بریده‌هایی از کتاب پنج گنج (خمسه) نظامی

بگفتا دل ز مهرش کی کنی پاک بگفت آنگه که باشم خفته در خاک

پایان شب سیه سپید است

چو بد کردی مباش ایمن ز آفات که واجب شد طبیعت را مکافات

خداوندی که چون نامش بخوانی نیابی در جوابش لن ترانی

بگفت از عشق کارت سخت زار است بگفت از عاشقی خوشتر چکار است

کند با جنس خود هر جنس پرواز کبوتر با کبوتر باز با باز

خداوندی که چون نامش بخوانی نیابی در جوابش لن ترانی

گر اندیشه کنی از راه بینش به عشق است ایستاده آفرینش

همه هستند سرگردان چو پرگار پدید آرنده خود را طلبکار

به نام آنکه هستی نام ازو یافت فلک جنبش زمین آرام ازو یافت خدائی کافرینش در سجودش گواهی مطلق آمد بر وجودش تعالی الله یکی بی مثل و مانند که خوانندش خداوندان خداوند

عاشقم عاشقم به بانگ بلند

نروید تخم کس بی‌دانه عشق کس ایمن نیست جز در خانه عشق ز سوز عشق بهتر در جهان چیست که بی او گل نخندید ابر نگریست

همان به کاین نصیحت یاد گیریم که پیش از مرگ یک نوبت بمیریم

اگر بی‌عشق بودی جان عالم که بودی زنده در دوران عالم کسی کز عشق خالی شد فسردست کرش صد جان بود بی‌عشق مردست

ای نام تو بهترین سرآغاز بی‌نام تو نامه کی کنم باز ای یاد تو مونس روانم جز نام تو نیست بر زبانم

زلفی به هزار حلقه زنجیر جز شیفته دل شدن چه تدبیر

بگفتا گر نیابی سوی او راه بگفت از دور شاید دید در ماه

دور تو از دایره بیرون ترست از دو جهان قدر تو افزون ترست

به نام آنکه هستی نام ازو یافت فلک جنبش زمین آرام ازو یافت خدائی کافرینش در سجودش گواهی مطلق آمد بر وجودش

نه هرک ایزدپرست ایزد پرستد چو خود را قبله سازد خود پرستد ز خود برگشتن است ایزد پرستی ندارد روز با شب هم نشستی خدا از عابدان آن را گزیند که در راه خدا خود را نبیند نظامی جام وصل آنگه کنی نوش که بر یادش کنی خود را فراموش

نخستین بار گفتش کز کجائی بگفت از دار ملک آشنائی بگفت آنجا به صنعت در چه کوشند بگفت انده خرند و جان فروشند بگفتا جان فروشی در ادب نیست بگفت از عشقبازان این عجب نیست بگفت از دل شدی عاشق بدینسان؟ بگفت از دل تو می‌گوئی من از جان بگفتا عشق شیرین بر تو چونست بگفت از جان شیرینم فزونست

همه عالم تنست و ایران دل نیست گوینده زین قیاس خجل چونکه ایران دل زمین باشد دل ز تن به بود یقین باشد زان ولایت که مهتران دارند بهترین جای بهتران دارند دل توئی وین مثل حکایت تست که دل مملکت ولایت تست

و گرنه ما کدامین خاک باشیم که از دیوار تو رنگی تراشیم خلاصی ده که روی از خود بتابیم به خدمت کردنت توفیق یابیم ز ما خود خدمتی شایسته ناید که شادروان عزت را بشاید

خداوندا در توفیق بگشای نظامی را ره تحقیق بنمای دلی ده کو یقینت را بشاید زبانی کافرینت را سراید مده ناخوب را بر خاطرم راه بدار از ناپسندم دست کوتاه

خداوندا در توفیق بگشای نظامی را ره تحقیق بنمای دلی ده کو یقینت را بشاید زبانی کافرینت را سراید

فلک جز عشق محرابی ندارد جهان بی‌خاک عشق آبی ندارد

بی‌طمعیم از همه سازنده‌ای جز تو نداریم نوازنده‌ای از پی تست اینهمه امید و بیم هم تو ببخشای و ببخش ای کریم

فلک جز عشق محرابی ندارد جهان بی‌خاک عشق آبی ندارد غلام عشق شو کاندیشه این است همه صاحب دلان را پیشه این است جهان عشقست و دیگر زرق سازی همه بازیست الا عشقبازی

به گنج گران عمر خود بر مسنج که خاکست پر گنج و حمال گنج چو خواهی که یابی بسی روزگار سر از چشمه زندگانی بر آر

پدر مهربان از آن دوری گرچه رنجید داد دستوری تا چو شهدش ز خانه گردد دور در نیاید ز بام و در زنبور نیز چون در حصار باشد گنج پاسبان را ز دزد ناید رنج وان عروس حصاری از سر ناز کرد کار حصار خویش بساز چون بدان محکمی حصاری بست رفت و چون گنج در حصار نشست گنج او چون در استواری شد نام او بانوی حصاری شد