بریده‌هایی از کتاب آیینه جادو؛ جلد سوم

هر کس یک دیکتاتور کوچک در درون خود دارد که اگر میدان پیدا کند، سر بر می‌آورد.

آدم غرب‌زده هرهری مذهب است. به هیچ چیز اعتقاد ندارد. اما به هیچ چیز هم بی‌اعتقاد نیست. یک آدم التقاطی است. نان به نرخ روز خور است... خودش باشد و خرش از پل بگذرد، دیگر بود و نبود پل هیچ است. نه ایمانی دارد، نه مسلکی، نه مرامی، نه اعتقادی، نه به خدا یا به بشریت. نه در بند تحول اجتماع است و نه در بند مذهب و لامذهبی. حتی لامذهب هم نیست. هرهری است. گاهی به مسجد هم می‌رود. همان‌طور که به کلوب می‌رود یا به سینما. اما همه جا فقط تماشاچی است... همیشه کنار گود است.

فیلم‌سازان بزرگ جهان، در عین جهانی‌بودن، کاملاً تعلق به فرهنگ و مرز و بوم خودشان دارند، و ما را نیز باید به همین علت بستایند، نه انفعال فرهنگی ما در برابر غرب.

سینمای ما نباید راه غرب و شرق را طی کند و اتفاقاً این سخن ماست که سینمای ایران را نسبت به هویت ایرانی وفادار می‌خواهیم.

اما به‌راستی شما تصور می‌کنید که با فیلمی چون «هامون» و یا «نار و نی» می‌توان آگاهی مردم را رشد داد؟ اگر شما با اصول اولیهٔ «تربیت» آشنایی داشته باشید، می‌دانید که اصل اولیهٔ تربیت آن است که «مربی باید به زبانی سخن بگوید که دانش‌آموز می‌فهمد.» فیلم‌هایی که مخاطب خاص دارند ـ همهٔ فیلم‌های آوانگارد ـ زبانشان مناسب با مخاطب خاص است؛ پس، اصلاً مسئلهٔ رشد آگاهی منتفی است، گذشته از آن‌که، همان‌طور که عرض کردم، اصلاً مردم از این لحاظ نیاز به تربیت ندارند و آقایان و خانم‌های مدعی قیادت مردم بهتر است آگاهی‌هایشان را برای خودشان نگه دارند و بر فطرت پاک و بی‌آلایش مردم، با این سخنان سایه‌ای از کدورت و پیچیدگی فرعونی نیندازند.

این سؤال بیش‌تر از آن کلی است که بتوان در این‌جا به آن پاسخ داد. در یک جمله، هنر شیدایی حقیقت است هم‌راه با قدرت بیان آن شیدایی، و هنرمند کسی است که علاوه بر شیدایی حق، قدرت بیان آن را نیز از خداوند متعال گرفته است. هر یک از این دو ـ شیدایی حق و قدرت بیان آن ـ اگر نقص داشته باشد، اثر هنری خلق نمی‌شود. اگر حنجرهٔ بلبل بیمار شود، شیدایی او در درونش حبس می‌شود و فرصت تجلی پیدا نمی‌کند.