ابوالقاسم لاهوتی

ابوالقاسم لاهوتی (Abolqasem Lahouti) (با نام اصلی ابوالقاسم الهامی و معروف به لاهوتی‌خان یا لاهوتی) شاعر، روزنامه‌نگار، نظامی و فعال سیاسی کُردِ ایرانی بود. او از دوران انقلاب مشروطه، فعالیت‌های سیاسی خود را آغاز کرده و بعدها به حزب کمونیست ایران پیوست. لاهوتی در دوران رضاشاه تحت تعقیب قرار گرفت و به اعدام محکوم شد، اما موفق شد از کشور فرار کند و به شوروی پناه ببرد. لاهوتی بیشتر دوران کودکی و جوانی خود را در ایران گذراند و در انقلاب مشروطه از پیشاهنگان شورش‌ها و مبارزات کارگری علیه استبداد بود. در سال ۱۹۲۱ میلادی نیز رهبری شورشی در تبریز را بر عهده گرفت که به نام «شورش لاهوتی‌خان» شناخته می‌شود. لاهوتی به زبان‌های مختلفی از جمله کردی، فارسی، فرانسوی، روسی، ترکی و انگلیسی تسلط داشت و مدتی در ترکیه به چاپ نشریات به زبان‌های ترکی و فرانسوی مشغول بود.

بیوگرافی ابوالقاسم لاهوتی

ابوالقاسم الهامی (لاهوتی‌خان) ۲۰ مهر ۱۲۶۴ در کرمانشاه به دنیا آمد. پدرش، میرزا احمد الهامی، شاعری مذهبی و از پیروان سلسله‌ی نعمت‌اللهی بود و مادرش نیز کُرد و پیرو دین یارسان. پدر لاهوتی، اثر بزرگی به نام «باغ فردوس» را در رثای امام حسین (ع) سرود که از نظر سبک و وزن، شبیه شاهنامه‌ی فردوسی است. این اثر حماسی دارای نزدیک به چهل هزار بیت است و به‌عنوان یکی از گران‌سنگ‌ترین سروده‌ها در خصوص واقعه‌ی عاشورا شناخته می‌شود. میرجلال‌الدین کزازی درباره‌ی این اثر اظهار داشته است که «باغ فردوس» از مهم‌ترین و غنی‌ترین اشعار در مورد حادثه‌ی عاشورا است.

فعالیت‌ها

ابوالقاسم لاهوتی فعالیت ادبی خود را باتکیه‌بر میراث پدر ادامه داد. او با همکاری همسرش سیسیلیا بانو، شاهنامه‌ی فردوسی را به زبان روسی ترجمه کرد. این اثر در مسکو چاپ شد و به گسترش شناخت از ادبیات فارسی در کشورهای روسی‌زبان کمک زیادی کرد. سیسیلیا بانو، مترجمی توانا، آثار لاهوتی و بسیاری از متون ادبی تاجیک را نیز به زبان روسی برگرداند و نقش مهمی در معرفی ادبیات فارسی در شوروی، ایفا کرد.

لاهوتی با نام مستعار خود، اولین اشعارش را در روزنامه‌ی «حبل‌المتین» منتشر کرد و بعدها به یکی از شاعران و فعالان سیاسی مهم ایران تبدیل شد. او در کرمانشاه، روزنامه‌ی بیستون را منتشر می‌کرد و در سال ۱۲۹۶ حزب فرقه‌ی کارگر را بنیان‌گذاری کرد.

در سال ۱۳۰۰، لاهوتی به رهبری شورشی در تبریز پرداخته و با شکست نیروهای ژاندارمری در شرفخانه، کودتای خود را آغاز کرد. پس از شکست شورش و فرار به شوروی در ۱۳۰۰، لاهوتی در جاهای مختلف از جمله تاجیکستان، مسکو و باکو زندگی کرد و در این دوران فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی گسترده‌ای داشت.

