کتاب محمودخان احتشام السلطنه

کتاب محمودخان احتشام السلطنه نوشتهٔ محسن روستایی است. انتشارات مهراندیش این کتاب تاریخ را منتشر کرده است.

درباره کتاب محمودخان احتشام السلطنه

کتاب محمودخان احتشام السلطنه که حاوی بازخوانی کتابچهٔ سیاقیهٔ جمع و خرجِ دارالسعادهٔ زنجان (عهد ناصری، ۱۲۱۱ هجری قمری) نیز هست، داده‌ها و تاریخ‌هایی را از منطقهٔ خمسه و زنجان و به‌طور مستند جزءشناسی کرده است. علاوه‌بر شناخت واژگانِ دیوانی و اقلیمی، این رسالهٔ مالی سرشار از مفاهیم رجال‌شناسی دوران قاجار است و به‌ویژه که در خلال صفحات متعدد، فهرست و سیاههٔ منظمی از شاهزادگان آن عصر و زمان ارائه کرده است. محسن روستایی این کتاب را در چند بخش نوشته است. او برای بازخوانی و بازیافت کتابچهٔ یادشده، به سه وابستگی اصلی آن توجه ویژه داشته است که عبارتند از اصالت متن‌پژوهی در بازگردان و ترجمهٔ ارقام و اشکال سیاقیه، تدوین جغرافیایی تاریخی زنجان و رجال‌شناسی «میرزامحمودخان احتشام‌السلطنه». «محمودخان علامیر» معروف به احتشام‌السلطنه، از طایفهٔ قاجار (ایل دولو) و فرزند «محمدرحیم‌خان علاءالدوله» (امیرنظام) بود که حاکم زنجان شد.

احتشام‌السلطنه در سال ۱۲۷۹ قمری برابر با ۲۷ ژوئیهٔ ۱۸۶۳ میلادی در تهران متولد شد. او در شش‌سالگی مادرش را از دست داد و چنانکه خود در خاطراتش گفته، در این زمان عمه‌اش از آن‌ها سرپرستی می‌کرد. محمودخان، بعد از پایان تحصیلات، نخستین‌بار در اواخر سال ۱۲۹۶ قمری با «نیره قدسی» دختر «خازن‌الملک» ازدواج کرد و سپس در سال ۱۲۹۷ قمری، به‌خدمت دولتی درآمد و سمت یوزباشی کشیک‌خانه را بر عهده گرفت. طولی نکشید که در سال ۱۲۹۸ قمری و به‌فرمان ناصرالدین‌شاه، با درجهٔ سرتیپی، مأمور بردن خلعت برای پدرش شد که در آذربایجان به سر می‌برد. او به‌دلیل مأموریت‌های بسیاری که در کشورهای خارجی داشت، برای مدت‌ها در آن کشورها اقامت گزید. این امر موجب شد تا قادر شود به زبان‌های ترکی، آلمانی و فرانسوی صحبت کند و در شمار حامیان متجددان قرار بگیرد. او به سنت و فرهنگ ایران و مذهب اسلامی پایبند بود. با محمودخان احتشام السلطنه بیشتر آشنا شوید.

خواندن کتاب محمودخان احتشام السلطنه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران تاریخ ایران در عهد قاجار پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب محمودخان احتشام السلطنه

«از دورهٔ صفویه به بعد، توسعه و تکوین شهر زنجان به‌صورت چشمگیر آغاز شد. رونق تجاری که در سایهٔ امنیت برخاسته از حکومت مقتدر صفوی حاصل گردید، به این شهر فرصت ایفای نقش منزلگاهی را داد. بدین سان، در این دوره، اقدامات مفید عمرانی چون احداث جادهٔ سنگی و کاروان‌سرای شاه‌عباسی در زنجان صورت گرفت. این شهر به سمت جنوب (به طرف رودخانهٔ زنجان چای) توسعه پیدا کرد؛ و به دلیل ترس ساکنان زنجان از یورش مجدد بیگانگان، در فرایند نوسازی این شهر، کوچه‌های تنگ و پیچ در پیچ با زاویه حادّه برای گرفتن فرصت حملهٔ گسترده از سوی دشمن و امکان مقابله با آن، شکل گرفت.

دوران کوتاه و سراسر جنگ حکومت نادرشاه افشار، امکان توجه به امور شهری و روستایی را از سوی وی میسر نساخت.

عهد زندیه، مصادف با توسعهٔ کالبدی شهر زنجان به طرف شمال و نیز رشد آرام زیرساخت‌های این شهر همچون قنوات و کانال‌های آبیاری و تفکیک سنّتی کاربری‌های شهری بوده است.

در این روزگار، وسعت شهر زنجان به حدود سی هکتار رسید و شامل محله‌های حسینیه، نایب‌آقا در آشاقه‌باش و سقّالر و دمیرچی‌لر در یوخاری‌باش شد.

در دورهٔ حکومتِ آقامحمدخان قاجار، شهر زنجان به سه محلهٔ بزرگ تقسیم شد: نخست منطقهٔ مرکزی شهر بود که با جای‌دادن به مراکز حکومتی، اداری و مذهبی موجودیت می‌یافت؛ دوم اراضی و مستحدثات واقع در شرق محدودهٔ مرکزی در مجموعهٔ بازار که تحت عنوان یوخاری‌باش مشخص می‌شد و محل سکونت اقشار مرفه شهر بود؛ و سوم اراضی و مستحدثات واقع در غرب محدودهٔ مرکزی که مکانِ سکونت طبقهٔ مادون شهری به حساب می‌آمد و معروف به آشاقه‌باش بود.

در دورهٔ فتحعلی‌شاه قاجار، وقوع جنگ‌های ایران و روس و نقش تدارکاتی و پشت جبهه‌ای ولایت زنجان، آن را محل رفت و آمد سران حکومت کرد.

در اواخر سلطنت فتحعلی‌شاه، به دستور عباس‌میرزا نایب‌السلطنه حصار دور شهر زنجان ترمیم شد. در این روزگار، دروازه‌های شهر عبارت بودند از: دروازهٔ ارگ و دروازهٔ رشت در شمال، دروازهٔ تبریز در غرب و دروازهٔ قزوین در شرق، دو دروازه همدان و بیجار (کردستان) در جنوب.»