یگان تانک ارتش بریتانیا در جبههی ایتالیا، از جمله نبرد چهارم مونته کاسینو، حضور داشت.
پس از جنگ، به کالج کورپوس کریستیِ کمبریج بازگشت و در رشتهی تاریخ فارغالتحصیل شد. در همانجا به حزب کمونیست بریتانیا پیوست و همراه با چهرههایی چون کریستوفر هیل و اریک هابزبام، گروه تاریخنگاران حزب کمونیست را بنیان گذاشت. این گروه بعدها مجلهی معتبر Past and Present را راهاندازی کرد.
نخستین اثر مهم تامپسون زندگینامهی ویلیام موریس بود؛ کتابی با عنوانِ از رمانتیسم تا انقلاب که ریشههای بومیِ مارکسیسم در بریتانیا را برجسته میکرد. تامپسون در این اثر، در کنار سیاست، به وجوه ادبی و شاعرانهی موریس نیز پرداخت؛ امری که در آن زمان کمتر رایج بود. اگرچه چاپ نخست کتاب بهدلیل رویکرد مارکسیستی چندان مورد توجه قرار نگرفت، ویرایش دوم آن در دههی ۱۹۷۰ با استقبال گستردهتری روبهرو شد.
پس از افشای جنایات استالین در سخنرانی محرمانهی خروشچف و سپس اشغال مجارستان توسط شوروی در سال ۱۹۵۶، تامپسون از حزب کمونیست جدا شد. بااینحال خود را سوسیالیست انسانگرا میدانست. او با انتشار نشریهی The New Reasoner نقش مهمی در شکلگیری چپ نو در بریتانیا داشت؛ جریانی که منتقد مارکسیسم رسمی و سوسیالدموکراسی محافظهکار بود.
مهمترین و ماندگارترین اثر تامپسون در سال ۱۹۶۳ منتشر شد. این کتاب حجیم تاریخنگاری اجتماعی را دگرگون کرد. تامپسون با تمرکز بر فرهنگ، تجربهها و زیست روزمرهی کارگران، از ترانهها و نامهها گرفته تا سنتهای صنفی، تاریخی را روایت کرد که پیشتر نادیده گرفته شده بود. در نگاه تامپسون، طبقه یک ساختار ثابت نیست، بلکه یک رابطهی تاریخی است، رابطهای که در بستر تجربههای مشترک شکل میگیرد و در فرهنگ، ارزشها و کنشهای جمعی بیان میشود. این تعریف پویا از طبقه الهامبخش نسل تازهای از تاریخنگاران کارگری در بریتانیا و آمریکا شد.
او در مقالهی مشهور زمان، انضباط کاری و سرمایهداری صنعتی (۱۹۶۷)، نشان داد که سلطهی زمان ساعتی محصول انقلاب صنعتی است. به باور او، سرمایهداری با تحمیل نظم زمانی دقیق، رابطهی جدیدی میان کارگر، کار و زمان ایجاد کرد و زمان را به ابزاری برای کنترل اجتماعی بدل ساخت.
تامپسون در دههی ۱۹۷۰ در اعتراض به تجاریسازی آموزش عالی، از دانشگاه وارویک استعفا داد و بیشتر بهعنوان نویسندهی مستقل و روشنفکر عمومی فعالیت کرد. کتاب فقر نظریه (۱۹۷۸) حملهای تند به مارکسیسم ساختارگرای لویی آلتوسر بود و بحثهای گستردهای را در چپ بریتانیا برانگیخت.
در دههی ۱۹۸۰، او به چهرهی محوری جنبش خلع سلاح هستهای در اروپا بدل شد. نوشتهها و سخنرانیهایش علیه جنگ سرد، تسلیحات هستهای و سیاستهای ریگان و تاچر، تأثیر زیادی بر جنبشهای صلح گذاشت.
آخرین کتاب تامپسون، شهادت علیه هیولا: ویلیام بلیک و قانون اخلاقی (۱۹۹۳)، حاصل سالها پژوهش بود و نشان میداد که اندیشهی بلیک تا چه اندازه از سنتهای رادیکال مذهبی دوران جنگ داخلی انگلستان تأثیر پذیرفته است.
تامپسون از چهرههای محوری تاریخنگاری مارکسیستی و چپ نو در بریتانیا بود، اما آثارش با نقدهایی نیز روبهرو شد، از جمله نقدهای فمینیستی دربارهی کمتوجهی به جنسیت و نقدهای نظری دربارهی مفهوم تجربه و رابطهی آن با آگاهی طبقاتی. با وجود این، بسیاری همچنان بر این باورند که قدرت اخلاقی، نثر ادبی و تخیل تاریخی تامپسون او را به اندیشمندی زنده و الهامبخش بدل کرده است.
تامپسون در سال ۱۹۴۸ با دوروتی تاورز، تاریخنگار و پژوهشگر جنبشهای زنان، ازدواج کرد. آنها سه فرزند داشتند که یکی از آنها، کیت تامپسون، نویسندهی شناختهشدهی ادبیات کودک است.
ادوارد پالمر تامپسون در ۲۸ اوت ۱۹۹۳، پس از یک دورهی بیماری، در ۶۹سالگی درگذشت. یادبودهایی از او، از جمله پلاک آبی در هلیفکس، همچنان باقی است.
