کتاب اخلاق در قرآن (جلد دوم)

کتاب اخلاق در قرآن (جلد دوم) نوشتۀ محمدرضا جباران است. جلد اول کتاب حاضر به «مفاهیم عام اخلاقی» و «اخلاق فردی» اختصاص داشت. در این مجلد، طبق طرح اولیه، به «اخلاق عبادی» می‌پردازیم. منظور از اخلاق عبادی که گاهی «اخلاق الهی» نیز خوانده می‌شود، در این صورت‌بندی، «صفات و رفتارهایی است که در ارتباط بنده با پروردگارش شکل می‌گیرد».

درباره کتاب اخلاق در قرآن (جلد دوم)

حوزه‌های علمیه مقدسه شیعه از کارآمدترین و موفق‌ترین کانون‌های علم محور در تربیت انسان‌های عالم و اثرگذاری‌های عالمانه در عرصه‌های میدانی و در تمامی گستره‌های مورد انتظار هستند و در ایفای رسالت‌های علمی و نقش‌آفرینی‌های دانشی از سرآمدترین و پررونق‌ترین مراکز علمی محسوب می‌شوند. این مهم و توفیق‌های مبارک بر اساس اصول بنیادین حوزه‌های علمیه با بهره‌مندی از ذخایر علوم قرآن و معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام، زمان‌شناسی و اتخاذ تدابیر مبتنی بر اقتضائات عصری همراه با جهاد و کوشش‌های خستگی‌ناپذیر عالمان دینی فراهم شده است. شیوه‌های خاص تربیتی، اصول محکم و استوار در آموزش، فرایندهای فراگیری، متون درسی و فضای روحانی حاکم بر حوزه‌های علمیه، محورهایی از عناصر رئیسه این کانون‌های بی‌بدیل علمی می‌باشند.

براین‌اساس، توجه به عنصر زمان و پیدایی چشم‌اندازهای نو و افق‌های ترسیم شده، ضرورت تدوین برنامه‌هایی نو، مبتنی بر اصول عزت محور و هویت‌بخش در کلیه عرصه‌ها، سطوح و لایه‌های تعلیم‌وتربیت اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. این ضرورت اقتضاء آن دارد تا بر اساس نقشه راه تمدنی و عرصه‌های تو پدید از نیازهای علمی طلاب، اقدام گردد و با همین منطق، ضرورت ترسیم برنامه‌های آموزشی بلندمدت و نیز تهیه محتواهای موردنیاز در تدوین متون‌های آموزشی مبتنی بر این رویکرد امری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

کسی که خود را بنده خدا نمی‌داند، وجود این نوع صفات اخلاقی را ضروری نمی‌بیند تا در میدان عمل برای کسب و تحصیل آنها تلاش کند؛ چه‌بسا از نظر عقلی نیز حقیقت آنها را درنیابد و به همین دلیل، قلب انسان بدون این اعتقاد و توجه، مناسب‌ترین محل برای رویش این رذائل است.

در این کتاب یازده عنوانِ «توبه، اخلاص، ذکر، شکر، خوف، رجاء، زهد، محبت، توکل، رضایت و تسلیم» را در نه فصل مطرح کرده‌ام. اکتفا به این عناوین، به معنای انحصار اخلاق عبادی نیست؛ چرا که از طریق استقرا به این عناوین دست‌یافته‌ایم. بااین‌حال بر این نکته تأکید می‌کنم که این عناوین مهم‌ترین صفات و رفتارهای اخلاقی در ارتباط بین بنده و پروردگار اوست.

خواندن کتاب اخلاق در قرآن (جلد دوم) را به چه کسی پیشنهاد می کنیم؟

علاقه‌مندان به تفسیر و معانی قران می‌تواند این کتاب را مطالعه کنند.

بخش‌هایی از کتاب اخلاق در قرآن (جلد دوم)

یک- توبه در لغت

توبه در لغت، به معنای «بازگشت» یا «بازگشت از گناه» است. این دو معنا در توبۀ انسان تفاوتی ندارند. چون وقتی توبه را به انسان نسبت می‌دهیم بدون توجه به معنای اصلی واژه، بازگشت از گناه را از آن می‌فهمیم. ولی هنگامی که آن را به خداوند متعال نسبت می‌دهیم، پی می‌بریم قول دوم صحیح نیست چون رجوع از گناه دربارۀ خدا معنا ندارد.

بنابراین، معنای توبه همان «بازگشت» است با این تفاوت که تکیه اصلی در مفهوم بازگشت بر «مرجع حرکت» و در مفهوم توبه بر «مبدأ حرکت (ترک گناه)» است.

دو- توبه در اصطلاح اخلاق

از توبه در علوم مختلف اسلامی به بهانه‌های مختلف بحث شده است. هر یک مباحثی مرتبط درباره آن مطرح کرده‌اند. برخی معتقدند مفهوم توبه همان «رجوع» است و در هیچ اصطلاحی این مفهوم تغییر نمی‌کند. تنها تفاوت توبه در اصطلاح دینی و علوم مربوطه با لغت در این است که در لغت به معنای «مطلق رجوع» و در اصطلاح شریعت و علوم دینی «رجوع به‌سوی خدا» است.

ازآنجاکه توبه سهم عمده‌ای در تهذیب نفس و سازندگی دارد، ارتباطش با علم اخلاق واضح‌تر است. به همین دلیل به ذکر اصطلاح اخلاقی آن بسنده می‌کنیم.

توبه در اصطلاح اخلاق به معنای «بازگشت از گناه به‌سوی خدا» است که از شناخت قبح گناه و پلیدی معصیت آغاز و با ندامت از گذشته، عزم بر ترک و جبران گناه در آینده ادامه می‌یابد.

از منظر انسان‌شناسی اخلاقی، اگر نیروی شهوت و غضب از فرمان عقل سرپیچی کرده، رها و افسارگسیخته عمل کنند انسان، گرفتار حالت اصرار بر گناه می‌شود. براین‌اساس، توبه، این دو نیروی نفسانی را تحت فرمان عقل نگاه‌داشته تا از آنها برای تحقق اهداف شرعی و عقلی بهره بگیرد.