وی همچنین در تاجیکستان تئاتر و اپرا را پایه‌گذاری کرده و معاون ماکسیم گورکی در هیئت‌رئیسه‌ی کانون نویسندگان شوروی بود. شخصیتِ لاهوتی نزد مرد تاجیکستان، از احترام و اهمیت ملی برخوردار است. خانه‌ی او در شهر دوشنبه، به موزه‌ی لاهوتی تبدیل شده است. لاهوتی در ۲۵ اسفند ۱۳۳۵ در مسکو درگذشت و در گورستان نووودویچی دفن شد. او بخشی از تاریخ فرهنگی و سیاسی ایران و شوروی بوده و آثارش در تاجیکستان بسیار ارجمند است.

اشعار ابوالقاسم لاهوتی

لاهوتی در شعر فارسی نوآوری‌های فراوانی را به نمایش گذاشت و اصطلاحات و واژگانی را به شعر وارد کرد که پیش از آن جایی در شعر فارسی نداشتند. از جمله‌ی این واژگان می‌توان به سوسیالیسم، فاشیسم، کالخوز، کامسومول، فابریک و آیروپلان اشاره کرد. شعر وی به لحاظ زبان، ساده و عامه‌فهم و نزدیک به زبان محاوره‌ و گفتاریِ روزمره است، ولی در غزل‌ها از زبانی نزدیک به زبان کلاسیک فارسی بهره می‌برد. علاوه بر واژگان نو، لاهوتی در کاربرد استعاره‌ها و تشبیه‌ها نیز از بداعت‌های خاصی استفاده کرده است.

وی به دلیل استفاده از این شیوه‌های نوآورانه در شعر، به‌عنوان پیش‌گام شعر نو فارسی شناخته می‌شود. باتوجه‌به اینکه او پیش از نیما یوشیج تجربیات خود را در این زمینه آغاز کرده بود، برخی از محققان معتقدند که نوآوری‌های لاهوتی در شعر مقدم بر نیما هستند. لاهوتی خود را تحت‌تأثیر میرزا علی‌اکبر صابر، شاعر ترک قفقازی می‌دانست و مضمون اصلی اشعارش حمایت از طبقات زحمت‌کش و مظلوم و دعوت به تلاش و حق‌طلبی بود.

ابوالقاسم لاهوتی یکی از پیش‌گامان شعر انقلابی عصر مشروطیت بود که در کنار عارف قزوینی، میرزاده‌ی عشقی، ایرج میرزا و فرخی یزدی، نقش مهمی در شکل‌دهی به شعر سیاسی ایفا کرد. لاهوتی با بهره‌گیری از زبان شعر کلاسیک، اما با رویکردی متفاوت، شعر را از فضایی محدود و مرتبط با غزل‌های عاشقانه و درباری خارج کرد و آن را به عرصه‌ی مبارزات سیاسی و اجتماعی آورد.

شعرهای لاهوتی، با زبانی ساده و روان، به ابزاری برای بیان ایدئولوژی‌ها و اندیشه‌های آزادی‌خواهانه‌ی او تبدیل شدند. وی با استفاده از این سبک توانست پیام‌های انقلابی خود را به‌گونه‌ای تأثیرگذار به مخاطبان منتقل کند. از این منظر، تلاش‌های لاهوتی و دیگر شاعران هم‌عصر او، پایه‌گذار موجی شد که در نهایت، به نام شعر نو و با نیما یوشیج به اوج خود رسید.

لاهوتی و دیگر شاعران این دوره، با آمیختن شعر به مفاهیمی چون عدالت، آزادی و مبارزه، جان تازه‌ای به ادبیات فارسی بخشیدند و زمینه را برای تغییرات ساختاری و محتوایی در شعر معاصر فراهم کردند.

