کتاب Al-Yaqut fi ʿIlm al-Kalamk

کتاب «Al-Yaqut fi ʿIlm al-Kalam» نوشتهٔ ابراهیم بن نوبخت و ترجمهٔ علی‌اکبر ضیایی است. انتشارات بین‌المللی امین این کتاب را به چاپ رسانده است. کتاب حاضر به زبان انگلیسی است و دربارهٔ علم کلام اسلامی و مباحث کلامی شیعه در سده‌های میانی است. الیاقوت به‌عنوان یکی از منابع مهم در تاریخ علم کلام مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و در طول قرون مختلف بر آن شرح‌ها و نقدهایی نگاشته شده است. از جمله مهم‌ترین این آثار، انوارالملکوت اثر علامه حلی است که به‌عنوان شرحی بر الیاقوت نوشته شد. این کتاب را می‌توان از طاقچه خرید و دانلود کرد.

درباره کتاب Al-Yaqut fi ʿIlm al-Kalam

این کتاب که به زبان انگلیسی است ترجمهٔ الیاقوت است. الیاقوت یکی از متون برجسته در تاریخ علم کلام شیعه است که در قرون میانه اسلامی تدوین شد. نویسندهٔ آن، ابراهیم بن نوبخت، از خاندان نوبختیان بوده که در زمینهٔ نجوم، فلسفه و کلام فعالیت داشته‌اند. موضوع اصلی کتاب مباحث بنیادین علم کلام است؛ از توحید و عدل گرفته تا نبوت، معاد و امامت. این کتاب بخشی از جریان بزرگ‌تر تحول اندیشهٔ اسلامی در قرن‌های سوم و چهارم هجری به بعد است؛ دورانی که متکلمان شیعه تلاش می‌کردند با استفاده از روش‌های عقلی و استدلالی، آموزه‌های دینی خود را تدوین و تثبیت کنند. الیاقوت در چنین فضایی شکل گرفت و به‌عنوان متنی آموزشی و مبنایی در حوزه‌های علمی و دینی مورد استفاده قرار گرفت. نسخه‌های خطی این کتاب در طول تاریخ میان عالمان دست‌به‌دست می‌گشت و در دوره‌های مختلف شرح‌ها و نقدهایی بر آن نگاشته شد. نسخهٔ کنونی با تصحیح و ترجمهٔ علی‌اکبر ضیایی بر پایهٔ چند نسخهٔ خطی تهیه شده است. علی‌اکبر ضیایی پژوهشگر و نسخه‌شناس ایرانی است که در زمینهٔ متون کهن اسلامی، به‌ویژه متون کلامی و فلسفی شیعه، تحقیق و تصحیح انجام داده است. او در مقدمهٔ خود بر این کتاب توضیح داده که برای تصحیح متن از چند نسخهٔ خطی بهره برده و در این مسیر از پژوهشگران و استادان حوزهٔ نسخه‌شناسی کمک گرفته است. ضیایی با بهره‌گیری از منابع جانبی همچون انوارالملکوت اثر علامه حلی، توانسته است بخش‌های مبهم متن را روشن کند و آن را در دسترس پژوهشگران امروز قرار دهد.

خلاصه کتاب Al-Yaqut fi ʿIlm al-Kalam

الیاقوت در چند بخش و فصل تنظیم شده است و مباحث گوناگون کلامی را به ترتیب منطقی بررسی می‌کند. نویسنده در بسیاری از این مباحث، دیدگاه‌های دیگر مکاتب کلامی مانند معتزله و اشاعره را نیز مطرح کرده است و سپس نظر خود را بیان می‌کند. موضوعات کتاب از مباحث کلی دربارهٔ وجود خداوند و صفات او آغاز می‌شود و سپس به مسائل مربوط به عدل، افعال انسان، تکلیف، نبوت، معاد و امامت می‌رسد. برخی از فصل‌های مهم کتاب عبارت‌اند از: بحث دربارهٔ وجوب معرفت خدا، توضیح دربارهٔ جوهر و عرض و ویژگی‌های اجسام، مسئلهٔ حدوث یا قدم عالم، صفات الهی و تبیین آن‌ها، بحث دربارهٔ عدل و افعال قلبی، تکالیف شرعی و جایگاه آن‌ها، نبوت، شبهات و پاسخ‌ها، معاد و لوازم آن، بحث دربارهٔ امامت، دلایل ضرورت آن و نقد دیدگاه مخالفان

چرا باید کتاب Al-Yaqut fi ʿIlm al-Kalam را بخوانیم؟

این اثر از جنبه‌های گوناگون حائز اهمیت است. نخست به دلیل آنکه بخشی از میراث علمی و فکری شیعه را در قرون میانی بازتاب می‌دهد. دوم از آن رو که نشان می‌دهد چگونه متکلمان شیعه در تعامل با مکاتب دیگر، به‌ویژه معتزله و اشاعره، اندیشه‌های خود را سامان داده‌اند. و سوم آنکه این کتاب از متونی است که مورد توجه بزرگان بعدی همچون علامه حلی قرار گرفته و همین امر نشان‌دهندهٔ جایگاه آن در سنت علمی است.

