بریده‌هایی از کتاب مارکسیست ها

مارکس به آزادی بشری از هر دو جنبه در خود و برای خود اعتقاد دارد و آن را شرط به‌کارگیری عقل بشری می‌داند. بنابراین او «سانسور مطبوعات» را با بیانی مشابه اعتراضات جان استیوارت میل محکوم می‌کند: سانسور مطبوعات «منجر به دورویی یعنی بزرگ‌ترین فسادها می‌شود... حکومت تنها صدای خود را می‌شنود... و دچار این توهم می‌شود که صدای مردم به گوشش می‌رسد... از آن‌سو مردم نیز یا دچار خرافات سیاسی می‌شوند و یا در بی‌تفاوتی درمی‌غلطند و نتیجتآ از حیات کشور کاملا رویگردان می‌شوند.»

فلسفه‌های سیاسی آفریده‌هایی فکری و اخلاقی‌اند که حاوی آرمانهای عالی، شعارهای ساده، حقایق دوپهلو، تبلیغات خام و نظریه‌های پیچیده هستند. پیروان هر فلسفه سیاسی برخی واقعیات را برمی‌گزینند و بقیه را کنار می‌گذارند و بر پذیرش آرمانها و ناگزیری حوادث اصرار می‌ورزند و به جدل با این نظریه و فاش‌کردن اشتباهات آن دیگری می‌پردازند. از آنجا که در همه فلسفه‌های سیاسی عناصر گوناگونی کاملا درهم آمیخته‌اند، اولین وظیفه ما دسته‌بندی و به نظم‌درآوردن این عناصر است.

به عنوان ایدئولوژی، مارکسیسم و لیبرالیسم هر دو عامیانه و مبتذل گشته‌اند؛ و هر کدام مطالب پیش‌پاافتاده و تکراری برای دفاع از یک دولت قدرتمند و محکوم‌کردن بلوک دیگر با تمام اعمالش تدارک می‌بینند. به عنوان بیانی از آرمانها، هر دو حامل اومانیسم غیرمذهبی تمدن غربی هستند. این آرمانها تنها آرمانهای موجودی هستند که هم بخشی از یک فلسفه سیاسی جامع را تشکیل می‌دهند و هم از سوی رهبران و توده‌های قدرتمندترین دولت‌های ملی جهان علنآ ابراز می‌شوند.

بورژوازی، به‌لحاظ تاریخی، انقلابی‌ترین نقش را ایفا کرده است. بورژوازی، هر جا که برتری را به دست آورده، به همه روابط فئودالی، پدرسالاری و روستایی پایان داده است. بورژوازی پیوندهای رنگارنگ فئودالی را که انسان را به «خداوندگاران طبیعی» اش می‌پیوست پاره کرده و هیچ پیوند دیگری را بین انسان و انسان، جز نفع شخصی عریان، جز «پرداخت نقدی» بی‌عاطفه باقی نگذاشته است. آسمانی‌ترین جذبه‌های شور مذهبی، هیجان شوالیه‌مآبانه، عاطفه‌جویی تربیت‌نشده را در آب یخ‌زده حسابگری خودخواهانه غرق کرده است. ارزش شخصی را در ارزش مبادله تحلیل برده است و به جای آزادیهای غیر قابل الغای اعطاءشده بیشمار تنها یک آزادی مغایر با وجدان ــ آزادی تجارت ــ را گذاشته است. به یک کلام به جای استثماری که در نقاب پندارهای مذهبی و سیاسی پوشیده بود، استثمار عریان، بیشرمانه، مستقیم، و درنده‌خویی را جانشین کرده است.

محافظه‌کاری «چیزی بیش از این اعتقاد غریزی نیست که جامعه امروز سابقه‌ای چندین‌هزارساله دارد و در طول این سالها بشر هرآنچه را که می‌توان به آن تمسک جُست، یافته است.» به این حساب همه ما محافظه‌کاریم و چنین چیزی بی‌معناست.

به دنبال کسب موفقیت، ایدئولوژی معمولا به‌تدریج عامیانه می‌شود؛ و چنین است که لیبرالیسم عامیانه و مارکسیسم عامیانه وجود دارند. اما شاخصهای ایدئولوژیکی، به صورت عامیانه یا پیچیده، باز کارآترین و مفیدترین عنصر هر فلسفه سیاسی در شرایط گوناگون است. بسیاری از افراد تنها همین یک عنصر را می‌شناسند ــ همراه با شاخصهایی از آرمان، عامل اجرایی و تئوری که ممکن است در آن داخل کرده باشند. ایدئولوژی، به عنوان وجه عمومی یک فلسفه سیاسی، اغلب به‌سادگی تبدیل به افسانه یا فولکلور می‌شود، و حتی غالبآ آن حداقل ایدئولوژی هم پژمرده می‌شود و از بین می‌رود، آنچه باقی می‌ماند، تنها یک لفاظی پوچ و بی‌ربط است

مارکسیسم وجه مشخصه‌ای دارد که قبلا ذکر کردم. در مارکسیسم آرمان و عامل اجرایی با هم درآمیخته‌اند و حتی به جای هم نشسته‌اند. مارکس به جای اعلان آرمانهای انتزاعی، به این استدلال پرداخت که این آرمانها به سبب توسعه ضروری جامعه سرمایه‌داری، که به معنای توسعه مبارزات پرولتاریایی و در اوج خود انقلاب پرولتاریایی است، در راه تحقّقند.

در کلیه اردوگاه‌های ایدئولوژیکی، از نظر سیاسی مفیدترین و در عین‌حال مخدوش‌کننده‌ترین وجه دستوری، «وجه تمنایی» است: از آنچه افراد آرزو دارند طوری صحبت می‌شود که گویی حقیقتآ هم در عمل چنان است.