کتاب روان شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو)

کتاب الکترونیکی روان‌شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو) نوشته‌ی محمدصادق شجاعی و منتشرشده توسط مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، اثری دانشگاهی در حوزه‌ی روان‌شناسی است که به بررسی مبانی، پیشینه و گستره‌ی روان‌شناسی اسلامی می‌پردازد. این کتاب با هدف آشناکردن دانشجویان و علاقه‌مندان رشته‌های روان‌شناسی، معارف اسلامی و مشاوره با مفاهیم بنیادین و رویکردهای اسلامی در روان‌شناسی تدوین شده است. آنچه در این کتاب ملاحظه می‌شود، براساس سرفصل دروس وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای آشنا ساختن دانشجویان دوره کارشناسی رشته روان‌شناسی، روان‌شناسی تربیتی، مشاوره و گرایش‌های وابسته به آن با مبانی و چهارچوب روان‌شناسی اسلامی تهیه شده است. انتظار می‌رود دانشجویان پس از گذراندن این درس، با کلیات، مبانی و مفاهیم روان‌شناسی اسلامی آشنا شوند. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب روان شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو)

روان‌شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو) برای دانشجویان رشته‌های معارف اسلامی و روان‌شناسی تألیف شده است. محمدصادق شجاعی در این کتاب با رویکردی تحلیلی و تطبیقی به بررسی جایگاه روان‌شناسی اسلامی در میان علوم انسانی می‌پردازد و تلاش می‌کند تصویری جامع از مبانی نظری، تاریخچه و قلمرو این شاخه ارائه دهد. ساختار کتاب شامل نه فصل است که از تعریف و تاریخچه‌ی روان‌شناسی آغاز می‌شود و به مباحثی چون روان‌شناسی فرهنگ‌محور، مبانی هستی‌شناختی، ارزش‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی روان‌شناسی اسلامی، پیشینه و شاخه‌های آن و مفاهیم بنیادی مانند روح، نفس، عقل و قلب می‌پردازد. این کتاب نه‌تنها به نقد روان‌شناسی غربی و محدودیت‌های آن می‌پردازد بلکه ظرفیت‌ها و ضرورت‌های بومی‌سازی روان‌شناسی براساس فرهنگ و آموزه‌های اسلامی را نیز بررسی می‌کند. قالب کتاب آموزشی و پژوهشی است و برای استفاده در دوره‌های کارشناسی و مطالعات تخصصی طراحی شده است.

قرن‌هاست که علم برای فهم ما از جهان بیرونی و قابل مشاهده گام‌های بزرگی برداشته است. فیزیک، حرکات سیارات را شناسایی کرد. شیمی، عناصر بنیادین ماده را کشف نمود و زیست‌شناسی به ما گفت اجزای تشکیل دهنده یک سلول چیست؛ ولی هنوز نتوانسته است به حقیقت انسان و رفتار او به طور کامل پی ببرد. مسئله‌ای که باعث شده مطالعه انسان و رفتار او تا این اندازه دشوار باشد این است که برخلاف پدیده‌های فیزیکی، فرایند‌های روانی به راحتی قابل مشاهده و اندازه‌گیری نیستند. طی قرن‌های متمادی فلاسفه و اندیشمندان وقتی درباره انسان فکر می‌کردند، سؤال‌هایی را درباره ماهیت انسان، چیستی و حقیقت روح، رابطه نفس و بدن، شناخت، اراده و اختیار مطرح کرده و در این فکر بوده‌اند که پاسخ‌های قانع کننده‌ای برای آن‌ها پیدا کنند. امروزه برخی از این موضوعات در روان‌شناسی مورد بحث قرار می‌گیرد. روان‌شناسان با به‌کار‌گیری روش تجربی، سعی کرده‌اند رفتار و فرایند‌های روانی انسان را شناسایی کنند. گرچه این یافته‌ها در مجموع موفقیت‌آمیز بوده، ولی تنها بخشی از حقایق مربوط به انسان را نشان می‌دهد. برای شناخت کامل انسان راهی جز مراجعه به دین و کلام وحی وجود ندارد. با توجه به این مسئله، می‌توانیم جهت‌گیری یکسری پژوهش‌ها و تحقیقاتی را پیش‌بینی کنیم که روان‌شناسی اسلامی در پی آن است.

