بریده‌هایی از کتاب ذهن و بازار

کلیسایی که دغدغه‌اش جمع‌آوری عُشریهٔ مذهبی از زمین بود یهودیان را از پیشهٔ زمین‌داری کنار گذاشت، زیرا اگر یهودیان صاحب زمین می‌شدند عُشریه‌ای هم برای کلیسا در کار نمی‌بود. رشد اصناف در اواخر قرون وسطا باعث شد یهودیان، به‌واسطهٔ سیاست‌های انحصارگرایانه‌ای که عضویت در اصناف را به مسیحیان محدود کرده بود، از حِرَف و صنایع نیز بیرون رانده شوند. ناامن شدن اقامتگاه‌های یهودی، به دلیل اتکای آنها به صِرف مدارای اشراف و پادشاهان مسیحی، باعث شد که یهودیان به دارایی‌های منقول، به‌ویژه جواهرات و فلزات گران‌بها، جذب شوند، یعنی آن نوع از دارایی که می‌توانست به‌آسانی پنهان و منتقل شود.

«اگر کسی زیان نکند، کسی دیگر سود نخواهد برد.» این تلقی از ثروت هر چند یگانه دیدگاه قابل تصور برای مسیحیان نبود اما به عنوان دیدگاه غالبِ آنان باقی ماند.

آرنولد بارها این تجربه را داشت که از مدارسی بازدید و بازرسی می‌کرد که در آنها دانش‌آموزان کوهی از اطلاعات و حساب را بلعیده بودند اما فاقد هرگونه توانایی تحلیلی و به‌کلی ناتوان از فهم نثر یا شعر پیچیده بودند. به آنان فکر کردن را نیاموخته بودند، بلکه یاد داده بودند که چگونه خود را به سرعت برای امتحان آماده کنند.

«اگر تنها یک مذهب در انگلستان بود خطر استبداد وجود می‌داشت، اگر تعدادشان دوتا بود آنها گلوی هم را می‌دریدند، اما اکنون تعداد آنها سی‌تاست و با یکدیگر در صلح و صفا زندگی می‌کنند»

«به‌یقین، هیچ جامعه‌ای که اکثریت عظیمی از اعضایش فقیر و درمانده باشند نمی‌تواند سالم و سعادتمند باشد. در ضمن، این عین انصاف و عدالت است که کسانی که خوراک و پوشاک و مسکن کل جامعه را تأمین می‌کنند باید چنان سهمی از محصول کار خود داشته باشند که خود نیز بتوانند به‌نحوی منصفانه بخورند و بپوشند و سقفی بالای سر خود داشته باشند.»

نقشِ ویژهٔ یهودیان به‌عنوان وام‌دهندگان پول از یک سو آنان را به عصای دست مراجع قدرت سیاسی، که با آنان مدارا و از آنان محافظت می‌کردند، تبدیل کرده بود و از سوی دیگر انزجار بخش‌هایی از جماعت مسیحی را نسبت به آنان برانگیخته بود. یهودیان غالباً نیازهای اقتصادی، به‌ویژه نیازهای اقتصادی پادشاهان، را برآورده می‌کردند، پادشاهانی که یهودیان برای‌شان، من‌غیرمستقیم، تحصیلداران مالیاتی بودند.

بنا به ادعای ولتر، شور و حرارت مذهبی منشأ اصلی اختلاف است، امری که در بهترین حالت به بی‌عدالتی می‌انجامد و در بدترین حالت به جنگ داخلی.

بر طبق نظر شومپیتر، بورژوازی به دفاع از روشنفکران برخواهد خاست، زیرا باور دارد «خرد کردن آزادی‌ای که مخالف طبع بورژوازی است بدون خرد کردن آزادی‌ای که موافق طبع اوست محال است.»

مارکس به یاد داشت که مادرش زمانی با عتاب و خطاب گفته بود: «ای کاش کارل سرمایه‌ای اندوخته بود به جای آنکه درباره‌اش بنویسد!»

«من قبلاً هم ثروتمند بوده‌ام و هم فقیر. باور کن ثروت بهتر است.»

