بریده‌هایی از کتاب آدمی

مرد پیری به نوهٔ خود می‌گوید: «درونم غوغایی است. نبردی هولناک است میان دو گرگ. یکی شرور است ـ‌عصبانی، طمع‌کار، حسود، خودبین و بزدل. دیگری نیک است ـ‌صلح‌جو، مهرورز، فروتن، دست‌ودل‌باز، شریف و طرف اعتماد. این دو گرگ درون تو نیز در نبردند. و درون هر فرد دیگر.» پسرک بعد از لحظه‌ای می‌پرسد: «کدام گرگ پیروز می‌شود؟» پیرمرد لبخند می‌زند. «همانی که به او غذا بدهی.»

شکی نیست که غم و خشم وجود داشت؛ غم جانکاه از دست دادن عزیزان. اما بخش‌های روانی خالی بود. نه‌تنها این، بلکه سلامت روانی عمومی در واقع بهتر هم شده بود. اعتیاد به الکل کم شد. تعداد خودکشی‌ها کمتر از زمان صلح بود. بعد از جنگ، بریتانیایی‌های زیادی دلشان برای ایام بلیتز تنگ شده بود، ایامی که همه به هم کمک می‌کردند، عقاید سیاسی کسی برای دیگران اهمیت نداشت و به اینکه فقیری یا ثروتمند اهمیتی نمی‌داد

بعدها مورخی بریتانیایی چنین نوشت: «جامعهٔ بریتانیا از بسیاری لحاظ با بلیتز تقویت شد. اثرش بر هیتلر سرخوردگی بود.»(۱۲) نظریاتی که گوستاو لوبون، روان‌شناس مشهور رفتار توده‌ای ارائه کرد، وقتی آزموده شدند با واقعیت تفاوتی اساسی داشت. بحران باعث بروز بدترین صفات افراد نشد، بهترین صفات آنها را رو آورد. حتی شاید بتوان گفت که اهالی بریتانیا در پلکان تمدن چند پله بالا رفتند

«اگر به انسان نشان دهید چیست، بهتر می‌شود.»

مشخص بود که هیتلر حساب یک‌چیز را نکرده است: شخصیت ذاتی انگلیسی. نشان ندادن احساسات. طنز شیطنت‌آمیزی که می‌شد در علامتی دید که مغازه‌داران جلوی دکان تخریب‌شدهٔ خود نصب می‌کردند: بازتر از همیشه. یا صاحب نوشگاهی که در میان خرابی‌ها تبلیغ می‌کرد که: پنجره نداریم ولی روحیهٔ ما عالی است. بیایید و امتحان کنید.

مثل اسامه بن لادن که می‌دانیم کرم کتاب بود

«زندگی به من چیزهای زیادی یاد داده است، از جمله این درس که باید همواره در مردم دنبال چیزهای خوب و مثبت بگردید.»

مردم‌سالاری‌های سراسر جهان مبتلا به حداقل هفت بلا هستند: فرسایش احزاب؛ شهروندانی که دیگر به هم اعتماد ندارند؛ اقلیت‌هایی که بیرون مانده‌اند؛ رأی‌دهندگانی که منفعل شده‌اند؛ سیاست‌پیشگانی که فاسد از آب درمی‌آیند؛ ثروتمندانی که مالیات نمی‌دهند؛ و این آگاهی رو به رشد که مردم‌سالاری مدرن ما سرشار از نابرابری است.

باور به سرشت گناهکار خود به شکل غریبی تسلی‌بخش است. نوعی بخشش اعطا می‌کند. چون اگر اغلب آدمیان بد باشند، پس درگیری و مقاومت به دردسرش نمی‌ارزد. باور به سرشت گناه‌آلودهٔ بشریت توضیحی شسته‌رُفته نیز برای وجود شر در خود دارد. وقتی با نفرت یا خودخواهی مواجه شوی می‌توانی به خودت بگویی: «خب دیگه، طبیعت انسان همینه.» اما اگر باور داشته باشی که مردم اساساً نیک هستند، باید بپرسی که اصلاً چرا شر وجود دارد. این تداعی می‌کند که درگیری و مقاومت به دردسرش می‌ارزد و باعث می‌شود موظف به عمل باشید.