خلاصه کتاب روان شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو)

محتوای این کتاب در نه فصل تدوین شده است: در فصل، اول ابتدا تعریف، موضوع، پیشینه، رویکردها و نظریه‌های علم روان‌شناسی به اختصار مورد بحث قرار گرفته و سپس به کاستی‌‌های آن اشاره شده است. در فصل دوم، روان‌شناسی فرهنگ‌محور به‌عنوان یک رویکرد جدید در حوزه مطالعات روان‌شناسی مورد بحث قرار گرفته و سپس به ضرورت، چیستی و چگونگی روان‌شناسی بر مبنای فرهنگ اسلامی، پرداخته شده است. فصل سوم، به مبانی هستی‌شناختی و الهیاتی روان‌شناسی اسلامی اختصاص یافته است. موضوع فصل چهارم را مبانی ارزش‌‌شناختی روان‌شناسی اسلامی تشکیل داده و در فصل پنجم، ضمن اشاره به سیر تحول معرفت‌شناسی در غرب، به مبانی معرفت از دیدگاه اسلام اشاره شده است. فصل ششم، به مبانی انسان‌شناختی روان‌شناسی اسلامی و تفاوت‌های آن با روان‌شناسی تجربی اختصاص یافته و در فصل هفتم، تاریخچه و پیشینه روان‌شناسی اسلامی مورد بحث قرار گرفته است. شاخه‌ها و گرایش‌های روان‌شناسی اسلامی، عنوانی است که برای فصل هشتم درنظر گرفته شده و در فصل نهم، یکسری مفاهیم بنیادی روان‌شناسی اسلامی، مانند روح، نفس، عقل و قلب مورد بحث قرار گرفته است.

این کتاب با مروری بر تاریخچه‌ی روان‌شناسی ابتدا به تعریف این علم و اهداف آن می‌پردازد و نشان می‌دهد که روان‌شناسی مطالعه‌ی علمی رفتار و فرایندهای ذهنی است. نویسنده سه دوره‌ی تاریخی روان‌شناسی را معرفی می‌کند: دوره‌ی اولیه (روان‌شناسی عامه)، دوره‌ی میانی (روان‌شناسی به‌عنوان بخشی از فلسفه) و دوره‌ی معاصر (روان‌شناسی تجربی). سپس مکاتب مهم روان‌شناسی مانند ساختارگرایی، کارکردگرایی، روان‌تحلیل‌گری، رفتارگرایی، رویکرد شناختی، انسان‌گرایی و مثبت‌نگر را معرفی می‌کند و به حوزه‌های کاربردی روان‌شناسی اشاره دارد. در ادامه کتاب به نقد روان‌شناسی معاصر می‌پردازد و کاستی‌هایی چون فقدان انسجام نظری، سوگیری‌های فرهنگی، ارزشی و جنسیتی، ناکارآمدی ابزارها در فرهنگ‌های غیرغربی و نادیده‌گرفتن نقش دین را برمی‌شمارد. نویسنده تأکید می‌کند که روان‌شناسی غربی عمدتاً بر فردگرایی و فرهنگ غربی استوار است و برای جوامع اسلامی پاسخ‌گو نیست. در بخش‌های بعدی، مفهوم روان‌شناسی فرهنگ‌محور و ضرورت بومی‌سازی روان‌شناسی براساس فرهنگ اسلامی مطرح می‌شود. نویسنده، تعاریف مختلفی از روان‌شناسی اسلامی ارائه می‌دهد و بر این نکته تأکید دارد که روان‌شناسی اسلامی باید با مبانی، اهداف و ارزش‌های اسلامی هماهنگ باشد. موضوعات مورد بحث در روان‌شناسی اسلامی شامل رفتار، فرایندهای روانی، رشد، انگیزش، شناخت، رابطه‌ی نفس و بدن و ابعاد معنوی انسان است. کتاب همچنین به اهداف روان‌شناسی اسلامی می‌پردازد که علاوه‌ بر توصیف، تبیین، پیش‌بینی و کنترل رفتار، شامل شکوفایی فطرت، تهذیب، تزکیه و رستگاری انسان نیز می‌شود. در بخش روش‌شناسی، نویسنده انواع روش‌های تحقیق در روان‌شناسی اسلامی را معرفی می‌کند: روش تاریخی، تحلیل محتوا، قیاسی، استقرایی، مصاحبه و نظرسنجی، شهود و مکاشفه، درون‌نگری، مشاهده و تجربه. تأکید می‌شود که روان‌شناسی اسلامی منابع شناخت را به تجربه و عقل محدود نمی‌کند و وحی را نیز به‌عنوان منبع معتبر می‌پذیرد. در مجموع، کتاب تلاش می‌کند تصویری از ظرفیت‌ها و چالش‌های روان‌شناسی اسلامی ارائه دهد و راه‌هایی برای توسعه‌ی این دانش بر پایه‌ی آموزه‌های دینی و نیازهای فرهنگی جوامع اسلامی پیشنهاد کند.