مدت‌ها بعد از نهضت اصلاح دین، «رباخواری» در میان متألهان پروتستان نیز عملی ننگین به شمار می‌آمد. لوتر از حیث تفکر اقتصادی، آن‌گونه که در کتاب موعظه‌ای بلند در باب رباخواری به سال ۱۵۲۰ و رسالهٔ ۱۵۲۴ او با عنوان در باب بازرگانی و رباخواری آمده، منتقد سرسخت تجارت به‌طور عام و تجارت بین‌المللی به‌طور خاص بود، و در محکوم کردن عمل وام‌دهی پول از شریعت‌شناسان هم سختگیرانه‌تر عمل می‌کرد

در پس محکومیت سوداگران و وام‌دهندگانِ پول این فرض نهفته بود که تنها کسانی واقعاً کار می‌کنند و مولدند که در حین کار عرق بریزند.

در نظر ارسطو، انسان موجودی ذاتاً سیاسی بود، موجودی که رشد کاملش در گرو مشارکت جدی در جمعیت سیاسی است. سنت مدنی به تقلید از الگوی دولت‌شهرهای یونانی، که برای استقلال و بقای خود به بسیج نظامی گسترده وابسته بودند، نیازهای جمعیت سیاسی را فوق الزامات اخلاقی دیگر قرار می‌داد. به باور طرفداران سنت مدنی، یگانه عاملی که به جامعه وحدت و انسجام می‌بخشید یک دید و نگرش مشترک در خصوص خیر عمومی بود، و همان‌ها غایت حیات جمعی را شکوفایی طبیعت سیاسی انسان می‌دانستند

برک به رأی‌دهندگانش گفت که «پارلمان مجمعی از افراد به نمایندگی از منافع مختلف و متعارض نیست، منافعی که آن افراد، همچون کارگزار و وکیلی که علیه کارگزاران و وکلای دیگر برمی‌خیزد، باید بر آنها پافشاری کند؛ پارلمانْ اجتماع رایزنانهٔ یک ملت است، با یک منفعت، منفعت کلّ...»

«دولتمردی که همهٔ تلاشش هدایت اشخاص حقیقی باشد به اینکه سرمایه‌های‌شان را باید چگونه و در چه راهی به کار اندازند، نه فقط خاطر خود را اسیر نالازم‌ترین اشتغالات کرده است، بلکه بر منصبی تکیه زده است که آن را با طیب خاطر، نه فقط به یک شخص واحد، بلکه به هیچ هیئت و مجلس و مانند آن نمی‌توان سپرد، و قدرتِ همراه با این منصب هیچ‌جا خطرناک‌تر از وقتی نیست که در دستان مردی قرار بگیرد چنان سفیه و وقیح که به خیالش خود را شایستهٔ اِعمال آن بداند.»

آنان با تصوری که از هر گونه نهاد به‌عنوان مانعی در برابر آزادی فردی داشتند، استقرار هر گونه نظم نهادی را ناممکن کردند. و با منفک تلقی کردن پروژهٔ انقلابی خود از میراث فرهنگی گذشته، آن را از منبع مهمی از اعتبار و مشروعیت تهی ساختند.

پروتستانیسم بر جای سوگندِ عفتِ کاتولیکی، تکریم ازدواج و تجلیل خانواده را نشاند. همچنین، پروتستانیسم بر جای سوگندِ فقرِ کاتولیکی، «Sittlichkeit جامعهٔ بورژوایی» را نشاند، که به معنای تعهدی است به «فعالیت برای حفظ و تقویت خود از طریق خردمندی و سخت‌کوشی، از طریق درستکاری در مناسبات اقتصادی و از طریق استفاده از دارایی خود.» و سرانجام، پروتستانیسم بر جای سوگندِ اطاعتِ کاتولیکی (آنچه هگل «بردگی وجدان» می‌نامد)، فضیلت اطاعت از قانون را نشاند، آن‌گونه که در نهادهای قانونی، «Sittlichkeit دولت»، تجسم یافته است.

در آلمان، اصطلاح «پرولتاریا» از فرانسه و در اشاره به کسانی وارد شده بود که بدون زمین، سرمایه و حرفه‌ای ثابت، در ناامنی دائم زندگی می‌کردند و معرف تهدیدی برای نظم اجتماعیِ موجود بودند.

