احسان طبری
زندگینامه و معرفی کتاب‌های احسان طبری
احسان طبری (Ehsan Tabari) نویسنده، فیلسوف، شاعر و نظریه‌پرداز بزرگ مارکسیسم‌لنینیسم در ایران بود. او یکی از چهره‌های شاخص و تأثیرگذار حزب توده بود؛ فردی که یکی از اعضای کلیدی کمیته‌ی مرکزی و هیئت سیاسی حزب توده در ایران به شمار می‌رفت و زندگی سیاسی پرفرازونشیبی داشت.
بیوگرافی احسان طبری
طبری در ۱۹ بهمن سال ۱۲۹۵ در ساری متولد شد و در ۱۹ اردیبهشت سال ۱۳۶۸ در تهران وفات یافت.
در روزگاری که احسان طبری می‌زیست، هنوز مکتب‌خانه‌ها پررونق بودند و تعداد زیادی از کودکان برای یادگیری خواندن و نوشتن به مکتب‌خانه می‌رفتند. احسان طبری هم در شش‌سالگی به مکتب سید عبدالمجید رفت و قرآن و خواندن و نوشتن را فرا گرفت. البته فقط یک سال در آنجا به سر برد و بعد، در سن هفت‌سالگی وارد مدرسه شد. «احمدیه» نام دبستانی بود که او در آن دوره‌ی ابتدایی را به اتمام رساند. پس از مدتی سرنوشت، این خانواده را به تهران رساند. پدرش به پایتخت تبعید شد و به‌اجبار، خانواده راهی تهران شدند.
احسان طبری از آن دسته افرادی بود که انگار عطش یادگیری هیچ‌گاه در آن‌ها فروکش نمی‌کند. او که پس از پایان دوره‌ی دبیرستان وارد دانشکده‌ی حقوق شده بود هم‌زمان با تحصیل در دانشگاه علوم ادبی، عربی و فلسفه را نیز آموخت. او که سر پرشوری داشت به جهت آشنایی با تقی ارانی به مارکسیسم علاقه‌مند شد و بعد از مدتی به یکی از مهم‌ترین ارکان حرب توده تبدیل شد.
طبری عضو گروه ۵۳ نفری بود که در دوران رضاشاه به زندان افتادند. البته اقبالی بلند داشت که در شهریور ۱۳۲۰ فضا تغییر کرد و این زندانیان آزاد شدند. طبری پس از آزادی حتی توانست در شرکت نفت استخدام شود و زندگی عادی را کمی تجربه کند.
او روزنامه‌نگاری برجسته نیز بود. در همان سال‌ها در نشریه‌ی «اخبار روز» به کار ترجمه می‌پرداخت. پس از مدتی در روزنامه‌های حزب توده نیز مشغول به کار شد و به علت استعداد بالایی که در ادبیات داشت در این کار نیز موفق شد. در سال ۱۳۲۵ در نخستین کنگره‌ی نویسندگان ایران در تهران شرکت کرد. اما قرار نبود همه چیز بر وفق مراد پیش برود. موج‌های سهمگینی در راه بودند که زندگی طبری را تحت‌تأثیر قرار دادند. در سال ۱۳۲۷ و پس از ترور نافرجام شاه، حزب توده غیرقانونی اعلام شد و در پی آن طبری به اعدام محکوم شد. چاره‌ای جز این نداشت که از ایران بگریزد. مقصد او شوروی بود و در آنجا توانست به تحصیل خود ادامه دهد. او از آکادمی مسکو فارغ‌التحصیل شد و به مقام استادی رسید. در این سال‌ها به فعالیت در رادیو مسکو نیز پرداخت؛ اما این پایان جهان‌گردی طبری نبود. پس از چندین سال او به آلمان شرقی رفت و در شهر لایپزیگ مستقر شد. میل به یادگیری باز هم او را رها نکرد و در برلین هم دوره‌ی آکادمی علوم اجتماعی را گذراند و مقام علمی «دکتر هابیل» در فلسفه را نیز دریافت کرد. تجربه‌ی تدریس در دانشگاه‌های آلمان هم به رزومه‌ی پربار او اضافه شد.
زندگی در شهرها و کشورهای مختلف نتوانست وطن را از خاطر او ببرد و همچنان میل به بازگشت داشت. سرانجام هم در ۲۹ فروردین سال ۱۳۵۸ در پروازی همراه با دکتر جودت، رفعت، محمدزاده و حمید صفری به تهران بازگشت. او پس از بازگشت گفت: «احساس من این بود که به سنگر تاریخی خود بازگشته‌ام.» آذر، همسر او نیز به همراهش برگشت؛ اما فرزندانش، کارن، آذین و روشنک در آلمان و ایتالیا ماندند.
طبری در سال ۶۲ به همراه جمعی از افراد حزب توده دستگیر و روانه‌ی زندان شد. او در زندان اظهار توبه کرد و در نقد رفتار حزب توده و عقاید مارکسیستی مطالبی نوشت که کتاب «کژراهه»ی او یکی از مهم‌ترین آثار وی در نقد این اندیشه‌هاست.