کتاب Al-Yaqut fi ʿIlm al-Kalam را به چه کسانی پیشنهاد می‌دهیم؟

این کتاب برای پژوهشگران تاریخ اندیشه اسلامی، علاقه‌مندان به علم کلام، دانشجویان فلسفه و الهیات و کسانی که به بررسی تطور اندیشه‌های دینی در اسلام علاقه دارند، پیشنهاد می‌شود. همچنین کسانی که در زمینهٔ نسخه‌شناسی، تصحیح متون و تاریخ تشیع پژوهش می‌کنند، می‌توانند از این اثر استفاده کنند.

فهرست

Introduction and Acknowledgment

Banu Nawbakht

Abū Isḥāq Ibrāhīm ibn Nawbakht

The Era of the Author

Our perspectives on Ibn Nawbakt's views

Theological Views of Abū Isḥāq Ibn Nawbakht

Works of Abū Isḥāq Ibrāhīm Ibn Nawbakht

The first and last pages of two manuscript versions

Textual Criticism of Al-Yāqūt

Issue: The knowledge of God is obligatory

Issue: on Substance and Accident

Issue: On The Properties of Bodies

Issue: The World is Not Necessarily Eternal

Statement Regarding The beings

The Statement Regarding the Creator and His Unity and

Attributes

The Argument for the Proof that Attributes are Established Only

Due to the Necessity of His Existence

The Key Point [on Regarding that God is delighted]

The Discussion on Justice

The Discussion on Acts of the Heart and Their Equivalents

Discussion on Religious Obligations (Takālīf)

Points on Divine Unity (Tawḥīd)

Responding to Objections Against Tawḥīd 

The discussion on tracking their objections in matters of justice

On the Issues of Divine Promise and Threat

Refutation of the Opponent’s Objections Regarding Divine

Promise and Threat

On Prophethood

Refutation of Objections to Prophethood 

On Resurrection and Its Implications

Miscellaneous Statements

On the Infallibility of Prophets and Refutation of Opponents of

the Faith

On Imamate

On the Objections Against the Necessity of Imamate and

Infallibility

The statement on proving the Imamate of Amir al-Mu’minin

after the Prophet without interruption

Follow their objections

Tracing their objections

The argument regarding other evidences for the textual

designation (nass)

The argument regarding the Imamate of the eleven after him

The argument on the opponents

نظر افراد و مجله‌های مشهور درباره کتاب Al-Yaqut fi ʿIlm al-Kalam

الیاقوت در تاریخ علم کلام جایگاهی شناخته‌شده دارد. علامه حلی آن را اثری مهم دانسته و به همین دلیل شرحی گسترده با عنوان انوارالملکوت فی شرح الیاقوت بر آن نوشته است. بعدها نیز کتاب‌های دیگری همچون اشراق اللاهوت در نقد همین شرح نگاشته شد. توجه اندیشمندان مختلف به این کتاب نشان از اهمیت آن در سنت علمی شیعه است.

بخشی از کتاب Al-Yaqut fi ʿIlm al-Kalam

There has been considerable disagreement among Islamic historians and Orientalists regarding the period in which the author of al-Yāqūt lived. Mīrzā ʿAbdullāh Afandī did not specify the exact time of the author's life but believed that the author of al-Yāqūt was the grandson of Abū Sahl ibn Nawbakht (who was active in the 2nd century AH). This implies that Abū Isḥāq lived around the 3rd century AH. Sayyid Ḥasan al-Ṣadr2 suggested that Abū Isḥāq lived in the 2nd century AH, basing his argument on a statement by alJāḥiẓ al-Baṣrī: 3 "Abū Nuwās would frequent the table of Ismāʿīl ibn Nawbakht as camels graze on saltbush after a long drought. Yet, in return, he composed this verse about

him:

The bread of Ismāʿīl is like embroidered fabric, when torn, it is sewn back together. Sayyid al-Ṣadr concluded: "Abū Nuwās died in 198 AH, or possibly earlier, which means Ismāʿīl ibn Isḥāq must have been a prominent figure in the 2nd century. I do not know of any Ismāʿīl before him in the Nawbakht family." He also referenced Mīrzā Afandī's statement that Ismāʿīl ibn Nawbakht was a contemporary of Abū Nuwās. However, there is no definitive proof that the author's name was Ismāʿīl rather than Ibrāhīm, making Sayyid al-Ṣadr’s argument uncertain.