بریده‌هایی از کتاب فضیلت خودخواهی

آنچه گفته شد هشداری در برابر گونه‌ای از «خودخواهی نیچه‌ای» است که در واقع محصول اخلاق مبتنی دگرخواهی بوده و روی دیگر سکهٔ دگرخواهی به شمار می‌آید: انسانی که بر این باور است که عمل خوب، جدای از ماهیت آن، عملی است که در راستای منافع و علایق شخصی انجام گیرد یعنی همان گونه که ارضای تمایلات غیرعقلانی دیگران معیاری برای ارزش اخلاقی نیست، ارضای تمایلات خود شخص نیز معیاری برای ارزش‌های اخلاقی به حساب نمی‌آید. اخلاق به معنای مخالفت با خواسته‌ها و تمایلات نیست (بنگرید به مقاله‌های آقای براندن که در فصل‌های «فردگرایی دروغین» و «آیا همه خودخواه نیستند؟» همین کتاب آمده است).

امروزه حکومت به جای آنکه محافظ حقوق افراد باشد، در حال تبدیل شدن به خطرناک‌ترین متجاوز به حقوق افراد است

اگر برخی از آدمیان بکوشند با درنده‌خویی، غارتگری، دزدی، نیرنگ‌بازی یا به بردگی کشیدن انسان‌های مولد بقای خود را حفظ نمایند همچنان می‌توان گفت که بقای آنها توسط قربانیانشان ممکن می‌شود، قربانیانی که می‌اندیشند و کالاهایی را تولید می‌کنند که این غارتگران آنها را به یغما می‌برند. این غارتگران انگل‌هایی هستند که نمی‌توانند بقای خود را حفظ کنند و حیات آنها وابسته به نابودی کسانی است که می‌توانند بقای خود را حفظ نمایند؛ یعنی کسانی که رفتار و کردارشان در راستای منافع بشر است.

آدمیانی که می‌کوشند نه به کمک تعقل خود، بلکه توسط زور و جبر بقای خود را حفظ کنند به شیوهٔ حیوانات عمل می‌کنند. ولی همان گونه که حیوانات نمی‌توانند به شیوهٔ گیاهان (یعنی ثابت ایستادن و چشم به راه خاک ماندن که غذای آنها را برساند) بقای خود را حفظ کنند، آدمیان نیز نمی‌توانند به شیوهٔ حیوانات بقایشان را تضمین نمایند؛ یعنی با تعطیل کردن اندیشه و تعقل و چشم به راه انسان‌های مولد ماندن تا نقش شکار آنان را ایفا کنند. این‌گونه غارتگران شاید برای مدت زمانی به این اهداف خود دست یابند ولی این کار به بهای نابودی تمام می‌شود، نابودی قربانیان آنها و نابودی خودشان.

خودخواهی انسانی که در مبارزه برای آزادی در صورت لزوم مرگ را اختیار می‌کند در این حقیقت نهفته است که او نمی‌خواهد در جهانی زندگی کند که نتواند در آن براساس اندیشه و قضاوت خویش عمل نماید، یعنی در جهانی که شرایط زندگی انسانی برای او وجود ندارد.

چهار ویژگی را می‌توان نام برد که بدون تردید می‌توان یک کشور دیکتاتوری را با آنها شناخت: حاکمیت یک حزب، اجرای احکام بدون محاکمه یا با محاکمهٔ صوری برای مخالفان سیاسی، ملی کردن یا سلب مالکیت از دارایی‌های شخصی، سانسور.

آدمی یا ارزش‌هایش را توسط فرایند خودآگاهانهٔ تفکر برمی‌گزیند یا آنها را به صورت پیش‌فرض از طریق تداعی‌های ناخودآگاه، از طریق ایمان، از طریق تأثیرپذیری از دیگران، از طریق شکل‌های گوناگون حل شدن در اجتماع یا تقلید کورکورانه می‌پذیرد.

حکومت به صورت بالقوه، خطرناکترین تهدید برای حقوق انسان است زیرا انحصار قانونی استفاده از نیروی فیزیکی و زور برعلیه قربانیان بی‌دفاع و بی‌سلاح در اختیار اوست. هنگامی که یک حکومت از حقوق نامحدود برخوردار شود به خطرناکترین دشمن بشر تبدیل می‌گردد.

فرد سنت‌پذیر کسی است که می‌گوید: «هر چیزی که دیگران به آن باور داشته باشند، درست است»، ولی انسان فردگرا کسی نیست که بگوید: «هرچه باور خودم باشد همان درست است».

خوشبختی حالتی از خودآگاهی است که آدمی در نتیجهٔ دستیابی به ارزش‌های خویش به دست می‌آورد.

حقوق عبارتند از اصول اخلاقی که آزادی عمل فرد را تعریف و صیانت می‌کنند ولی هیچ باری بر دوش دیگر افراد نمی‌گذارند.