احسان طبری به‌جرئت یکی از چهره‌های تأثیرگذار در تاریخ ایران است. بالاترین استعداد او را در یادگیری زبان‌های مختلف می‌دانند. جالب است بدانید که طبری به ۱۰ زبان زنده‌ی دنیا مسلط، یا در حد خواندن بلد بود. او به جز فارسی می‌توانست به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، عربی، فرانسه، روسی و ترکی استانبولی بخواند و بنویسند. همچنین زبان اوستایی و پهلوی را نیز فرا گرفته بود.
درباره‌ی یادگیری زبان یکی از اعضای گروه ۵۳ نفر به نام «انور خامه‌ای» خاطره‌ای نقل می‌کند. او می‌گوید: «طبری در زندان با یک یهودی آشنا شد که مهاجر فراری بود. پدرش از شوروی اخراج شده و به ترکیه رفته بود و از آنجا به فلسطین تبعید شده بود که در مرز، انگلیسی‌ها دستگیرش کرده و به ایران تحویل داده بودند. او هم تا سال ۱۳۲۰ در زندان بود. سلول او درست مقابل احسان طبری قرار داشت. با هم قرار گذاشتند او به طبری ترکی استانبولی بیاموزد و طبری هم به او فارسی. تنها دو ماه بعد، طبری که از زندان آزاد شد، خواندن و نوشتن ترکی استانبولی را به‌خوبی فراگرفته بود. درحالی‌که یهودی همچنان تنها چند کلمه فارسی بلد بود.»
احسان طبری در نگاه منتقدان
از نگاه برخی منتقدان، بعد تاریخ‌نگاری طبری بسیار پررنگ و قابل‌تأمل است. او درزمینه‌ی تاریخ ایران کتاب‌های بسیار ارزشمندی دارد. درست است که به جهت دید مارکسیستی نگاه متفاوتی به تاریخ داشته و به همه‌ی جوانب یکسان نپرداخته است، اما این از ارزش کتاب‌های او به هیچ وجه نمی‌کاهد. ایدئولوژی او باعث شد نگاه طبری به تاریخ بیشتر نگاهی اقتصادی باشد و وسعت این دید باقی جوانب را تحت‌الشعاع قرار دهد؛ اما او باوجوداین هم یکی از چهره‌های تأثیرگذار در این زمینه است. سبک تاریخ‌نگاری علمی او بسیار موردتوجه قرار گرفت. طبری تلاش کرد تاریخ را از منظر یک نظریه‌ی علمی نگاه کند. او در زمانی این کار را انجام داد که هنوز چنین روشی شناخته شده نبود و می‌توان وی را یکی از اولین‌ها در این راه دانست.
از نگاه منتقدان، طبری نگارنده‌ی تاریخ مردم است. او بیشتر به زندگی و تحولات مردم توجه می‌کند و در کتاب‌های خود اهمیت زیادی به تحولات سیاسی و اتفاقات حول محور شاه نمی‌دهد. برای او زندگی مردم عادی در درجه‌ی بالاتری قرار دارد.
نظرات افراد مشهور درباره‌ی طبری
رسول جعفریان، استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران و رئیس کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران گفت: «احسان طبری بعد از تقی ارانی، مهم‌ترین تئوریسین مارکسیسم، به‌ویژه حزب توده در ایران بود. او پس از دستگیری در سال ۶۲ اظهار توبه کرد و آثاری در نقد رفتار حزب توده و اندیشه‌های مارکسیستی نوشت. وی علی‌القاعده آثار دیگری نیز دارد که باید حفظ و نشر شود.»
معرفی آثار و کتاب‌های احسان طبری
از احسان طبری کتاب‌های بسیاری به‌یادگار مانده است که از آن جمله می‌توان به کتاب «درباره‌ی انسان و جامعه انسانی» اشاره کرد. این کتاب توسط انتشارات فردوس در سال ۱۳۹۴ به چاپ رسیده است. احسان طبری در این کتاب مسائل اجتماعی را بررسی می‌کند و از این راه به تکامل جامعه می‌پردازد. او در این کتاب نیز به همان شیوه‌ی مرسوم خود به بررسی ابعاد اجتماع می‌پردازد. شیوه‌ای که مبتنی بر علم و آزمون بود. از دستاوردهای علوم و آزمون‌های بزرگ اجتماعی بهره می‌گیرد و به بینشی جامع می‌رسد.
در مقدمه‌ی این کتاب آمده است: «همان‌طور که خود نویسنده از یک مثل لاتینی وام‌گرفته است، باید گفت این کتاب حاوی «مضمون بسیار، در سخنانی اندک» است.»
یکی دیگر از کتاب‌های مهم او «جامعه‌ی ایران در دوران رضاشاه پهلوی» است. این کتاب را نیز انتشارات فردوس در سال ۱۳۹۵ منتشر کرده است. طبری در این کتاب به بررسی مهم‌ترین اتفاقات تاریخ ایران در دوره‌ی رضاشاه می‌پردازد و با نگاهی موشکافانه و دقیق این وقایع را بررسی می‌کند.
