کتاب اکولوژی فرهنگی

معرفی کتاب اکولوژی فرهنگی

کتاب الکترونیکی «اکولوژی فرهنگی؛ راه‌حلی کهن برای بحران امروزی محیط‌زیست» نوشتهٔ محسن جهان و منتشرشده توسط انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، اثری میان‌رشته‌ای در حوزهٔ بوم‌شناسی اجتماعی و انسان‌شناسی است که به بررسی رابطهٔ فرهنگ و محیط‌زیست می‌پردازد. این کتاب با تکیه بر منابع متنوع و رویکردی تحلیلی، به دنبال یافتن راهکارهایی برای بحران‌های محیط‌زیستی معاصر از دل دانش و سنت‌های فرهنگی است. نسخه الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب اکولوژی فرهنگی

«اکولوژی فرهنگی؛ راه‌حلی کهن برای بحران امروزی محیط‌زیست» اثری است که در بستر دغدغه‌های محیط‌زیستی و بحران‌های اکولوژیک معاصر نوشته شده است. این کتاب با تکیه بر سرفصل‌های مصوب دورهٔ دکترای اگرواکولوژی، تلاش می‌کند اصول و قواعد حاکم بر روابط فرهنگ جوامع انسانی با محیط‌زیست و شرایط جغرافیایی را بررسی کند. نویسنده با بهره‌گیری از منابع فارسی و انگلیسی، مفاهیم کلیدی اکولوژی فرهنگی را به‌عنوان دانشی فرارشته‌ای معرفی می‌کند و نقش انسان‌شناسی، دانش بومی، اقتصاد، ادبیات و هنر را در شناخت و آموزش محیط‌زیستی برجسته می‌سازد. کتاب در فصل‌های مختلف، از تاریخچه و مفاهیم پایه تا نقد فلسفی و فرهنگی دیدگاه‌های مدرن و سنتی دربارهٔ محیط‌زیست، جایگاه دانش بومی، رهیافت‌های سیستمی و معنویت به‌عنوان ستون چهارم پایداری را بررسی می‌کند. این اثر علاوه بر ارائهٔ نظریه‌ها و رویکردهای مختلف، با نقل‌قول‌هایی از متفکران ایرانی و جهانی، به اهمیت توجه به شرایط بومی و فرهنگی در مواجهه با بحران‌های محیط‌زیستی اشاره دارد.

خلاصه کتاب اکولوژی فرهنگی

کتاب «اکولوژی فرهنگی؛ راه‌حلی کهن برای بحران امروزی محیط‌زیست» با مروری بر مفاهیم بنیادین اکولوژی و فرهنگ، به بررسی تعاملات پیچیدهٔ انسان و محیط‌زیست می‌پردازد. نویسنده ابتدا تاریخچه و تعاریف اکولوژی فرهنگی را مطرح می‌کند و سه رویکرد اصلی در رابطهٔ انسان و محیط را توضیح می‌دهد: جبرگرایی محیطی، امکان‌گرایی محیطی و جبرگرایی فرهنگی. سپس نقش انسان‌شناسی فرهنگی در شناخت و آموزش محیط‌زیستی و اهمیت دانش بومی و اسطوره‌شناسی در شکل‌گیری نگرش‌های محیط‌زیستی بررسی می‌شود. کتاب به نقد دیدگاه‌های فلسفی و اخلاقی دربارهٔ محیط‌زیست، از جمله مقالهٔ لین وایت و نسبت متافیزیک با بحران‌های اکولوژیک، می‌پردازد و جایگاه ادیان و سنت‌های دینی را در این زمینه تحلیل می‌کند. در ادامه، مکتب‌های فکری اکولوژی فرهنگی، نقش کشاورزی و اگرواکولوژی، و اهمیت دانش بومی در توسعهٔ پایدار سیستم‌های کشاورزی سنتی بررسی می‌شود. نویسنده با تأکید بر رهیافت سیستمی و لزوم مشارکت رشته‌های مختلف دانش، معنویت را به‌عنوان ستون چهارم پایداری پیشنهاد می‌کند و در فصل پایانی، با نگاهی تطبیقی به مدرنیسم و پست‌مدرنیسم، تأثیر جهانی‌شدن و فناوری بر فرهنگ و محیط‌زیست را تحلیل می‌کند. پیام اصلی کتاب این است که حل بحران‌های محیط‌زیستی نیازمند بازاندیشی در رابطهٔ فرهنگ و طبیعت و بهره‌گیری از دانش بومی و معنویت است.

چرا باید کتاب اکولوژی فرهنگی را خواند؟

این کتاب با رویکردی میان‌رشته‌ای، به بررسی ریشه‌های فرهنگی بحران‌های محیط‌زیستی می‌پردازد و نشان می‌دهد که راه‌حل‌های پایدار، تنها از مسیر تغییر نگرش‌های فرهنگی و بازگشت به دانش بومی و معنویت قابل دستیابی است. اثر حاضر با تحلیل نظریه‌ها و مثال‌های متنوع، مخاطب را با ابعاد فلسفی، اجتماعی و تاریخی رابطهٔ انسان و طبیعت آشنا می‌کند و به اهمیت نقش فرهنگ در مدیریت منابع طبیعی و توسعهٔ پایدار می‌پردازد. همچنین، با نقد دیدگاه‌های رایج و ارائهٔ رهیافت‌های نوین، زمینهٔ مناسبی برای پژوهش و آموزش در حوزهٔ محیط‌زیست فراهم می‌آورد.