جامعه‌ای که محصول کار و تلاش افراد را به یغما می‌برد، یا آنها را به بردگی می‌کشاند، یا می‌کوشد آزادی ذهن آنها را محدود سازد، یا آنها را وادار می‌سازد که برخلاف اندیشه و قضاوت خویش عمل کنند، یعنی جامعه‌ای که میان احکام آن و نیازمندی‌های طبیعت انسان تضاد وجود دارد، به معنای واقعی کلمه یک جامعه نیست بلکه انبوهی از افراد است که توسط قوانین تبه‌کارانهٔ نهادینه‌شده گرد هم آمده‌اند.

نژادپرستی فقط یک ریشهٔ روان‌شناختی دارد و آن چیزی نیست جز اینکه نژادپرستان در مورد خود احساس حقارت و پستی دارند.

آدمی در حالت لذت و خوشی ارزش زندگی را تجربه می‌کند، پی می‌برد که زندگی ارزش زیستن را دارد، ارزش تلاش و تکاپو برای حفظ آن را دارد.

لذت را باید سوخت احساسی برای زندگی و حیات انسان دانست.

حق حیات یعنی حق پرداختن به اعمال و اموری که به خواست خود انسان و در راستای خودکفایی و بی‌نیازی او باشد و این یعنی: آزادی انسان برای انجام همهٔ اعمالی که لازمهٔ طبیعت یک موجود عقلانی در جهت حفظ، بهبود و تکامل زندگی و خود لذت بردن از آن است (این است معنای حق حیات، آزادی و جستجوی خوشبختی).

به جز یک فصل که سخنرانی‌ای پیرامون اخلاق است، دیگر فصل‌های کتاب همگی مقاله‌هایی هستند که در ماهنامهٔ The Objectivist Newsletter با ویراستاری من و ناتانیل براندن چاپ و منتشر شده‌اند.

و چون چیزی به نام «جامعه» اصلا وجود ندارد، زیرا جامعه مجموعه‌ای از افراد است، این بدان معناست که برخی افراد (اکثریت جامعه یا هر گروهی که خود را نماینده و سخنگوی جامعه می‌داند) از نظر اخلاقی مختارند که هر خواسته و خواهشی (یا هر شرارتی) که دوست دارند را دنبال کنند، در حالی که سایرین از نظر اخلاقی مجبورند که زندگی خود را صرف خدمت به تمایلات آن گروه کنند.

تنها چیزی که وجود ارزش‌ها را ممکن می‌کند وجود یک هدف و مقصود نهایی است. از نظر متافیزیکی، زندگی تنها پدیده‌ای است که به خودی خود یک هدف و مقصد نیز هست، یعنی یک ارزش که توسط فرآیندی ثابت و پیوسته به دست می‌آید و حفظ می‌شود

بخشی از سخنان گالت را بازگو می‌کنم: «آدمی را موجودی عاقل و خردمند نامیده‌اند، ولی عقلانیت بستگی به انتخاب و اختیار دارد و گزینهٔ دیگری که طبیعت آدمی پیش پای او می‌نهد او را بر سر این دوراهی قرار می‌دهد: انسانی عاقل یا حیوانی خودکش. آدمی باید انتخاب کند که انسان باشد؛ او باید حیات خود را ارزش بداند و با انتخاب خود آن را حفظ نماید؛ باید یاد بگیرد که به انتخاب خودش زندگیش را حفظ کند؛ باید به انتخاب خودش کشف کند که به چه ارزش‌هایی نیاز دارد و پایبند فضیلت‌هایش باشد. هر دستورالعمل ارزشی که آدمی آن را به اختیار خود بپذیرد یک دستورالعمل اخلاقی است».

اخلاق غیرعقلانی (یعنی اخلاقی که با طبیعت انسان، با واقعیت و با پیش‌نیازهای حیات انسان مغایرت دارد) ناگزیر آدمی را وادار به پذیرش این باور می‌کند که میان اخلاقی بودن و عملی بودن تضادی اجتناب‌ناپذیر وجود دارد و آدمی باید انتخاب کند که یا بافضیلت باشد یا خوشبخت و شاد، یا آرمان‌گرا باشد یا کامیاب و موفق؛ ولی نمی‌تواند هر دوی این‌ها را با هم داشته باشد. این دیدگاه سبب ایجاد یک تضاد و تناقض فاجعه‌بار در ژرف‌ترین سطح وجود آدمی می‌شود، یک دوگانگی مرگبار که وجود آدمی را از هم می‌گسلد. این دیدگاه آدمی را وادار می‌کند که انتخاب کند آیا می‌خواهد زنده بماند یا شایستهٔ زندگی کردن باشد، در حالی که دستیابی به سلامت ذهنی و عزت نفس نیازمند این است که هر دوی این گزینه‌ها را با هم داشته باشد.