اگر فیلمی دربارهٔ مردی که زنی را می‌دزدد پنج سال به شوفاژ زنجیر می‌کند -اتفاقی که شاید فقط یک‌بار در تاریخ اتفاق افتاده باشد- بسازید، می‌گویند تحلیلی با واقع‌گرایی کوبنده از جامعه است. اگر من فیلمی مثل در واقع عشق بسازم که دربارهٔ عاشق شدن افراد است، و همین امروز هم در بریتانیا یک میلیون نفر عاشق می‌شوند، آن را نمایش احساساتی دنیایی غیرواقعی خواهند خواند.» ریچارد کورتیس

روسو باور داشت که «تمدن» نه‌تنها نجات ما نیست، همان چیزی است که ما را به نابودی می‌کشد.

اخبار برای سلامت فکری خطرناک است.

طفلک سرشت بشر، چه جنایات وحشتناکی به بهانهٔ تو مرتکب شده‌اند!

«آنچه بر خود روا می‌داری بر دیگران روا مدار. شاید سلیقهٔ آنها فرق داشته باشد.»(۹)

در این عصر دیجیتال، اخباری که به ما می‌رسد مدام افراطی‌تر می‌شود. قدیم‌ها، خبرنگاران چیز چندانی از فردفرد خواننده‌های نوشته‌های خود نمی‌دانستند. برای توده‌ها می‌نوشتند. اما افراد پشت فیسبوک و تویتر و گوگل شما را به‌خوبی می‌شناسند. می‌دانند چه چیزهایی شما را مبهوت و وحشت‌زده و چه چیزهایی توجهتان را جلب می‌کند. می‌دانند چگونه باید شما را متوجه خودشان کنند و نگاه دارند تا بتوانند جلویتان سودآورترین سهمیهٔ آگهی‌های شخصی‌شده را بگذارند.

اگر کسی به تو خدمتی کرد، گول نخور: خدعه است چون «مردمان اگر مجبور نباشند نیکی نمی‌کنند.»

اولین گروه داوطلب را پشت فرمان یک میتسوبیشی یا فورد پینتوی درب و داغان گذاشتند و آنها را به سوی یک خط عابر پیاده فرستادند که فرد پیاده تازه داشت پیاده‌رو را ترک می‌کرد. همهٔ رانندگان طبق قانون توقف کردند. اما در بخش دوم، داوطلبان فرصت راندن بنزهایی شیک و پیک یافتند. این دفعه، ۴۵ درصد برای پیاده توقف نکردند. در واقع هرچه اتومبیل گران‌تر بود، راننده هم رفتار بی‌ادبانه‌تری داشت.

حداقل سه‌چهارم جمعیت جهان تا سال ۱۸۰۰ در بردگی اربابی ثروتمند زندگی می‌کردند.

معنای دقیق کلمه، از دید هم خارج شدیم. هیچ راهی برای تماس بصری با هزاران، یا ده‌ها هزار یا میلیون‌ها نفر وجود ندارد، پس بی‌اعتمادی متقابل شروع به رشد کرد. افراد بیش از پیش به دیگران شک کردند که شاید از جامعه زیاده از حق خود برمی‌دارند؛ یعنی وقتی کمرشان زیر کار خُرد می‌شد، بقیه همین‌جوری برای خودشان لَم داده بودند. در نتیجه رهبران به کسانی نیاز داشتند که مواظب توده‌ها باشند. کسی که همه‌چیز را بشنود و همه‌چیز را ببیند. چشمی همه‌چیزبین. خدا.

این دنیا، دنیای بقای بی‌شرمان است.

جرج گربنر، دانشمند رسانه: «کسی که دربارهٔ فرهنگ داستان می‌گوید است که حاکم واقعی رفتار انسان است.»

