کتاب استعمار در خلیج فارس

کتاب استعمار در خلیج فارس (استعمارگران در کرانه جنوبی خلیج فارس ۱۹۵۵-۱۷۶۳ م.) نوشته‌ی صلاح العقاد و با ترجمه‌ی نعمت‌اله مقصودی و غلامرضا زائری، اثری پژوهشی درباره تاریخ نفوذ و سلطه قدرت‌های استعماری اروپایی در سواحل جنوبی خلیج فارس است. این کتاب توسط انتشارات گیوا به‌صورت الکترونیکی منتشر شده است. نویسنده، پژوهشگر مصری، با تکیه‌بر اسناد دست‌اول و منابع آرشیوی فرانسه و انگلیس، به بررسی روند حضور و رقابت قدرت‌های استعماری، به‌ویژه بریتانیا و فرانسه، در منطقه خلیج فارس و تأثیر آن بر ساختار سیاسی و اجتماعی این حوزه می‌پردازد. مترجمان در مقدمه، به اهمیت ترجمه این اثر از زبان عربی و کمبود منابع مستقل درباره تاریخ سواحل غیرایرانی خلیج فارس در زبان فارسی اشاره کرده‌اند. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب استعمار در خلیج فارس

استعمار در خلیج فارس نوشته‌ی صلاح العقاد، پژوهشی تاریخی است که به بررسی روند نفوذ و سلطه قدرت‌های استعماری اروپایی، به‌ویژه بریتانیا و فرانسه، در سواحل جنوبی خلیج فارس از اواسط قرن هجدهم تا اواسط قرن بیستم می‌پردازد. این کتاب بخشی از رساله دکتری نویسنده است که با دسترسی به اسناد منتشرنشده و منابع آرشیوی، تصویری متفاوت و کمتر دیده‌شده از تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی منطقه ارائه می‌دهد. العقاد با رویکردی تحلیلی، نقش دولت‌های محلی، ساختارهای قبیله‌ای و تأثیر رقابت‌های استعماری را در شکل‌گیری وضعیت کنونی کشورهای حوزه خلیج فارس بررسی کرده است. ساختار کتاب بر پایه روایت تاریخی و تحلیل اسناد استوار است و علاوه‌بر پرداختن به سیاست‌های استعماری، به زمینه‌های جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی منطقه نیز توجه دارد. مترجمان در مقدمه، به ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اثر، از جمله وفاداری نویسنده به نام تاریخی خلیج فارس و استفاده از منابع عربی و اروپایی، اشاره کرده‌اند. این کتاب نخستین اثر مستقل از زبان عربی است که به‌طور تخصصی به تاریخ سواحل جنوبی خلیج فارس می‌پردازد و اطلاعاتی دسته‌اول درباره روابط قدرت‌های اروپایی با دولت‌های محلی و تحولات منطقه ارائه می‌دهد.

خلاصه کتاب استعمار در خلیج فارس

استعمار در خلیج فارس با ترسیم جایگاه راهبردی خلیج فارس در پیوند سه قاره و اهمیت آن در تجارت جهانی آغاز می‌شود. نویسنده ابتدا به نقش تاریخی این منطقه در شکل‌گیری تمدن‌ها و قدرت‌های محلی اشاره کرده و سپس روند ورود قدرت‌های اروپایی را شرح داده است. کتاب، با بررسی جنگ‌های هفت‌ساله و پیامدهای آن، نشان می‌دهد که چگونه انگلیس پس از عقب‌نشینی فرانسه از هند، فرصت یافت تا نفوذ خود را در خلیج فارس گسترش دهد و از این منطقه به‌عنوان مسیر ارتباطی و تجاری با هند بهره ببرد. در ادامه، رقابت سیاسی و نظامی فرانسه و انگلیس در منطقه، تلاش‌های فرانسه برای ایجاد پایگاه در عمان و ایران، و واکنش‌های انگلیس برای تثبیت موقعیت خود بررسی شده است. نویسنده با استناد به اسناد آرشیوی، به انعقاد معاهدات تجاری و سیاسی میان بریتانیا و دولت‌های محلی، نقش کمپانی هند شرقی، و تأثیر تحولات جهانی مانند انقلاب صنعتی و جنگ‌های جهانی بر ساختار سیاسی منطقه می‌پردازد. کتاب همچنین به نقش دولت‌های محلی، خاندان‌های حاکم و ساختارهای قبیله‌ای در شکل‌گیری وضعیت کنونی کشورهای حوزه خلیج فارس اشاره دارد و نشان می‌دهد که چگونه سیاست تفرقه‌انداز بریتانیا مانع از شکل‌گیری وحدت سیاسی در منطقه شد. در بخش‌هایی از کتاب، به تحولات اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی سواحل جنوبی خلیج فارس، نقش دزدان دریایی، تجارت مروارید و روابط با ایران و عثمانی نیز پرداخته شده است. در مجموع، کتاب تصویری جامع از روند استعمار و پیامدهای آن بر ساختار سیاسی و اجتماعی خلیج فارس ارائه می‌دهد.