بیشتر افراد براساس دو نظریهٔ اخلاقی رایج که یکی صوفی‌گرایانه و دیگری اجتماعی است، یا می‌گویند حقوق موهیت‌هایی از سوی خداوند هستند یا می‌گویند هدیه‌هایی از سوی جامعه. ولی واقعیت این است که منشأ و سرچشمهٔ حقوق فردی، طبیعت خود انسان است. اعلامیهٔ استقلال آمریکا تأکید می‌کند که انسان‌ها «از سوی آفرینندهٔ خود از حقوقی غیرقابل واگذاری برخوردار شده‌اند». اینکه ما بر این باور باشیم که انسان آفریدهٔ خداوند است یا محصول طبیعت، تفاوتی در این واقعیت ایجاد نمی‌کند که او موجودی از گونهٔ خاص، یعنی موجودی دارای عقل است، و اینکه او نمی‌تواند زیر زور و تحمیل عملکرد موفقیت‌آمیز از خود نشان دهد و نیز حقوق او پیش‌شرط لازم برای بقا و حیاتش است.

هیچ چیز نمی‌تواند به اندازهٔ ایدهٔ «تجاهل‌گرایی اخلاقی» (moral agnosticism) فرهنگ انسانی یا شخصیت یک انسان را این‌چنین دچار تباهی و از هم‌گسستگی نماید؛ این ایده می‌گوید آدمی نباید هرگز دیگران را مورد قضاوت اخلاقی قرار دهد، آدمی باید از نظر اخلاقی توانایی تحمل هر چیزی را داشته باشد، یکی از نشانه‌های خوب بودن آن است که هرگز در مورد خوب و بد قضاوت نکنیم.

جامعهٔ غیرعقلانی جامعه‌ای متشکل از ترسوهاست، افرادی که در اثر نابودی معیارها، اصول و هدف‌های اخلاقی فلج و زمین‌گیر شده‌اند. ولی چون آدمی تا هنگامی که زنده است می‌تواند دست به اقدام و عمل بزند، این چنین جامعه‌ای آمادگی آن را دارد که توسط هرکسی که ارادهٔ جهت‌دهی به آن را داشته باشد به حرکت درآید. این نیروی برانگیزانده تنها توسط دو دسته از افراد می‌تواند به جامعه تزریق شود: یا از سوی کسانی که ارادهٔ پذیرش مسئولیت دم زدن از ارزش‌های عقلانی را دارند، یا از سوی جنایتکاران گردن‌کشی که خود را به هیچ کس پاسخگو نمی‌بینند.

سلطنت مبتنی بر جمع‌گرایی قدرت آن را ندارد که یکباره با در دست گرفتن ارزش‌ها، منابع مادی و اخلاق یک کشور، آن کشور را به بردگی بکشاند. بلکه این کار را به کمک فرآیند فروپاشی از درون انجام می‌دهد؛ درست همان‌گونه که در عرصهٔ منابع مادی، غارت ثروت یک کشور از طریق تورم پولی انجام می‌شود، امروزه نیز می‌توان شاهد آن بود که فرآیند تورم در عرصهٔ حقوق فردی نیز جریان دارد. د

هنر مدرن را می‌توان نمونه‌ای از حوزه های کاری دانست که در آن هیچ پایه و اساسی را نمی‌توان یافت به جز استدلال بر اساس ارعاب؛ در هنر مدرن تودهٔ مردم برای آنکه ثابت کنند که از بینش ویژه‌ای برخوردارند که هیچ کس جز نخبگان رازشناس از آن برخوردار نیست، بر سر یک پردهٔ نقاشی برهنه با صدای بلند با یکدیگر جدل می‌کنند و هر یک می‌کوشند به دیگری نشان دهند که شکوه و زیبایی آن را بهتر درک می کنند.

آدمی هیچ چیزی بر روی کرهٔ زمین ندارد به جز یک قابلیت و موادی که این قابلیت را بر آنها اعمال کند. قابلیت او یک ماشین برتر و عالی است: یعنی هوشیاری و خودآگاهی او.

انسان تنها گونه‌ای از موجودات زنده است که می‌تواند در راستای نابودی خودش عمل کنند و البته در بیشتر دوران تاریخ خود همین گونه هم عمل کرده است.

با این وجود، امروزه هنگامی که مردم از «سازش و مصالحه» سخن می‌گویند منظورشان یک موافقت یا معاملهٔ مشروع دوطرفه نیست، بلکه منظورشان دقیقاً پشت پا زدن به اصول خویش است، یعنی تن دادن یک‌طرفه به هر خواستهٔ نابجا و غیرعقلانی.

اخلاق تنها در مورد موضوعاتی می‌تواند به کار رود که آدمی در آنها دارای ارادهٔ آزاد و حق انتخاب باشد