کوشیده‌ام که به اعمال انسان نخندم، از برایشان گریه هم نکنم، بدانها نفرت نیز نورزم، بلکه بکوشم درکشان کنم. باروخ اسپینوزا

آثار جهالت کثرت‌گرا ممکن است فجیع و حتی کشنده باشد. از دانشجویان به‌تنهایی سؤال کنید، اغلب می‌گویند خیلی اهل این نیستند تا سر حد بیهوشی بنوشند. اما چون فرض می‌کنند سایر دانشجویان به این کار علاقه دارند، سعی می‌کنند کم نیاورند و همه در نهایت استفراغ‌کنان بدوند به طرف فاضلاب. محققان حجم عظیمی از داده جمع کرده‌اند که نشان می‌دهد این نوع حلقهٔ منفی می‌تواند در شرّهای اجتماعیِ عمیق‌تر نیز نقش داشته باشد، شرّهایی مثل نژادپرستی، تجاوز گروهی، قتل ناموسی، حمایت از تروریست‌ها و حکومت‌های دیکتاتوری و حتی نسل‌کشی.

در نروژ، هدف زندان جلوگیری از رفتار بد نیست، جلوگیری از تمایلات بد است. نگهبانان درک کرده‌اند که وظیفهٔ آنها این است که تا جای ممکن زندانیان را برای یک زندگی عادی آماده کنند. طبق این «اصل عادی بودن»، زندگی داخل حصار باید تا جای ممکن شبیه زندگی در بیرون باشد.

در این عصر دیجیتال، اخباری که به ما می‌رسد مدام افراطی‌تر می‌شود. قدیم‌ها، خبرنگاران چیز چندانی از فردفرد خواننده‌های نوشته‌های خود نمی‌دانستند. برای توده‌ها می‌نوشتند. اما افراد پشت فیسبوک و تویتر و گوگل شما را به‌خوبی می‌شناسند. می‌دانند چه چیزهایی شما را مبهوت و وحشت‌زده و چه چیزهایی توجهتان را جلب می‌کند. می‌دانند چگونه باید شما را متوجه خودشان کنند و نگاه دارند تا بتوانند جلویتان سودآورترین سهمیهٔ آگهی‌های شخصی‌شده را بگذارند.

ایده‌ها هرگز ایدهٔ صِرف نیستند. ما همان چیزی هستیم که به آن باور داریم.

ریچارد داکینز در ویرایش‌های بعدی ژن خودخواه ادعاهایش را دربارهٔ خودخواهی ذاتی انسان‌ها حذف کرده و نظریهٔ او اعتبارش را نزد زیست‌شناسان از دست داده است. با اینکه مبارزه و رقابت به‌وضوح در تکامل حیات نقش دارند اما امروزه هر دانشجوی سال اول زیست‌شناسی می‌آموزد که همکاری بسیار کلیدی‌تر است.

به هر جایی نگاه کنید، می‌بینید آزادی کودکان محدود می‌شود. (۱) در سال ۱۹۷۱، هنوز ۸۰ درصد از کودکان هفت و هشت سالهٔ بریتانیا خودشان پیاده به مدرسه می‌رفتند. این روزها این عدد فقط ۱۰ درصد است. نظرسنجی جدیدی بین دوازده هزار والد در ده کشور نشان داد که زندانیان از اغلب کودکان وقت بیشتری را خارج از چهاردیواری صرف می‌کنند. (۲) محققان دانشگاه میشیگان دیدند که زمانی که کودکان در مدرسه بودند از سال ۱۹۸۱ تا سال ۱۹۹۷ هجده درصد زیاد شده است. زمانی که صرف تکالیف می‌شود ۱۴۵ درصد افزایش یافت. (۳) هم جامعه‌شناسان و هم روان‌شناسان نگرانی خود را از این تحولات ابراز کرده‌اند.

تندپیش‌بَر حدود صد سال بعد برویم جلو

«استخوان شکسته بهتر از روحیهٔ شکسته است.