کتاب کتابخانه های آموزشگاهی

کتابخانه‌ های آموزشگاهی؛ راهنمای عملی و نظری نوشته عاطفه شریف، نسترن پورصالحی و لیا عرفانی است. این کتاب می‌کوشد در عین ایجاد نگاه نظری صحیح نسبت به کتابخانه و کتابدار آموزشگاهی به تبیین عملی فعالیت مطلوب آنها، از نظر پشتیبانی از برنامه درسی و ترویج خواندن در مدارس بپردازد.

درباره کتاب کتابخانه‌های آموزشگاهی؛ راهنمای عملی و نظری

داستان کتابخانه‌های آموزشگاهی؛ راهنمای عملی و نظری برای نویسندگانش از یک عصر پاییزی در محوطه‌ی سرسبز دانشگاه فردوسی مشهد، کنار ساختمان قدیمی کتابخانه مرکزی، آغاز شد؛ روزی که جای خالی انتشار کتابی پیرامون تجربه کتابدارانه از فضای کاری کتابخانه‌های آموزشگاهی موضوع صحبت نویسندگان این کتاب قرار گرفت و همان‌جا طرح اولیه کتاب نوشته شد. 

تجربه تدریس درس کتابخانه‌های آموزشگاهی در دوره کارشناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی توسط هر سه نویسنده این کتاب و درک خلاء وجود راهنمایی که عمل را با نظر پیوند زند، با چاشنی یک دوستی دیرینه همراه شد و ایده تدوین این کتاب متولد شد.

در این کتاب تلاش شده اصول نظری و عملی مورد نیاز کتابداران آموزشگاهی در کنار یکدیگر قرار گیرد. در بخش نخست، با هدف همراهی با تلاش‌های جهانی در حیطه توسعه کتابخانه‌های آموزشگاهی و شکل‌‌دهی به مراکز یادگیری، ویرایش دوم رهنمودهای ایفلا برای کتابخانه‌های آموزشگاهی، که در سال ۲۰۱۵ منتشر شده است، ترجمه شد؛ موضوعاتی چون مأموریت و اهداف کتابخانه آموزشگاهی، چارچوب قانونی و مالی کتابخانه آموزشگاهی، منابع انسانی، منابع فیزیکی و دیجیتالی در کتابخانه آموزشگاهی، برنامه‌ها و فعالیت‌های کتابخانه آموزشگاهی و در نهایت ارزیابی کتابخانه آموزشگاهی و روابط عمومی در این بخش به چشم می‌خورد.

اما در بخش دوم که با عنوان دانش نظری و عملی برای فعالیت اثربخش در کتابخانه‌های آموزشگاهی مشخص شده، نقش آموزشی کتابدار آموزشگاهی، تجاربی از فعالیت در کتابخانه‌های آموزشگاهی، و فعالیت‌های الهام‌بخش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای به‌کارگیری در کتابخانه‌های آموزشگاهی آمده است.

از آن جایی که دغدغه نویسندگان اثر، خلق کتابی است که بتواند راهنمای دانشجویان در درس کتابخانه‌های آموزشگاهی و سایر علاقمندان کار در این نوع کتابخانه‌ها باشد، ساختاری مشابه کتاب‌های درسی برای آن در نظر گرفته شد. به این ترتیب که در ابتدای هر فصل، اهداف آموزشی و رفتاری ذکرشده و در انتهای آن نیز خلاصه فصل، خودآزمایی، فعالیت‌های تکمیلی و منابع گنجانده شده است.

آن چه به عنوان تجربه در بخش دوم کتاب آمده، حاصل تجربه زیسته دکتر نسترن پورصالحی، سرکار خانم لیا عرفانی و سایر کتابداران عزیزی است که نام آن‌ها در مقدمه کتاب ذکر شده است. تجربه زیسته و فعالیت حرفه‌ای ده‌ساله در کتابخانه‌های آموزشگاهی شهر تهران و کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شهر مشهد بن‌مایه تدوین این بخش‌هاست.

خواندن کتاب کتابخانه‌های آموزشگاهی؛ راهنمای عملی و نظری را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

با توجه به فراهم آوردن نمونه های عملی بسیار از عملکرد آموزشی و ترویجی کتابدار آموزشگاهی برای کودکان و نوجوانان این کتاب می تواند مورد توجه متخصصان و مروجان کتابخوانی قرار گیرد. به عبارت دیگر این کتاب می‌تواند پاسخگوی نیاز متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی، معلمان و مدیران مدارس در زمینه توسعه کتابخانه ها، ترویج خواندن و ارتقای سواد اطلاعاتی باشد. همچنین خواندن این کتاب به تمام کسانی که از بازی کردن با کودکان و آموختن ایشان چه در فضای کتابخانه و چه غیر آن لذت می‌برند پیشنهاد می‌شود.

