بریده‌هایی از کتاب فلسفه در چند دقیقه

در اینجا، مشکل، سیستم منطق ما است. چیزها یا درست هستند یا غلط؛ یا کُپّه است یا نیست و چیزی بین این دو وجود ندارد.

اگر تاریخ را تکرارشدنی بدانیم، شکی نیست که دوباره سقراط‌ها، دکارت‌ها، هیوم‌ها یا کانت‌های دیگری از میان این نسل جدید با ایده‌های جدید انقلابی ظهور خواهند کرد تا شیوهٔ تفکر ما را برای همیشه تغییر بدهند.

برهان «قُمار پاسکال» (شرطی پاسکال) به این موضوع می‌پردازد که اگر نمی‌توانیم به اثباتی برای وجود خداوند برسیم، آیا شرط بستن (اعتقاد) بر وجود خداوند بهتر است یا شرط نبستن (اعتقاد نداشتن) بر آن. پاسکال اظهارات موافق و مخالف را برحسب پیامدهای آنها به این صورت جمع‌بندی می‌کند: اگر خداوند وجود داشته باشد و من وجود وی را انکار کنم، ریسک نفرین ابدی را می‌پذیرم؛ اگر او وجود داشته باشد و من وجود او را بپذیرم، زندگی جاودان در بهشت نصیب من خواهد شد؛ اما اگر او وجود نداشته باشد، فرقی به حال من ندارد. پس، معقول آن است که بر وجود خداوند شرط ببندم (اعتقاد داشته باشم).

یک نجار، چکش محبوبی دارد که ۵۰ سال است از آن استفاده می‌کند، تا الآن فقط دو دفعه سر و سه بار دستهٔ آن را عوض کرده است. کاملاً مشخص است که این چکش همان چکش اول نیست، به‌نظر شما این همان چکش است؟ این داستان، نسخه‌ای از ماجرای «کشتی تیسیوس» محسوب می‌شود که در طول عمر خود آن‌قدر تعمیر شد تا آنکه هیچ قطعه‌ای از کشتی اصلی در آن باقی نماند، اما همچنان هویت خود را حفظ نمود.

فلورانس را مهد جنش فرهنگی، که به رنسانس معروف است، می‌دانند، اما فلورانس یکی از اولین جمهوری‌های ایتالیایی نیز بود و با توجه به تنشی که بین کلیسا و حکومت به‌وجود آمده بود، مکانی برای دسیسه‌چینی و مغلطه‌های سیاسی محسوب می‌شد. در واکنش به این جریان، «نیکولو ماکیاولی»، اولین فیلسوف سیاسی سکولار، ظهور کرد. کتاب او با عنوان «شاهزاده» (شهریار)، که کتابچه‌ای شامل توصیه‌هایی دربارهٔ نحوهٔ حصول به قدرت و اعمال آن بود، نسخه‌ای واقع‌نگر از امور سیاسی نیز محسوب می‌شود. ماکیاولی می‌گوید که نظریه‌پردازی دربارهٔ جامعهٔ سیاسی آرمانی (ایجاد تمایز بین اخلاق فردی و مصلحت‌اندیشی حاکم و حکومت) بیهوده است

آیا استفادهٔ متحدین از بمب‌های اتمی در ۱۹۴۵، ابزاری برای تسریع در پایان‌بخشیدن به جنگ‌جهانی دوم تلقی می‌شود؟ یکی از پیام‌های ضمنی واقع‌گرایی سیاسی در کتاب شهریار ماکیاولی این بود که «نتیجه، وسیله را توجیه می‌کند.» این مطلب، فلسفهٔ سیاسی را دگرگون کرد و در نتیجه در فلسفهٔ اخلاقی نیز به‌طور کلی تأثیر داشت؛ به عبارتی دیگر، قضاوت دربارهٔ ارزش اخلاقی عمل برپایهٔ پیامدهای آن و نه برپایهٔ نیت یا انگیزه‌ها

برتراند راسل، اولین کسی بود که زبان گزاره‌های فلسفی را به‌صورت قضایا تحلیل نمود. این رویکرد تحلیلی بر فلاسفهٔ کشورهای آلمانی‌زبان تأثیر گذاشت و بعدها موجب تغییر آن به «اثبات‌گرایی منطقی» گردید

در نتیجهٔ اومانیسم در دورهٔ رنسانس، عمل صحیح اخلاقی را دیگر برپایهٔ آموزه‌های دینی تعریف نمی‌کردند و ایدهٔ خوب و شر به اندازهٔ ایده‌های موجود در تعالیم مسیحیت مطلق نبود. فلسفهٔ سیاسی به طریقی مشابه نمی‌تواند برپایهٔ ساختاری آرمانی در جامعه استوار گردد.