روزنامه‌نگاری

ابوالقاسم لاهوتی در سال ۱۳۲۵ هجری قمری (۱۹۰۷ میلادی و ۱۲۸۶ هجری خورشیدی) روزنامه‌ی «بیستون» را در کرمانشاه منتشر کرد که به‌عنوان نخستین روزنامه‌ی رسمی در این شهر شناخته می‌شود. این روزنامه به‌سرعت اهمیت زیادی در تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه پیدا کرد. لاهوتی در سفر دوم خود به استانبول، پس از شکست مؤتلفین، مجله‌ی «پارس» را که دوزبانه‌ی فارسی - فرانسوی بود، منتشر کرد. او خود سردبیری بخش فارسی آن را بر عهده داشت.

او همچنین با چندین روزنامه‌ی دیگر نیز همکاری داشت، از جمله «خاور نو» که در تبریز منتشر می‌شد. فعالیت‌های روزنامه‌نگاری لاهوتی، علاوه بر شعر و سیاست، نشان از دیدگاه‌های مترقی او و تأثیرش در عرصه‌ی مطبوعات ایران دارد.

نگاهی به کتاب‌ها و آثار ابوالقاسم لاهوتی

ابوالقاسم لاهوتی اولین شعر خود را در سال ۱۸۹۹ سرود. او با داشتن سه دیوان‌ اشعار، در تاجیکستان شناخته می‌شود و به‌عنوان شاعر، اهمیت ویژه‌ای دارد. وی یکی از شخصیت‌های برجسته‌ی ادبیات‌معاصر فارسی است که آثار زیادی از خود به جا گذاشته، از جمله سرود جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان که در سال ۱۹۴۶ سروده شد. لاهوتی همچنین در ترجمه‌ی شاهنامه‌ی فردوسی به زبان روسی نقش داشت. آثار او شامل مقالاتی نیز می‌شود، مانند «کردستان و کردها» در روزنامه‌ی خاور نو.

یکی از آثار برجسته‌ی وی، ترانه‌ی «یار مستچاهی» است که قدمت آن به سال ۱۹۲۵ میلادی بازمی‌گردد. این شعر، الهام‌گرفته از گفت‌وگویی است که لاهوتی و همسرش سیسیلیا بانو در قطاری با یک دختر تاجیک داشتند. در این دیدار، دختر تاجیک توضیح داده بود که جوانان مستچاه در دیدارهای عاشقانه، احساسات خود را با زبان شعر بیان می‌کنند. این روایت، انگیزه‌ای برای لاهوتی شد تا این ترانه را بسراید. «یار مستچاهی» از آن زمان تا به امروز، به یکی از آثار نمادین فرهنگی تبدیل شده و بازتاب‌دهنده‌ی عشق و لطافت روابط انسانی در فرهنگ تاجیک است. علاوه بر ارزش ادبی، این اثر نشان‌دهنده‌ی توانایی لاهوتی در پیوندزدن شعر با واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی مردم تاجیکستان است.

از دیگر آثار او می‌توان «کاوه‌ی آهنگر»، «قصیده‌ی کرملین» و «تاج» و بیرق را نام برد.

لاهوتی در کنار آثار ادبی و سرودها، تأثیر زیادی بر ادبیات تاجیکستان داشت و جایزه‌های مختلفی را به‌عنوان نماد فرهنگ و هنر این کشور دریافت کرد.

در ادامه به معرفی دو کتاب از لاهوتی می‌پردازیم که در ایران منتشر شده و در دسترس مخاطبان قرار دارند.

کتاب «وفا به عهد» منتخبی از اشعار ابوالقاسم لاهوتی است. این اثر توسط نشر سخن به چاپ رسیده است. مضمون عمده‌ی اشعار وی حمایت از رنج‌دیدگان و مظلومان و البته دعوت از آنان برای تلاش و حق‌طلبی است.

کتاب «شرح زندگانی من» نیز اثر دیگری به قلم لاهوتی‌ست. این کتاب که خودزندگی‌نامه یا اتوبیوگرافی او به شمار می‌رود، از مجموعه‌ی نسخه‌های قديمی کتابخانه‌ی مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران است.