درباره دکتر عاطفه شریف

از دانش‌آموختگان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد است که فضای آموزشی دانشگاه تهران و دانشگاه فردوسی مشهد را در کسوت دانشجو تجربه کرده است. برگزیده دوم جوان جشنواره بین المللی فارابی در سال ۱۳۸۹ برای پایان نامه کارشناسی ارشد و برگزیده جایزه ایرج افشار در سال ۱۳۹۲ برای پایان‌نامه دکتری خویش بوده است. سابقه تدریس در دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه تربیت مدرس در کارنامه ایشان دیده می‌شود. اگر چه حوزه موضوعی مورد علاقه‌اش ابزارهای بازنمایی دانش به ویژه از نوع معنایی آن است، اما تجربه کاری کوتاه در کتابخانه آموزشگاهی، تدریس این درس در دوره کارشناسی و همراهی با پنل کتابخانه‌های آموزشگاهی در کنگره علم اطلاعات و دانش‌شناسی در سال‌های ۹۶ و ۹۷ نشان از دغدغه‌مندی وی در حوزه کتابخانه‌های آموزشگاهی است.

درباره دکتر نسترن پورصالحی

از دانش آموختگان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تهران است و مدرس دانشگاه است. تلاش ها در جهت توسعه سواد اطلاعاتی و ارتقای تفکر در سطح جامعه ، پای او را از سال ۱۳۸۳ به کتابخانه های مدارس باز کرد. پایان نامه ارشد و رساله دکتری ایشان بر اساس همین دغدغه توسعه سواد اطلاعاتی اطلاعاتی در مدارس ابتدایی و دبیرستان بوده است. سابقه تعامل و مشاوره به کتابخانه های مدارس مختلف جهت تاسیس و ارتقای فعالیت ها در کارنامه ایشان دیده می شود. همچنین ده سال در کتابخانه مجتمع فرهنگی روشنگر در مقاطع دبستان و دبیرستان، در تلاش برای عملیاتی نمودن آموزه های علمی در محیط واقعی بوده اند. تجربه تدریس به دانشجویان و مشاوره به کتابخانه های آموزشگاهی ایشان را برای نگارش کتابی که در عین نگاه تخصصی بتواند نمونه های عملی مطلوب را در اختیار مخاطب قرار دهد، روشن نمود.

درباره لیا عرفانی

لیا عرفانی کارمند کانون پرورش فکری استان خراسان رضوی است. عاشق بچه ها و کار با آنها است و از سال ۸۸ تا کنون در فضای کتابخانه های کودکان با آنها کودکی کرده استحس و حال کودکی را تجربه کرده، نقاشی کشیده، بازی کرده، کتاب خوانده و برای آنان نگاشته اسا. از ابتدای سال ۱۳۹۹ همراه با کودکان حاشیه شهر مشهد به انجام فعالیت هایی با محور کتاب پرداخته است و در سال ۹۹ عضو کنوانسیون حقوق کودک در مشهد گردیده است. وی عاشق کودکان و فعالیت های آنان در کتابخانه هاست.

بخش‌هایی از کتاب کتابخانه های آموزشگاهی؛ راهنمای عملی و نظری

کتابخانه‌های آموزشگاهی در سراسر جهان به‌منزله محیط یادگیری، فضا (فیزیکی و دیجیتال)، دسترسی به منابع و دسترسی به فعالیت‌‌ها و خدمات را برای تشویق و حمایت از دانش‌آموز، معلم و یادگیری فراهم ‌می‌آورند. رشد کتابخانه‌های آموزشگاهی در آموزش ‌و پرورشی رخ می‌دهد که با هدف مشارکت مؤثر دانش‌آموزان در جامعه، به دنبال تجهیز دانشی دانش‌آموزان است. اگرچه امکانات و فعالیت‌های کتابخانه‌های آموزشگاهی در سراسر جهان متفاوت است، تمرکز تمامی کتابخانه‌های آموزشگاهی در هر مکانی، بر پشتیبانی و بهبودبخشی یادگیری دانش‌آموزان است. کتابخانه آموزشگاهی طیف وسیعی از فرصت‌های یادگیری را برای افراد، گروه‌های کوچک و بزرگ با تمرکز بر محتوای فکری، سواد اطلاعاتی و توسعه فرهنگی و اجتماعی فراهم ‌می‌کند. تمرکز یادگیرنده محور کتابخانه آموزشگاهی، برنامه درسی مدرسه را تقویت کرده و گسترش ‌می‌دهد.

خدمات کتابخانه‌های مدرسه شامل موارد ذیل است:

رشد حرفه‌ای برای معلمان (مانند خواندن و سواد، فناوری، کندوکاو و فرایندهای پژوهش)؛ برنامه پرشور ادبیات / خواندن برای موفقیت تحصیلی، لذت و توسعه فردی؛ یادگیری کندوکاو محور و توسعه سواد اطلاعاتی؛ و همکاری با سایر کتابخانه‌‌ها.

