بریده‌هایی از کتاب گرافیک و طنز

فکاهه رایج‌ترین شاخه شوخ‌طبعی است. این شاخه از شوخ‌طبعی به دلیل سهولت نقل و انتشار آن در جامعه، بیش از شاخه‌های دیگر رشد و نمو داشته است. فکاهه نیز کلمه‌ای عربی است، در معنی فکاهت نیز آورده‌اند: شوخی، مزاح، خوش‌مزگی، خوش‌طبعی، گفتگوی خنده‌آور میان دوستان و مزاح برای انبساط نفس. فکاهی بی‌دردسرترین و سهل‌الوصول‌ترین شیوه مزاح، انبساط خاطر و خنده است. فکاهی نه زشتی و رکاکت هزل را دارد و نه بی‌پروایی و انتقاد بی‌پرده هجو را. هدف فکاهی‌نویس فقط خندانیدن مخاطب است.

هزل کلمه‌ای عربی است به معنی بیهوده گفتن، لاغ و سخن بیهوده و مزاح کردن و آن را در برابر جد و پند و حکمت دانسته‌اند و معانی دیگر، چون دروغ و خلاف واقع و باطل، سخنان زشت و شرم‌آور به قصد شوخی و ... را به معانی آن افزوده‌اند. بنا به نوشته دهخدا در اصطلاح اهل ادب، هزل شعری است که در آن کسی را ذم گویند و بدو نسبت‌های ناروا دهند یا سخنی است که در آن مضامین خلاف اخلاق و ادب آید. حکیمان و عارفان، هزل را شیوه‌ای برای بیان مسایل جدّی دانسته‌اند. آنچه را که بی‌پرده نمی‌توان گفت، باید در قالبی دیگر ریخت و به گوش هوش مستمع و خواننده منتقل کرد.

طنز (Satire) از اقسام هجو است اما فرق آن با هجو این است که آن تندی و تیزی و صراحت هجو در طنز نیست. ضمن اینکه در طنز معمولا مقاصد اصلاح‌طلبانه و اجتماعی مطرح است. طنز کاستن از مقام و کیفیت کسی یا چیزی است به نحوی که باعث خنده و سرگرمی شود و گاهی در آن تحقیری باشد. بین طنز و کمدی هم البته فرق است. در کمدی معمولا خنده به خاطر خنده مطرح است، اما در طنز خنده برای استهزا است. بدین ترتیب طنز وسیله است نه هدف. در طنز کسی که مورد انتقاد قرار می‌گیرد، ممکن است یک فرد خاص باشد یا یک تیپ یا یک طبقه یا ملت و حتی یک نژاد. گاهی نویسنده قهرمان اثر را به سخره می‌گیرد، اما مراد او کسی یا کسانی بیرون از اثر ادبی است و بدین منظور حتی ممکن است از خود بدگویی کند.