کتاب فارابی و مکتبش

کتاب فارابی و مکتبش اثری از یان ریچارد نتون است که با ترجمه گل‌بابا سعیدی در انتشارات آزادمهر به چاپ رسیده است. این اثر کتاب جامعی است که تاکنون درباره فارابی و پیروان و شاگردانش چون ابوحیان توحیدی، ابوسلیمان سجستانی، یحیی بن عدی، ابوالحسن عامری و... به رشته تحریر درآمده است.

چنین تلاشی در زبان عربی و فارسی به طور مستقل سابقه نداشته و نخستین کار مستقلی است که در این زمینه انجام گرفته است. این کتاب اولین بار در سال ۱۹۹۲ در انتشارات راتلج و همزمان در ایالات متّحده و کانادا توسط همان شعبه از مؤسّسه انتشاراتی به اهتمام یان ریچارد نتون منتشر شد.

درباره کتاب فارابی و مکتبش

کتاب فارابی و مکتبش یکی از جالب‌ترین و پویاترین دوره‌ها را در توسعه اسلام سده‌های میانه بررسی می‌کند، دوره‌ای که اواخر قرن نهم تا اوایل قرن یازدهم میلادی را در برمی‌گیرد. این عصر از طریق تفکر پنج تن از اندیشمندان برجسته بررسی می‌شود که براساس نام نخستین و بزرگ‌ترین آنها، عصر فارابی‌گری نامیده می‌شود.

در این کتاب نشان داده می‌شود که فیلسوف بزرگ اسلامی، فارابی، معلّم ثانی پس از ارسطو، مکتب فکری خاصّی را ارائه کرده است که دیگران آن را دنبال نموده و بعضی از اشتغالات ذهنی وی را گسترش داده‌اند.

این مکتب فکری که یان ریچارد نتون آن را مکتب فارابی نامیده است، از تفکر افلاطون، ارسطو و فلوطین متأثّر گشته، امّا به رغم آنکه تأثیر ژرف عقلانیت یونانی در آن نادیده گرفته نشده، از اندیشه یونانی صِرف بس فراتر بوده است. طرفداران این مکتب همچون یحیی بن عدی، ابوسلیمان سجستانی، ابوالحسن عامری و ابوحیان توحیدی نیز در این کتاب توصیف و ارزیابی می‌شوند. افکار آنان با استناد خاصّ به اساسی‌ترین پرسش‌های مطرح درباره نظریه معرفت یا شناخت‌شناسی، مورد بحث قرار گرفته است.

بدین ترتیب این کتاب با به کار بردن این دیدگاه و نقطه‌نظر روشن، تداوم عقلانی و خلأ ادبی را در یک عصر بی‌ثبات و متغیر برمی‌رسد و به ابعاد اخلاقی معرفت توجّه خاصّی می‌نماید.

یان ریچارد نتون به عنوان یک عالم و مرجع برجسته و ممتاز در حوزه فلسفه و کلام اسلامی، کتابی به رشته تحریر درآورده که برای عرب‌گرایان و اسلام‌شناسان و دانشجویان فلسفه و کلام و اخلاق، جالب خواهد بود.

درباره یان ریچارد نتون

یان ریچارد نتون دانشیار تمدّن و اندیشه عرب و اسلام در دانشگاه اگزتر است. پیش از این، از او آثار دیگری همچون خدای متعال، مطالعاتی در ساختار واژگان فلسفه اسلامی، کلام و کیهان‌شناخت نیز به وسیله انتشارات راتلج انتشار یافته است.

خواندن کتاب فارابی و مکتبش زا به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

اگر به فلسفه اسلامی علاقه‌مندید یا دانشجوی این رشته هستید، حتما این کتاب را بخوانید.

بخشی از کتاب فارابی و مکتبش

عصر فارابی‌گری، عصری است که توسعه و پیشرفت اساسی و عمده‌ای را از جهات سیاسی و مذهبی در بردارد و در واقع عصر دگرگونی و تحوّل عمیقی بوده است. نمونه‌های چندی که در ادامه می‌آید در شرح این حقیقت کمک خواهد نمود. این حقیقت تنها بدان جهت در اینجا مورد تأکید قرار می‌گیرد که اندیشمندان مورد بحث این کتاب، در پس آن پرده حائل زیستند، اندیشیدند، نوشتند، آموختند و درگذشتند؛ ساختار تفکر آنان - بدون توجّه به زندگانیشان - کمکی نمی‌کند جز آن که این دو موضوع: بی‌ثباتی و تحوّل بر آن تاخته و آسیب می‌رساند.

در آغاز قرن دهم میلادی جنبش قرامطه، مفسّران علم پیچیده کلام، همپای مکتب اسماعیلی، ارتقا یافتند و پیش رفتند. در سال ۹۳۰ میلادی مکه مورد حمله قرار گرفت، بسیاری از زائران کشته شدند و حجرالاسود از جا کنده شد. بعدها قرامطه آن را در سال ۹۵۱ میلادی به جای اوّلش برگرداندند. اگرچه احتمالاً کار آنها بیشتر به امور بازرگانی مربوط می‌شد تا زیارت مکه، ولی حمله به مکه سمبل و نشانه آن را منهدم کرد و به سنگ بنای ظاهری مراسم اسلامی، ضربه زد. می‌توان گفت نمونه باارزش و شگفت‌انگیزی برای دگرگونی و تحوّلی که سراسر عصر مکتب فارابی را فراگرفته ایجاد گردید.

کشف دیگر و نشانه‌های زمانی در آن عصر مشکل نمی‌نماید نخست بویه ها که تحت تأثیر شیعه دوازده امامی، زیدی و معتزله قرار گرفته بودند و در مقابل، وضع موجود را تحمّل می‌نمودند در سال ۹۴۵ بر بغداد چیره شدند. در طول قرن دهم ستاره حمدانیان شیعی تابید و در موصل و حلب رو به افول نهاد. در مقابل فاطمیان اسماعیلی برخاستند و حتی نیرومندتر گشتند. اسلام اسماعیلی با تصرّف مصر توسط نیروهای نظامی فرستاده به سال ۹۶۹ به وسیله المعزّ، خلیفه چهارم فاطمیان از لحاظ سیاسی مورد تجلیل قرار گرفت.

تصادفی نیست که مکتب شیعه با تفسیر گزینشی و بنابراین بعضاً انشعابیش از اسلام اوّلیه، صریحاً باید در چهره‌های یاد شده چندی نمود یابد. اگر بدانگونه که یک نویسنده بیان می‌دارد واقعاً قرن هشتم و آغاز قرن نهم میلادی دوره انقلاب سرّی و نهفته اسماعیلیان و دیگران باشد، آنگاه قرن دهم میلادی که شامل بخش مهمّ و عمده عصر مکتب فارابی است، قطعاً به عنوان دوره انقلاب شیعه و رشد و شکوفایی عقلانی به شمار خواهد آمد.