کتاب استعمار در خلیج فارس

کتاب استعمار در خلیج فارس (استعمارگران در کرانه جنوبی خلیج فارس ۱۹۵۵ـ۱۷۶۳ م.)، نوشته صلاح العقاد و با ترجمه نعمت‌ اله مقصودی و غلامرضا زائری، اثری پژوهشی درباره‌ی تاریخ نفوذ و سلطه‌ی قدرت‌های استعماری اروپایی بر سواحل جنوبی خلیج فارس است. این کتاب در سال ۱۳۹۵ توسط انتشارات گیوا منتشر شده است. صلاح العقاد، پژوهشگر مصری، باتکیه‌بر اسناد دست‌اول و منابع آرشیوی فرانسه و انگلیس، به بررسی روند حضور و رقابت قدرت‌های استعماری، به‌ویژه بریتانیا و فرانسه، در منطقه‌ی خلیج فارس و تأثیر آن بر ساختار سیاسی و اجتماعی این حوزه می‌پردازد. مترجمان در مقدمه‌ی این کتاب، به اهمیت ترجمه‌ی این اثر از زبان عربی و کمبود منابع مستقل درباره‌ی تاریخ سواحل غیرایرانی خلیج فارس در زبان فارسی اشاره کرده‌اند. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب استعمار در خلیج فارس اثر صلاح العقاد

کتاب استعمار در خلیج فارس، نوشته‌ی صلاح العقاد، پژوهشی تاریخی است که به بررسی روند نفوذ و سلطه‌ی قدرت‌های استعماری اروپایی، به‌ویژه بریتانیا و فرانسه، بر سواحل جنوبی خلیج فارس از اواسط قرن هجدهم تا اواسط قرن بیستم می‌پردازد. این کتاب بخشی از رساله‌ی دکتری نویسنده است که با دسترسی به اسناد منتشرنشده و منابع آرشیوی، تصویری متفاوت و کمتردیده‌شده از تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی منطقه ارائه می‌دهد. العقاد با رویکردی تحلیلی، نقش دولت‌های محلی، ساختارهای قبیله‌ای و رقابت‌های استعماری را در شکل‌گیری وضعیت کنونی کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس بررسی کرده است.

ساختار کتاب بر پایه‌ی روایت تاریخی و تحلیل اسناد استوار است و صلاح العقاد علاوه‌بر پرداختن به سیاست‌های استعماری، به زمینه‌های جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی منطقه نیز توجه دارد. مترجمان در مقدمه، به ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اثر، از جمله وفاداری نویسنده به نام تاریخی خلیج فارس و استفاده از منابع عربی و اروپایی، اشاره کرده‌اند. کتاب استعمار در خلیج فارس نخستین اثر مستقل از زبان عربی است که به‌طور تخصصی به تاریخ سواحل جنوبی خلیج فارس می‌پردازد و اطلاعات دسته‌اولی درباره‌ی روابط قدرت‌های اروپایی با دولت‌های محلی و تحولات منطقه ارائه می‌دهد.

خلاصه کتاب استعمار در خلیج فارس

کتاب استعمار در خلیج فارس با ترسیم جایگاه راهبردی خلیج فارس در پیوند سه قاره و اهمیت آن در تجارت جهانی آغاز می‌شود. صلاح العقاد ابتدا به نقش تاریخی این منطقه در شکل‌گیری تمدن‌ها و قدرت‌های محلی اشاره کرده و سپس روند ورود قدرت‌های اروپایی را شرح داده است. کتاب با بررسی جنگ‌های هفت‌ساله و پیامدهای آن، نشان می‌دهد که چگونه انگلیس پس از عقب‌نشینی فرانسه از هند، فرصت یافت تا نفوذ خود را در خلیج فارس گسترش دهد و از این منطقه به‌عنوان مسیر ارتباطی و تجاری با هند بهره ببرد. در ادامه، رقابت سیاسی و نظامی فرانسه و انگلیس در منطقه، تلاش‌های فرانسه برای ایجاد پایگاه در عمان و ایران و واکنش‌های انگلیس برای تثبیت موقعیت خود بررسی شده است. نویسنده با استناد به اسناد آرشیوی، به انعقاد معاهدات تجاری و سیاسی میان بریتانیا و دولت‌های محلی، نقش کمپانی هند شرقی و تأثیر تحولات جهانی مانند انقلاب صنعتی و جنگ‌های جهانی بر ساختار سیاسی منطقه می‌پردازد.

کتاب همچنین به نقش دولت‌های محلی، خاندان‌های حاکم و ساختارهای قبیله‌ای در شکل‌گیری وضعیت کنونی کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه سیاست تفرقه‌انداز بریتانیا مانع از شکل‌گیری وحدت سیاسی در منطقه شده است. در بخش‌هایی از کتاب، به تحولات اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی سواحل جنوبی خلیج فارس، نقش دزدان دریایی، تجارت مروارید و روابط با ایران و عثمانی نیز پرداخته شده است. در مجموع، کتاب تصویری جامع از روند استعمار و پیامدهای آن بر ساختار سیاسی و اجتماعی خلیج فارس ارائه می‌دهد.

