معروف است که ژاپنیها اصلاً نمیخوابند. خودشان هم خیلی به این مسئله اعتقاد دارند. ولی اگر چندوقتی را در ژاپن بگذرانید، مداوماً با آدمهایی روبهرو میشوید که، در ایستگاه مترو، روی نیمکتهای خیابان، یا توی جلسه و سر کلاس، خیلی شیک و مجلسی خوابیدهاند. چطور فرهنگی که کمخوابی را ستایش میکند اینقدر با خوابهای وسط روز راحت کنار میآید؟ مطالعهای جدید نشان میدهد «خواب» موضوع فرهنگی پیچیدهای است که در هر فرهنگ معانی و ایدئولوژیهای خاص خودش را دارد.
بی.بی.سی — ژاپنیها نمیخوابند. این چیزی است که همه میگویند، بهخصوص خود ژاپنیها، اما واقعیت ندارد. با اینهمه، در مقام گزارهای فرهنگی و جامعهشناختی، خیلی جذاب است.
در طول اولین اقامتم در ژاپن در اواخر دهۀ ۱۹۸۰ بود که برای اولینبار با این دیدگاههای جالب دربارۀ خواب مواجه شدم. در آن زمان ژاپن در اوج اقتصاد حبابی، مرحلهای از شکوفایی غیرعادی و نامطمئن، بود. به همین نسبت، زندگی روزمرهْ پرتکاپو بود. مردم برنامۀ خود را با کار و قرارهای کاری، در وقت استراحت، پر میکردند و تقریباً وقتی برای خواب نداشتند. سبک زندگی این دوره بهخوبی در یکی از شعارهای تبلیغاتی همان زمان خلاصه میشود، تبلیغی که در آن فواید یک نوشیدنی انرژیزا ستوده میشد. «میتونی بیستوچهار ساعته مبارزه کنی؟ تاجر! تاجر! تاجر ژاپنی!».
بسیاری این اعتراض را به زبان آوردند که «ما ژاپنیها عقل نداریم که اینقدر کار میکنیم!» اما میشد در این اعتراضها نوعی حس افتخار به سختکوشی و در نتیجه برتری اخلاقی بر باقی انسانها را نیز مشاهده کرد. با اینهمه، من در رفتوآمدهای روزمرۀ خود، آدمهای زیادی را میدیدم که در مترو چرت میزدند. برخی حتی ایستاده خوابشان میبرد و این صحنهها …
