کتاب سده؛ آرین شهر

کتاب سده؛ آرین شهر نوشته نجیب‌الله رجبی است که با همت شهرداری و شورای شهر آرین شهر منتشر شده است. این کتاب به مخاطبان کمک می‌کند این شهر را بهتر بشناسند.

درباره کتاب سده؛ آرین شهر

بخش سده یکی از ۳ بخش شهرستان قاینات است. این بخش با ۲۲۵۳ کیلومترمربع حدود ۶۴ درصد وسعت شهرستان قاینات را بخود اختصاص داده و حدود پنج درصد مساحت استان خراسان جنوبی است. مرکز بخش سده آرین شهر در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب شهر قاین در جوار بزرگراه مشهد – زاهدان در طول جغرافیائی ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه شرقی و ۳۳ درجه و ۲۰ دقیقه شمالی در ارتفاع ۱۶۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است. این شهر از بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی ۵۷ کیلومتر و از مشهد ۴۱۷ کیلومتر فاصله دارد. در این کتاب با این شهر آشنا می‌شوید. 

خواندن کتاب سده؛ آرین شهر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به شناخت ایران پیشنهاد می‌کنیم

بخشی از کتاب سده؛ آرین شهر

 نوغاب، این آبادی از جمله سه دهی بود که سده از تجمیع آنها شکل میگیرد، قنات نوغاب پشت کشمون سده قرارداشت که بقایای قلعهی آن در محل «پیزَهی کسک خُونه» دیده میشود. هرچند نوغاب در مقایسه با قنات سده کوچک به نظر میرسد ولی مادر چاه آن بالاتر از گداربندو درمحل چاه کوهکن قرارداشت و مظهرقناتش در حاشیهی کشمون کنونی سده و در جوار رودخانه بود و 4 کیلومترطول داشت. حدود 50 سال قبل آثاربرج و قلعه آن مشهود بود.

قنات نوغاب3 کشمون داشت، یکی سمت سده و دوتای دیگر آن طرف کال سده بود که در ابتدا برای انتقال آب از روی رود، طناب می بستند و آب را با کمک نای حلبی منتقل می-کردند(راوی غلامحسین سامانی).

بعدها برای انتقال آب سازهای آبی بنام« شُترگلو» ساختند. قنات نوغاب در سال معروف به«آقا نجفی» بر اثر سیل مسدود شد(سال آقا نجفی همان سالیست که وقتی رود سده طغیان کرد، علیرغم هشدار افراد ایستاده برساحل رود، آقا نجف با اسب به رود میزد و سیل او را برده و غرق میکند).

وقتی قنات نوغاب براثر سیل مسدود شد، آقای بهرمان از بزرگان وقت سده با مالکین قرار میگذارد، با اختصاص بهره برداری ۷ ساله آن را بازگشایی می کند. چون بخشی از مسیرقنات خاک سستی داشت، ازنای سفالی استفاده شد. این نایها را در کوره ای واقع در پشت روستای جلگه قدیم و در حاشیهی درازکوه تولید میکردند که بقایای آن هنوز مشهود است(راوی غلامحسین هادی نژاد از مطلعین محلی).

* انجمن، به انجمن در سده « اَنگُمنَگ» می-گویند. انجمن قناتی نبود، بلکه از تجمیع آب چشمههای «بَستو» و« تُم تُم» که از کف رودخانه میجوشید والحاق با آب رودخانه انجمن شکل میگرفت. سکونتگاه انسانی انجمن در سه راهی اسدآباد در محل تپهای به نام «تپه بُرج کُهنه» قرارداشت. از آن جایی که انجمن در آبخیز دشت سده قرارداشت، به قدری آبش زیاد بود که در 3 جو تقسیم میشد و به سوی سه کشمون انجمن میرفت و در مسیر آن 5 آسیای آبی به نامهای: 1.آسیای بَستو، 2.آسیای آقا، 3.آسیای میر،4. آسیای نو 5. آسیای سوری دایر بودند. اهالی روستاهای حسن آباد و جعفرآباد جهت شستشو و استحمام و آب دادن حیوانات خود از این آب استفاده میکردند و هنگام لایروبی با مالکان انجمن همکاری داشتند. آب انجمن سرانجام در محل پوزه سقابه از مسیر رودخارج می شد و اراضی زیادی را آبیاری میکرد. باغ های سرسبز انجمن با سپیدارهای بلندش در محل استخرآن منظرهی دیدنی داشت(راویان آقایان حاج غلامحسین سرفرازی، حاج عبدالله براتی و غلامحسین هادی نژاد).

آقای محمدافضل نژاد از مطلعین آرین شهرمعتقد است، چون کشمون انجمن در منطقهای آبرفتی و آبخیزی دشت سده قرارداشته، نیزاری بوده و احتمال دارد نام « اَنگُمَنگ» برگرفته از همان اُلنگ و نیزاری باشد که در این محل بودهاست. باتوجه به مدیریت بهره برداری و استفاده بهینه از آب، اراضی زیرکشت این قنات به سه نوع کشت(کشمون جالیز، کشمون گاورس و کشمون گندم) تقسیم میشد.