کتابدار آموزشگاهی مسئول آموزش در فضای فیزیکی و دیجیتالی مدرسه است که در آن خواندن، پرسیدن، تحقیق، تفکر، تخیل و خلاقیت برای آموزش و یادگیری اهمیت می‌یابد.

صلاحیت‌های کتابدار کتابخانه آموزشگاهی به‌ این شرح است:آموزش و یادگیری، برنامه درسی، طراحی آموزشی و اشاعه؛ مدیریت برنامه - برنامه‌ریزی، توسعه / طراحی، پیاده‌سازی، ارزیابی / بهبود؛ مجموعه‌سازی، سازماندهی، ذخیره و بازیابی؛ فرایندها و رفتارهای اطلاعاتی - سوادآموزی، سواد اطلاعاتی، سواد دیجیتالی؛ مطالعه؛ دانش در مورد ادبیات کودکان و نوجوانان؛ آشنایی با معلولیت‌‌هایی که بر خواندن تأثیر ‌می‌گذارند؛ مهارت‌های ارتباطی و همکاری؛ مهارت‌های دیجیتال و رسانه؛ اخلاق و مسئولیت‌پذیری اجتماعی؛ خدمات عمومی خوب در پاسخگویی به مردم / جامعه؛ تعهد به یادگیری مادام‌العمر از طریق ادامه توسعه حرفه‌ای؛ و اجتماعی شدن در حوزه کتابداری، تاریخ و ارزش‌های آن.

ایفای نقش کتابدار آموزشگاهی به‌عنوان همیار معلم و قرارگیری در نقش‌های آموزشی از اساسی‌ترین ویژگی‌های کتابدار آموزشگاهی و وجه تمایز کتابخانه کودک و آموزشگاهی است. یک کتابدار آموزشگاهی باید با رویکردهای مختلف یادگیری و روش‌های تدریس آشنایی داشته باشد. تحولات روان‌شناسی یادگیری و تغییراتی که در ماهیت یادگیری رخ می‌دهد را بشناسد و بتواند کتابخانه را با رویکردهای جدید یادگیری و تغییرات کتاب‌های درسی همسو سازد.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های یک کتابدار آموزشگاهی بودن توانایی طراحی برنامه‌های مختلف برای کتابخانه است. این نوع کتابخانه بیشترین تعامل را با کاربران خود دارد. چراکه دانش‌آموزان زمان زیادی از عمر خود را در مدرسه می‌گذرانند. ترتیب دادن برنامه‌های مختلف برای دانش‌آموزان می‌تواند آن‌ها را برای همراهی با کتابخانه ترغیب نماید. این روش‌ها می‌تواند در بردارنده برنامه‌هایی برای نمایش و عرضه منابع اطلاعاتی باشد و آن‌ها را با منابع و اطلاعات گوناگون و ارزشمندی آن‌ها آشنا نماید. ارائه برنامه‌هایی برای توسعه و تعمیق خواندن همچون بحث کتاب، مسابقه کتاب، اردوی کتاب‌خوانی و ... نیز اثربخش است. درعین‌حال دانش‌آموزان باید فضایی برای ارائه اطلاعات و نمایش آن به دیگران نیز داشته باشند که روش‌هایی مانند انتشار نشریه، رادیوی صبحگاهی یا رادیو کتاب، وبلاگ کتابخانه، معرفی کتاب به شیوه‌های خلاق و ... می‌تواند ازاین‌دست باشد.

کتابخانه‌های کودکان و کتابخانه‌های آموزشگاهی می‌توانند از زوایای مختلفی به امر ترویج خواندن و توسعه سواد که ازجمله مهم‌ترین وظایف این کتابخانه‌هاست بپردازند. قصه‌گویی، شعرخوانی، بلندخوانی، نمایش و بازی می‌تواند دانش‌آموزان را با منابع اطلاعاتی مختلف، به‌صورت جذابی آشنا نماید. بحث آزاد، بحث کتاب، معرفی شخصیت و سرزمین ازجمله فعالیت‌هایی هستند که توجه کودکان را با محیط اطراف و تفکر و تعمق در آن وا‌می‌دارند. در کنار این فعالیت‌ها برنامه‌های ادبی می‌تواند زمینه‌ساز مناسبی برای آشنایی با ارزش و اهمیت ادبیات باشد. هنر نیز می‌تواند در خدمت ترویج کتاب‌خوانی در کتابخانه‌ها قرار گیرد و کودکان با نقاشی، سفالگری و سایر کارهای هنری به خلق محتواهای مرتبط با کتاب‌ها بپردازند و خواندن خویش را تعمق بخشند.