چرا باید کتاب استعمار در خلیج فارس را بخوانیم؟

این کتاب با تکیه‌بر اسناد دست‌اول و منابع آرشیوی، تصویری متفاوت و کمتر دیده‌شده از تاریخ سواحل جنوبی خلیج فارس ارائه می‌دهد. ویژگی شاخص آن، نگاه بی‌طرفانه و تحلیلی به رقابت قدرت‌های استعماری و نقش دولت‌های محلی در تحولات منطقه است. خواننده با مطالعه این اثر، با زمینه‌های تاریخی شکل‌گیری ساختار سیاسی کنونی کشورهای حوزه خلیج فارس، سیاست‌های تفرقه‌انداز استعمارگران و تأثیر تحولات جهانی بر منطقه آشنا می‌شود. همچنین، کتاب به کمبود منابع مستقل درباره تاریخ سواحل غیرایرانی خلیج فارس در زبان فارسی پاسخ داده و اطلاعاتی دسته‌اول درباره روابط قدرت‌های اروپایی با دولت‌های محلی ارائه می‌کند. برای کسانی که به دنبال شناخت عمیق‌تر از تاریخ و سیاست منطقه هستند، این کتاب فرصتی برای آشنایی با روایت‌های کمتر شنیده‌شده و تحلیل‌های مستند فراهم می‌کند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران تاریخ معاصر، دانشجویان رشته‌های تاریخ و علوم سیاسی، علاقه‌مندان به مطالعات خلیج فارس و کسانی که دغدغه شناخت ریشه‌های تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه را دارند پیشنهاد می‌شود. همچنین برای افرادی که به دنبال منابع مستقل و مستند درباره نقش استعمار در شکل‌گیری ساختار سیاسی کشورهای حوزه خلیج فارس هستند، این اثر مناسب است.

بخشی از کتاب استعمار در خلیج فارس

«جایگاه خلیج فارس به عنوان یکی از دریاهای درونِ منطقه موسوم به جهان قدیم، که دارای امتیاز منحصر به فرد محل تلاقی سه قاره آسیا، اروپا و افریقا است، به آن اهمیت زیادی بخشیده‌است. بنابراین هرگاه از خلیج فارس یاد شود، از دریای سرخ، دریای سیاه و دریای مدیترانه نیز سخن به میان می‌آید. موقعیت جغرافیایی دریای مدیترانه که نوعی مرکزیت برای آن به همراه داشته‌است، باعث‌شده تا کرانه‌های آن، محلی برای فعالیت‌های مدنی، بازرگانی، فرهنگی و سیاسی بین کشورها و ملت‌هایی به شمار آید که فاصله زیادی از هم دارند. البته نباید نقش دریاهای دیگری که مستقیم یا غیرمستقیم به مدیترانه می‌پیوندند را فراموش‌کرد؛ مانند دریای اروپایی -‌ آسیایی سیاه، دریای آسیایی - آفریقایی سرخ، و خلیج فارس که یک دریای کاملاً آسیایی است. شباهت زیادی بین دو دریای درونی جهان قدیم (دریای سرخ و خلیج فارس) وجود دارد: هر دو به مثابه دو بازوی اقیانوس هند هستند که آن را به دریای مدیترانه و از این طریق به برادر بزرگ‌ترش -اقیانوس اطلس- متصل می‌سازند. این اقیانوس، غرب اروپا را تحت پوشش قرار می‌دهد و اقیانوس هند نیز جنوب آسیا را در برمی‌گیرد. هر یک از این دو بازو مسافت زیادی را به طور جداگانه برای رسیدن به مدیترانه می‌پیمایند. اما چون ناکام می‌مانند، انسان دست به کار شده است و برای اتصال دریای سرخ به مدیترانه [کانال سوئز را حفر نمود] و از این طریق، مسیر آبی بزرگی از اقیانوس هند تا اقیانوس اطلس به وجود آمد. خلیج فارس به سبب نقش و اهمیتش، زودتر از دریای سرخ به سواحل مدیترانه متصل شد. این امر با کمک رود فرات صورت گرفت که از یک سو به خلیج فارس می‌ریزد و از دیگر سو با یک قوس در بخش شمالی‌اش به مدیترانه بسیار نزدیک می شود. در قسمت باقی مانده، انسان در قدیم با کمک کاروان و در عصر نوین به وسیله ماشین و راهِ آهن، کار طبیعت را تکمیل نموده است.»