چرا باید کتاب روان شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو) را بخوانیم؟

این کتاب برای کسانی که به‌دنبال درک تفاوت‌های بنیادین میان روان‌شناسی غربی و اسلامی هستند، منبعی مناسب به‌شمار می‌آید. روان‌شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو) با بررسی انتقادی مکاتب روان‌شناسی رایج و ارائه‌ی رویکردهای بومی و دینی به مخاطب کمک می‌کند تا با ظرفیت‌های متون اسلامی در حوزه‌ی روان‌شناسی آشنا شود. همچنین کتاب با معرفی روش‌های متنوع تحقیق و تأکید بر نقش وحی و عقل در شناخت روان انسان، افق‌های تازه‌ای را برای پژوهشگران و دانشجویان این حوزه می‌گشاید. مطالعه‌ی این اثر، امکان مقایسه‌ی تطبیقی و نقد علمی روان‌شناسی غربی و اسلامی را فراهم می‌کند و به رشد نگاه انتقادی و تحلیلی نسبت به علوم انسانی یاری می‌رساند.

خواندن کتاب روان شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های روان‌شناسی، معارف اسلامی، مشاوره و علوم تربیتی مناسب است. همچنین علاقه‌مندان به مباحث بومی‌سازی علوم انسانی و کسانی که دغدغه‌ی تلفیق آموزه‌های دینی با دانش روان‌شناسی را دارند می‌توانند از محتوای آن بهره‌مند شوند. به کسانی که به‌دنبال شناخت انتقادی روان‌شناسی غربی و جست‌وجوی راهکارهای مبتنی‌ بر فرهنگ اسلامی هستند نیز این کتاب توصیه می‌شود.

درباره مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)

مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص) زیر نظر معاونت پژوهشی جامعه المصطفی (ص) العالمیه با هدف ترویج و گسترش معارف اسلامی و نشر کتاب‌های مورد نیاز داخل و خارج از کشور در حوزه‌ی علوم اسلامی و انسانی از سال ۱۳۷۹ آغاز به کار نموده و مفتخر است تاکنون ۱۲۷۶ عنوان کتاب چاپ اول منتشر نموده است که بعضی از آن‌ها به چاپ دوازدهم نیز رسیده است. بیش از نیمی از کتاب‌های منتشرشده‌ی این مرکز آموزشی و نیمی از آن پژوهشی است. فقه و اصول، کلام و عقاید، اخلاق و تربیت، ادیان و مذاب، معارف اسلامی، حدیث، ادعیه، تاریخ و علو سیاسی، علوم اجتماعی علوم قرآنی و تفسیر، اقتصاد اسلامی، ادبیات و بسیاری از حوزه های دیگر علوم انسانی و اسلامی در حوزه‌ی کاری مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص) قرار دارند.

بخشی از کتاب روان شناسی اسلامی (مبانی، تاریخچه و قلمرو)

«با اندکی تأمل در نظریه‌های روان‌شناسی، درمی‌یابیم که همه نظریه‌های روان‌شناسی بر نوعی تحلیل و برداشت ناقص از انسان مبتنی است. روان‌شناسان، انسان را موجود صرفاً مادی می‌دانند. دارندرُف می‌گوید: نظریه‌های روان‌شناختی تاکنون نوعی از انسان را برای ما معرفی کرده‌اند که «فلیپ ریف» آن را «انسان روان‌شناسی» نامیده است. به اعتقاد ریف، فروید، پدرخوانده این انسان است. با فروید بود که این انسان جدید توانست در مدت کوتاهی در حوزه روان‌شناسی علمی، برای خود اقتدار کسب کند. اگرچه انسان روان‌شناسی به فروید نسبت داده شده، درواقع داروین بود که با طرح نظریه تکامل، انسان را در حد یک حیوان رشدیافته تقلیل داد. طبق نظریه تکاملی داروین، انسان حدود چهارمیلیون سال پیش و پس از حدود سی‌میلیون سال تحول تدریجی، از حیوانات ماقبل خود جدا شده و شکل و اندام فعلی را به خود گرفته است. دیدگاه‌های داروین درباره انسان در دو مجموعه باعنوان اصل انواع و تبار انسان انتشار یافت و بی‌درنگ توفانی از مجادلات و مباحثات را سبب شد. علی‌رغم مخالفت‌های اولیه، به‌زودی با تبلیغات بسیار گسترده، موانع موجود در مسیر پذیرش دیدگاه وی مرتفع شد. با پذیرش تئوری تکامل در مورد انسان، جایی برای اعتقاد به خلقت آدم، که در کتب آسمانی بر آن تأکید شده، باقی نماند.»