چرا باید کتاب استعمار در خلیج فارس را بخوانیم؟

این کتاب باتکیه‌بر اسناد دست‌اول و منابع آرشیوی، تصویری متفاوت و کمتردیده‌شده از تاریخ سواحل جنوبی خلیج فارس ارائه می‌دهد. ویژگی شاخص آن نگاه بی‌طرفانه و تحلیلی به رقابت قدرت‌های استعماری و نقش دولت‌های محلی در تحولات منطقه است. خواننده با مطالعه‌ی این اثر، با زمینه‌های تاریخی شکل‌گیری ساختار سیاسی کنونی کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس، سیاست‌های تفرقه‌انداز استعمارگران و تأثیر تحولات جهانی بر منطقه آشنا می‌شود. همچنین کتاب به کمبود منابع مستقل درباره‌ی تاریخ سواحل غیرایرانی خلیج فارس در زبان فارسی پاسخ می‌دهد و اطلاعاتی دسته‌اول درباره‌ی روابط قدرت‌های اروپایی با دولت‌های محلی ارائه می‌کند. این کتاب برای کسانی که به‌دنبال شناخت عمیق‌تر از تاریخ و سیاست منطقه هستند، فرصتی برای آشنایی با روایت‌های کمترشنیده‌شده و تحلیل‌های مستند فراهم می‌کند.

خواندن کتاب استعمار در خلیج فارس را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران تاریخ معاصر، دانشجویان رشته‌های تاریخ و علوم سیاسی، علاقه‌مندان به مطالعات خلیج فارس و کسانی که دغدغه‌ی شناخت ریشه‌های تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه را دارند، پیشنهاد می‌شود. همچنین برای افرادی که به‌دنبال منابع مستقل و مستند درباره‌ی نقش استعمار در شکل‌گیری ساختار سیاسی کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس هستند، مناسب است.

درباره صلاح العقاد

صلاح العقاد در سال ۱۹۲۹ در مصر به دنیا آمد. دوره‌ی کارشناسی را در کشور خود گذراند و سپس به‌عنوان دانشجوی ممتاز از سوی دولت مصر برای ادامه‌ی تحصیل به فرانسه اعزام شد تا تحصیلات تکمیلی را در دانشگاه پاریس دنبال کند. او در آنجا از فضای علمی و استادان برجسته‌ی دانشگاه بهره‌ی فراوان برد و رساله‌ی خود را با عنوان تاریخ استعمار فرانسه و انگلیس در خلیج فارس و شرق آفریقا تدوین کرد. پس از پایان تحصیل به مصر بازگشت و به تدریس تاریخ معاصر در دانشگاه عین‌الشمس پرداخت.

صلاح العقاد آثار متنوع و ارزشمندی درباره‌ی تاریخ معاصر عرب نگاشته است. نخستین کتاب او با عنوان استعمار در خلیج فارس (الاستعمار فی الخلیج الفارسی) حاصل بخشی از رساله‌ی دکتری اوست که بعدها در آن بازنگری‌هایی انجام داد. کتاب المغرب العربی فی التاریخ الحدیث و المعاصر نیز از دیگر آثار برجسته‌ی او به‌ شمار می‌رود. افزون‌براین‌ها، مقالات متعددی از او درباره‌ی موضوعات مختلف تاریخ معاصر عرب در نشریات منتشر شده است.

کتاب استعمار در خلیج فارس نخستین اثری است که درباره‌ی تاریخ خلیج فارس از زبان عربی به فارسی ترجمه شده است. هرچند پیش از این، چند نوشته‌ی اندک از نویسندگان عرب به فارسی برگردانده شده است، باید توجه داشت که آن آثار به زبان انگلیسی تألیف شده بودند، مانند کتاب منافع بریتانیا در خلیج فارس، نوشته‌ی عبدالامیر امین، که غلامعلی رجبی یزدی آن را ترجمه کرده است.

بخشی از کتاب استعمار در خلیج فارس

«جنگ‌های هفت ساله اهمیت خلیج فارس را به عنوان سریع‌ترین راه انتقال اخبار بین هند و اروپا نشان داد. این جنگ‌ها طی سال‌های ۱۷۵۶ لغایت ۱۷۶۳ م. بین دو کشور انگلیس و فرانسه بر سر مستعمرات اتفاق افتاد. هر چند جنگ در قاره اروپا شروع شد اما به آنجا محدود نماند و آثار ماندگاری را در مستعمرات به جا گذاشت. فرانسه در معاهدۀ صلح پاریس (فوریه ۱۷۶۳ م.) از تمام مستملکات خود در شبه جزیره هند دست کشید. بنابراین فرصت مناسبی برای انگلیس فراهم شد تا به توسعۀ نفوذ در مناطق اطراف اقیانوس هند بپردازد. حکومت کمپانی هند شرقی در هند مستعمرات خود را بر اساس موقعیت جغرافیایی بین حکومت‌های اصلی سه گانه در بنگال، مَدرَس و بمبئی تقسیم کرد. بر این اساس روابط با منطقۀ خلیج فارس در حیطۀ اختیارات حکومت بمبئی قرار گرفت.»