کتاب نگاهی بنیادین به نسبت اخلاق و فناوری اطلاعات

نگاهی بنیادین به نسبت اخلاق و فناوری اطلاعات پژوهشی از سیدمحمدمهدی میرباقری درباره رابطه بین اخلاق و فناوری اطلاعات است. بحث رابطه اخلاق و فناوری اطلاعات سابقه چندانی در ایران ندارد؛ ولی اهمیت این موضوع و مباحثی ازاین‌قبیل در دنیای پیچیده امروز، بسیاری از کارشناسان و دست‌اندرکاران مرتبط را به اندیشه و اقدام در این زمینه تشویق کرده است.

دباره کتاب نگاهی بنیادین به نسبت اخلاق و فناوری اطلاعات

آنچه پیش رو دارید، چهار گفتار علمی استاد سید محمدمهدی میرباقری است که سه گفتار آن در تاریخ ۱۳۸۳/۱۱/۲۷، ۱۳۸۴/۵/۳ و ۱۳۸۵/۹/۲۵ در همایش‌های مرکز تحقیقات مخابرات ایران و گفتار چهارم در تاریخ ۱۳۸۵/۱۲/۱۹ در نشست «فرهنگ و رسانه‌های دیجیتال» ارائه شده است.

در گفتار یکم، از پیوند «اخلاق توسعه» و «فناوری اطلاعات» سخن گفته شده است. «توسعه» در دنیای کنونی را می‌توان فرایند جامع سیاسی، فرهنگی و اقتصادی دانست که هدف از آن، بهبود مستمر رفاه مادی همه انسان‌ها بر پایه مشارکت فعال و هدفمند در توسعه و توزیع منافع حاصل از آن است؛ بر این‌اساس و از نگاه اسناد بین‌المللی، «توسعه»، اصلی‌ترین حق جامعه بشری به‌شمار می‌رود و حقوق دیگر مانند «حق آزادی» را باید در چارچوب «حق توسعه» معنا کرد.

در گفتار دوم، ابعاد بیشتری از منزلت اخلاق در فناوری اطلاعات شکافته می‌شود تا بتوان آثار تکامل الهی در ساحت فناوری اطلاعات را بازگو کرد. در این بحث، اشاره می‌شود که تمایلات مادی بشر، پایگاه اصلی شکل‌گیری «اخلاق توسعه» بوده که به پیدایش «حق توسعه» و «دستور توسعه» انجامیده است؛ یعنی بشر ابتدا به رفاه همه‌جانبه در زندگی خود گرایش یافته؛ سپس برای تأمین این رفاه، به یک نظام حقوقی روی آورده و سرانجام، سازمان‌های بین‌المللی را به استیفای این حقوق مکلف ساخته است؛ به‌همین‌جهت در تبیین نسبت «اخلاق» و «فناوری اطلاعات» باید فرایند «ارزشی، حقوقی و دستوری» مقوله «اخلاق» را کاوید تا بتوان رویکرد الهی را در این زمینه بسط داد و تشریح کرد.

از نگاه استاد میرباقری، توسعه مادی در رفع بحران‌ها و تهدیدهای کنونی فناوری اطلاعات ناتوان است؛ چراکه اگر توسعه بر محور سودجویی دنیوی تعریف شود، ایثار و کرامت از معنا خواهد افتاد و تعارض و پراکندگی را درپی خواهد آورد. بر این مبنا، باید بر فطرت توحیدی بشر تکیه کرد و اخلاق الهی و فرهنگ عبودیت را زیربنای جهت‌گیری جامعه بشری قرار داد. اگر گسترش عبودیت و توسعه تقرب به درگاه الهی را به عنوان جان‌مایه اخلاق بشری بپذیریم، ایثار، تفاهم و امنیت اجتماعی شکل می‌گیرد و آسیب‌های فناوری اطلاعات روزبه‌روز کاهش می‌یابد و حتی در این فضا، تحول بنیادین رخ می‌دهد. به‌طور طبیعی چنانچه بشر به «اخلاق قُرب» روی آورد باید «حق قُرب» و «دستور قُرب» را نیز پی‌ریزی کند تا بتواند آثار تکامل الهی را در فناوری اطلاعات شاهد باشد.

در گفتار سوم، در فرایندی عمیق‌تر، نسبت بین اخلاق و فناوری اطلاعات در جامعه‌پردازی و مدیریت آن بررسی می‌شود تا در این راستا بتوان به صورت هر چه دقیق‌تر، توسعه جوامع را مطالعه کرد.

در گفتار چهارم، پس از این که تأکید می‌شود که شبکه مدیریت مرکزیِ فناوری اطلاعات و ارتباطات در صدد است چهارچوب‌های مدیریتی جامعه اطلاعاتی را در راستای تأمین اهداف خود طراحی کند، مروری بر اعلامیه اصول ایجاد و ساخت جامعه اطلاعاتی انجام می‌شود و تفاوت اخلاق تعالی و اخلاق توسعه در فرایند ساخت جامعه اطلاعاتی مورد تأکید بیشتر قرار می‌گیرد؛ همچنین مسئله وابستگی تعریف اخلاق فناوری ارتباطات به «فلسفه ارتباطات» مطرح می‌شود.

 خواندن کتاب نگاهی بنیادین به نسبت اخلاق و فناوری اطلاعات را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

پژوهشگران حوزه توسعه و فناوری اطلاعات.