بنیانگذار مکتب رواقی‌گری، عقیده داشت که طبیعت همان واقعیت است و ما بخشی از آن هستیم. ما با استفاده از توانایی‌مان در تعقل، باید یاد بگیریم چیزهایی را که خارج از کنترل ما هستند بپذیریم و عواطف مخرّب خود را نیز کنترل کنیم.

این ایده که هیچ صدق و حقیقت مطلقی وجود ندارد و همه‌چیز نسبی است (ارزش غیرعینی) به نسبیت‌گرایی معروف است و پروتاقوراس آنها را به این صورت جمع‌بندی می‌کند: «انسان معیار همه چیز است.» با آنکه این دیدگاه منطقی به‌نظر می‌رسد، اما رویکرد نسبیت‌گرایی مسائلی را برای فلسفهٔ اخلاقی به‌وجود می‌آورد: «آیا واقعاً هیچ مطلق اخلاقی وجود ندارد؟»

«در قناتی که پر از ماهی و اردک‌ماهی است، آزادی برای اردک‌ماهی‌ها به معنای مرگ ماهی‌هاست.

در ایران، ابن‌سینا، که در غرب با عنوان اوِسینا معروف است، فیزیکدانی پیشرو شناخته می‌شود؛ اما فیلسوف و خداشناس برجسته‌ای نیز بود.

بیانیهٔ سال ۱۵۴۳ نیکولاس کوپرنیک دربارهٔ اینکه، زمین مرکز ایستای عالم نیست، آغاز انقلاب علمی و سرنگون کردن جزم‌باوری کلیسایی بود.

دورهٔ رنسانس در اروپا، علاوه بر فرهنگ باشکوه آن، به دنبال یافتن نظم جدید سیاسی برای جایگزین نمودن فئودالیسمِ قرون وسطا بود. حکومت‌های مستقل– جمهوری‌ها و نظام‌های سلطنتی- ظهور کردند و علاقه‌ای دوباره به چگونگی ادارهٔ این دولت‌ها به‌وجود آمد.

در انگلستان، نظام پادشاهی در نبردی داخلی سرنگون شد، اما مدتی از عمر دولت جمهوری‌خواه کرومول با عنوان «سلطنت مشروطه» نگذشته بود که به دلیل تصمیم پارلمان انگلستان، نظام پادشاهی دوباره احیا گشت.

رویکرد واقع‌بین دکارت نقطهٔ عطفی در تاریخ فلسفه محسوب می‌شود؛ به عبارتی دیگر، وارد نمودن اسلوب ریاضی در تفحص فلسفی. اسپینوزا و گوتفرید لایب‌نیتس (که هردو ریاضی‌دانان برجسته‌ای بودند) با اشتیاق، خردگرایی را پذیرفتند و به مکاتب برجستهٔ فلسفی در اروپا مبدل گشتند.

«انسان آزاد آفریده شد اما همه‌جا در غُل و زنجیر است»

به‌رغم توجه خاص فلسفهٔ سیاسی آمریکایی به موضوع دموکراسی، سیاه‌پوستان آمریکایی حتی پس از «جنگ داخلی» و «الغای بردگی» در آمریکا نیز شهروندان درجه دوم محسوب می‌شدند.

ما می‌توانیم با پیروی از راه اصیل هشتگانه (اندیشهٔ درست، کردار درست، نیت درست، معاش درست، تلاش درست، تمرکز درست، گفتار درست و دیدگاه درست)، به زندگی شکوفا برسیم و از چرخهٔ تولدِ دوباره بگریزیم و به نیروانا (رستگاری) دست‌یابیم.

ایدهٔ جمهوری افلاطون، دیدگاه وی را دربارهٔ دولت‌شهر خودکامه‌ای ترسیم می‌کرد که پادشاهان فیلسوف متخصصی آن را اداره می‌کنند و دانش‌شان از صُوَر فضیلت، آنها را منحصراً لایق حکمرانی می‌کند.

. وی، در پارادوکس اپیکوری، می‌پرسد: «آیا خداوند خواهان مقابله با شیطان است، اما نمی‌تواند؟ پس او قادرمطلق نیست. آیا او قادر است، اما مایل نیست؟ پس او بدنهاد است. آیا او هم قادر و هم مایل است؟ پس چرا شیطان وجود دارد؟ آیا او نه قادر و نه مایل است؟ پس چرا او را خدا می‌خوانند؟»

آمد؛ بنابراین شیطان همان بهائی است که ما در ازای داشتن اختیار به خداوند پرداخت می‌کنیم

قوانین به جای آنکه از آزادی‌های مدنی شهروندان حمایت کنند، باعث سرکوب آنها می‌شوند. او مقاومت در برابر هر قانونی را که یک مرد یا یک زن به اجرای آن از نظر دینی یا عقیدتی اعتراض دارد حق شهروندان می‌دانست.