خواندن کتاب اکولوژی فرهنگی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های محیط‌زیست، انسان‌شناسی، کشاورزی، جغرافیا و علوم اجتماعی مناسب است. همچنین، برای علاقه‌مندان به مباحث پایداری، توسعهٔ فرهنگی، فلسفهٔ محیط‌زیست و کسانی که دغدغهٔ بحران‌های اکولوژیک و راه‌حل‌های فرهنگی دارند، مطالعهٔ این اثر مفید خواهد بود.

فهرست کتاب اکولوژی فرهنگی

- فصل ۱: اکولوژی فرهنگی؛ اصول کلی، مفاهیم فرهنگی، محیطی و انسان‌شناسی مروری بر مفاهیم پایه، تاریخچهٔ اکولوژی فرهنگی، نظریه‌های تعامل انسان و محیط، نقش دانش بومی و جایگاه اکولوژی فرهنگی در مطالعات ادبی. - فصل ۲: جایگاه و نقش انسان‌شناسی فرهنگی در شناخت و آموزش محیط‌زیستی بررسی رویکردهای انسان‌شناسی اکولوژیک، دیرین‌بوم‌شناسی، اکولوژی قومی و اهمیت اسطوره‌شناسی در نگرش محیط‌زیستی. - فصل ۳: خلأهای بین فرهنگ و محیط‌زیست؛ فرهنگ توسعه یا توسعهٔ فرهنگی؟ تحلیل رابطهٔ فرهنگ و توسعه، پایداری فرهنگی و ابعاد مختلف پایداری. - فصل ۴: فلسفه‌های محیط‌زیستی و جغرافیایی و ریشه‌های اخلاقی اکولوژی فرهنگی مرور دیدگاه‌های فلسفی و اخلاقی دربارهٔ محیط‌زیست و جایگاه اخلاق در اکولوژی فرهنگی. - فصل ۵: مدرنیته، ادیان و نگرش آن‌ها به محیط‌زیست و بحران‌های اکولوژیک نقد مقالهٔ لین وایت، بررسی نقش متافیزیک و ادیان در بحران‌های محیط‌زیستی. - فصل ۶: مکتب‌های فکری اصلی در اکولوژی فرهنگی معرفی مکاتب فکری، نقش کشاورزی و اگرواکولوژی در بحران‌های محیط‌زیستی. - فصل ۷: دانش بومی؛ مفاهیم، زمینه‌های تاریخی و اهمیت اجتماعی و فنی آن در کشاورزی سنتی بررسی جایگاه دانش بومی در توسعهٔ کشاورزی پایدار و خدمات اکوسیستمی. - فصل ۸: رهیافت سیستمی و نقش آن در پایداری اکوسیستم‌ها معرفی رهیافت‌های سیستمی و کاربرد آن‌ها در مطالعات اکولوژی فرهنگی. - فصل ۹: اکولوژی سیستم‌های انسانی؛ سیستم‌ها، ظرفیت محیطی، اقتصاد و انرژی نقد مقالهٔ گرت هاردین، بررسی معنویت به‌عنوان ستون چهارم پایداری. - فصل ۱۰: مدرنیسم و پست‌مدرنیسم؛ مواجههٔ انسان مدرن با محیط‌زیست و اکولوژی فرهنگی تحلیل تأثیر جهانی‌شدن، فناوری و فرهنگ بر محیط‌زیست و جمع‌بندی نهایی.

بخشی از کتاب اکولوژی فرهنگی

«اکولوژی، دانش مطالعهٔ موجودات زنده در بستر زیستشان است. در مطالعات اکولوژی، برهم‌کنش‌هایی که تعیین‌کنندهٔ توزیع و فراوانی جانداران هستند، از اهمیت بسزایی برخوردارند. فرهنگ، اصطلاحی است که شامل رفتار اجتماعی، نهادها و هنجارهای موجود در جوامع بشری و نیز دانش، باورها، هنرها، قوانین، آداب‌ورسوم، قابلیت‌ها و عادات افراد این گروه‌ها می‌شود. فرهنگ اغلب از یک منطقه یا مکان خاص سرچشمه می‌گیرد یا به آن نسبت داده می‌شود. فرهنگ بشر تماماً به محیط‌زیست وابسته است. فرهنگ، ترا گذر کردن از زیستگاه اصلی و سازگاری با زیستگاه‌های دیگر را برای انسان‌ها میسر کرده است (مک‌دونالد، ۱۴۰۲). از یک دیدگاه دین مشتمل بر فرهنگ است. اما خلاف آن صادق نیست؛ به‌عبارت‌دیگر همهٔ ادیان فرهنگ نیز هستند ولی فرهنگ‌ها الزاماً نوعی دین نیستند. هنر، دین و زندگی عقلانی به محیط‌زیست سالم نیاز دارند (همان). اکولوژی فرهنگی رابطه بین یک جامعه و محیط طبیعی (جغرافیا) آن را مطالعه می‌کند؛ به‌عبارت‌دیگر در اکولوژی فرهنگی سازگاری‌های جوامع انسانی از نظر زیستی و فرهنگی با محیط پیرامون آن‌ها مطالعه و بررسی می‌شود. منظور از سازگاری، سازوکارهایی هستند که به‌طور یا غیرمستقیم در بقا و تولیدمثل جوامع انسانی در برهم‌کنش با محیط دائماً در حال تغییر نقش دارند. بحث مرکزی در بوم‌شناسی فرهنگی، اثر محیط طبیعی بر نظام‌های اجتماعی و سایر نهادهای انسانی، از مقیاس کوچک همچون خانواده تا جوامع معیشتی وابسته به آن است.»