کتاب شمال شرق فارس در آتش

کتاب شمال شرق فارس در آتش نوشتهٔ لیوتنان کلنل اورتون، لیوتنان کلنل جی. ال. فاران و میجر جی. پی. گرنت و ترجمهٔ کاوه بیات است. انتشارات شیرازه کتاب ما این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی شرحی بر عملیات پلیس جنوب بر ضد چهارراهی و لشنی (۱۳۳۶ - ۱۳۳۵ ه. ق). این اثر از مجموعهٔ «تاریخ معاصر ایران» است.

درباره کتاب شمال شرق فارس در آتش

کتاب شمال شرق فارس در آتش دربردارندهٔ ترجمهٔ مجموعه‌ای از گزارش‌های برجای‌مانده از عملیات نظامی پلیس جنوب بریتانیا بر ضد تعدادی از طوایف پراکنده آن محدودهٔ جغرافیایی است؛ طوایفی مانند «لَشَنی» و «چهارراهی» که بنا دلایل زیادی از جمله دور ماندن از دو مجموعه ایلی عمدهٔ استان فارس در آن دوره (قشقایی و خمسه) از لحاظ مسئولیت اداری یا انتظامی پاسخ‌گوی مرجع خاصی نبودند. اگرچه در یکی از گزارش‌های مندرج در کتاب «وقایع اتفاقیه»، گزارش‌های خفیه‌نویسان انگلیس در ولایت‌های جنوبی ایران، «طایفهٔ چهارراهی... مال جناب قوام‌الملک» توصیف شده است و در دیگر بخش‌های این مجموعه از تلاش‌های گاه‌به‌گاه قوام‌الملک‌های وقت برای جلوگیری از تاخت‌وتازهای آنان گزارش‌هایی به‌چشم می‌خورد، اما تا جایی که اسناد نشان می‌دهند، این طایفه در چارچوب اداری ایلات خمسه قرار نداشت. این اثر در سه فصل با عنوان‌‌های «طرح عملیاتی بر ضد طایفهٔ لشنی»،‌ «(ژنرال سرپرسی سایکس به ستاد فرماندهی قوای هند، ۷ نوامبر ۱۹۱۷/ ۲۱ محرم ۱۳۳۶)»‌ و «عملیات ستون نیریز (لیوتنان کلنل جی.پی. گرنت، نشان خدمت ویژه) بر ضد چاهکی‌ها، عرب‌های لبومحمدی و چهارراهی» نگاشته شده است.

خواندن کتاب شمال شرق فارس در آتش را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ تاریخ معاصر ایران، به‌ویژه تاریخ استان فارس پیشنهاد می‌کنیم.

درباره کاوه بیات

کاوه بیات متولد ۱۳۳۳ در تهران، تاریخ‌نگار، پژوهشگر ایرانی و نوهٔ دختری «صولت‌الدوله قشقایی» است. بیات مقالاتی در فصلنامهٔ «گفت‌وگو»، ماهنامهٔ «جهان کتاب» و ماهنامهٔ «اندیشهٔ پویا» نگاشته است. او دبیر مجموعه‌های «تاریخ معاصر ایران» و «آسیای میانه و قفقاز» در شرکت نشر و پژوهش شیرازه (انتشارات شیرازه کتاب ما) است. «روابط ایران و ترکیه»، «سقوط فرقهٔ دموکرات آذربایجان»، «کردها و فرقهٔ دموکرات آذربایجان»، «ارومیه در محاربهٔ عالم‌سوز» و «آذربایجان در موج‌خیز تاریخ» از جمله آثار این نویسنده است.

بخشی از کتاب شمال شرق فارس در آتش

«مسیر منتهی به برویه تا رودخانه خوانسار از تپه‌ماهورهای کم‌ارتفاعی می‌گذشت؛ در این تاریخ جریان آب در این رودخانه که ۴۰ پا عرض و ۱.۵ پا عمق داشت، تُند بود. متوجه شدم که نقشه ۱۷-K از عوارض ارضی این قسمت تصویر نادرستی به‌دست می‌دهد. یالِ برجسته‌ای که در این نقشه میان چاهک و رودخانه خوانسار ترسیم شده وجود خارجی ندارد. آبریز این حوضه از تپه‌ماهورهای کم‌ارتفاع و همواری تشکیل شده که به‌راحتی می‌توان با یک اتومبیل از آن عبور کرد. نیروی سوار برمه بعد از عبور از رودخانه خوانسار، یک جهت شمال شرقی گرفته، مستقیماً به‌سوی معبر هرات‌خوره پیشروی کرد. مسیر که از تپه‌ماهورهای نرم و گسترده با بوته‌زارهایی پراکنده می‌گذشت که اطرافش را تپه‌هایی شیبدار احاطه کرده بود، مسیر همواری بود.

راهنمای ما که خود تنها دو روز پیش احشام لبومحمدی را در برویه هرات‌خوره دیده بود، برویه را یک قلعه کوچک خشتی و کشتزارهایی چند توصیف می‌کرد در میان تپه‌ها، در سمتِ غربی یک آبرفت عمیق قرار دارد. مطمئن بودیم که تمام معابر این نقطه به سمت چاهک و هرات‌خوره تحت نظر قراولان عشایر بود از این‌رو به نیروی تفنگدار سوار برمه فرمان داده شد به سمت غرب پیچیده و با عبور از رشته‌ارتفاعاتی پی‌درپی در شمال غرب، به سمت جلگه برویه پیشروی کند. اردوگاه لبومحمدی در حدود ۸۹۰ یاردی، در همان جایی که راهنما توصیف کرده بود دیده شدند اما از تعداد اندک چادرها و احشام معلوم بود که بخش اصلی طایفه رفته بودند.

از آنجا که زن و بچه‌ها دیده می‌شدند دستور داده شد به محاصره اکتفا گردد و تیراندازی نشود.

تفنگدار سوار برمه آنها را محاصره کرد و چند عرب را که قصد فرار دشتند خلع‌سلاح و دستگیر کرد. در حالی که مشغول پرس‌وجو پیرامون محل اصلی اردوی لبومحمدی بودم به اسب‌ها آب و علیق دادند. تفنگدار سوار برمه با دیسیپلین کامل عمل کرده،‌ با آنکه اموال گرانبهایی در گوشه و کنار اردوگاه به حال خود رها بود اما انصافاً هیچ‌یک از افراد دست‌درازی نکردند. یکی از زنانی که آنجا بود خواهر امیرقلی‌خان سهام‌عشایر، رئیس طایفه لبومحمدی بود. وی مدعی شد که همسر میرزاعلی است که در اکتبر سال گذشته به ستون کلنل اورتون خدمت کرده بود. این گفته را صوبادار میجُر علی‌دوست افسر اطلاعات ستون، تأیید کرد. از من خواست ضمانت کنم احشام او در برویه از سوی افراد من مورد تعرض و غارت قرار نخواهد گرفت و نامه‌ای به این مضمون بدان بانو دادم.»