طرح جایگزین روسو، ادارهٔ مستقیم حکومت به دست مردم برپایهٔ مشروعیتی برخاسته از ارادهٔ عمومی (خواستِ مردم) بود: قوانینی که مردم وضع می‌کنند بیش از آنکه باعث محدود شدن آزادی افراد شود از آنها محافظت می‌کند. با این‌حال، وی خاطر نشان می‌کند که مردم برای درک خواستهٔ خود باید آموزش ببینند.

جان استوارت میل در کتاب خود با عنوان «دربارهٔ آزادی»، نسخهٔ منعطف‌تری از سودگرایی را ارائه نمود که بر آزادی‌خواهی فردی تأکید می‌کند و «اصل ضرر» را معرفی می‌نماید. به عقیدهٔ وی، مردم باید در انجام کاری که دوست دارند آزاد باشند، البته تا زمانی‌که به کسی ضرر نزنند یا توانایی آنها را در انجام همان کار محدود نکنند.

هر تفکری از درون شامل تفکری متضاد است و تضاد بین این دو تفکر مخالف را با بروز تفکری نو حل‌وفصل می‌شود. او اولین تفکر را «نهاد»، تفکر متضاد آن را «پادنهاد» و تفکر نو را «هم‌نهاد» نامید؛ برای مثال در نهادی نظیر تفکر حکومتی استبدادی، تفکر رهایی از استبداد، پادنهاد محسوب می‌شود. ترکیب این دو تفکر متضاد، هم‌نهاد، تفکر دربارهٔ اجرای عدالت به‌واسطهٔ اجرای قانون خواهد بود.

از لحاظ منطقی نمی‌توان از استقرا برای نمایش هر چیزی با قطعیت استفاده نمود

با آنکه تعداد زیادی از نمونه‌های مثبت از یک رخداد نمی‌توانند قاطعانه نظریه‌ای علمی را اثبات کنند، اما تنها یک نمونهٔ منفی (مثال نقض) قادر است تا غلط بودن آن را نشان دهد؛

بخشی از میراث عصر طلایی اسلامی در اروپا، گنجینهٔ «پژوهش علمی» برپایهٔ ایده‌های ارسطو دربارهٔ مشاهده، تحلیل و طبقه‌بندی بود، اما با سبک کاملاً متمایز اسلامی در انجام آزمایش‌ها، به‌ویژه در حوزه‌هایی نظیر پزشکی و کیمیاگری. در طی دوران رنسانس، دانشمندان اروپایی از این اصول پیروی کردند و به پیشرفت‌های چشمگیری در حوزهٔ نجوم، ریاضیات و زیست‌شناسی نائل شدند. با این‌حال، در آغاز قرن هفدهم، منطق بیکن اثر فرانسیس بیکن، نقطهٔ عطفی در آن دوران به‌حساب می‌آمد. این فیلسوف انگلیسی، به جای آنکه سنت را ادامه دهد، روش تفحص علمی را مورد بررسی قرار داد و روشی اصولی‌تر ارائه نمود. بیکن حامی فرآیند مشاهده، گردآوری و تحلیل داده‌ها، تکوین فرضیه و تأیید آن به‌واسطهٔ انجام آزمایش‌های دقیق بود. این شیوهٔ استنتاج – استخراج قانونی کلی از چندین نمونه - اساس روش علمی مدرن را شکل می‌دهد و اصرار بیکن بر استفاده از شواهد نیز بر جنبش تجربه‌گرای بریتانیا تأثیر گذاشت

دورهٔ رنسانس - از زمان پیدایش آن در قرن چهاردهم در فلورانس پس از هزار سال تسلط کلیسای کاتولیک - تولد دوبارهٔ فرهنگ یونانی کلاسیک و لاتین در اروپا محسوب می‌گردد. این نهضت، انسان را به جای خداوند در مرکز توجه قرار داد و بازکشف متون کلاسیک بر اثرگذاری آن افزود. با آنکه کوپرنیک، گالیله و کپلر به دنبال درک ساختار عالم بودند (یادآور دغدغه‌های فلاسفهٔ نخستین)، اما وسالیوس و لئوناردو داوینچی به بررسی دقیق کالبد انسانی پرداختند