انگلس در مقدمه‌هایش بر جلدهای دوم و سوم سرمایه، که وی آنها را پس از مرگ مارکس منتشر کرد، متذکر شد که مارکس در این آثار از نظریهٔ ارزشِ مبتنی بر کار در خصوص قیمت، به نظریهٔ قیمت مبتنی بر هزینه‌های تولید تغییر موضع داده است، نظریهٔ بدیلی که اسمیت آن را یک قرن قبل پیش نهاده بود.

شعور، فرهنگ، و نقد: اینها کلیدواژه‌های بینش سیاسی آرنولد در خصوص دموکراسی بودند، دموکراسی‌ای که آن را مرجعیتی دولتی، به تدبیر اهل فرهنگ، راه می‌بُرد؛ خود این اهل فرهنگ هم البته از همهٔ طبقات اجتماعی به خدمت گرفته می‌شدند و آنچه همهٔ آنان را به تحرک وامی‌داشت شوق خدمت به عموم مردم بود.

در یک کلام، مارکسیسم آخرین و قدرتمندترین وسیله برای هدایت کین‌توزی انسان‌های ضعیف و غیرخلاق بر ضد انسان‌های قوی و خلاق بود. جذابیت مارکسیسم همچنین به این دلیل بود که ادعا می‌کرد قادر است همه چیز را با تکیه بر چند اصل محدود تبیین کند.

اگر سَر کِینز در ریاضیات و اقتصاد کمبریج بود، قلبش در ناحیهٔ بلومزبری لندن بود، جایی که حساسیت‌های فرهنگی‌اش از رهگذر حضور در حلقهٔ مشهور و پرزرق و برق هنرمندان، موسیقی‌دانان و نویسندگان آن ناحیه شکل گرفته بود. دید او از زندگی خوب، سرلوحه قرار دادن رشد و پرورش زیبایی‌شناختی و دوستی‌های فرهیخته و پربار، در تلفیق با کار عام‌المنفعه بود.

سیاست هنر ممکنات است، اما فلسفهٔ سیاسی هنر محتمل کردن امر به‌ظاهر ناممکن از لحاظ سیاسی است. نقش فیلسوفان سیاسی‌ای مانند او به چالش کشیدن فکر و عقیدهٔ اکثریت است «با اصرار بر ملاحظاتی که اکثریتْ خواهان در نظر گرفتن آنها نیست، با استوار ماندن بر اصولی که اکثریتْ آنها را ناراحت و عذاب‌آور می‌پندارد.»

در بعضی زمان‌ها و مکان‌ها، ضدیت با سرمایه‌داری نشان روشنفکر و روشنفکری تلقی شده است، اما این امر از سر جهل به «بهترین چیزهایی است که تا کنون در جهان [دربارهٔ سرمایه‌داری] گفته و اندیشیده شده است»، نه به دلیل آگاهی از آن.

اسمیت زندگی متوسطی داشت، و این به‌رغم درآمد قابل ملاحظه‌ای بود که از مقرری مادام‌العمرش، از حقوق خود در مقام ریاست گمرک، و از حق‌التألیف کتاب‌هایش به او می‌رسید. با این حال، به هنگام مرگ در سال ۱۷۹۰ دارایی اسمیت در حداقل ممکن بود، زیرا بیشتر درآمدش را صرف فعالیت‌های نیکوکارانه‌ای کرده بود که تا آخر عمر مخفی نگاه داشته بود

بازار پر است از آدم‌هایی که می‌کوشند شما را به خریدن چیزهایی متقاعد کنند که حقیقتاً به آنها نیازی ندارید و چه بسا ناگزیر شوید برای داشتن آنها زمان، لذت و خلاقیت خود را فدا کنید.

زیمل خاطرنشان کرده بود که رشد و توسعهٔ سرمایه‌داری شکل‌های پیچیده‌تری از فردیت را خلق می‌کند، زیرا افراد می‌توانند طیف گسترده‌تری از علایقِ نامرتبط را تعقیب کنند و همزمان به انجمن‌های متعدد تعلق داشته باشند، بدون آنکه با هیچ یک از آنها تعریف (یا در آنها بلعیده) شوند.

مایکل اوکشات زمانی فهم تاریخی را این‌گونه تعریف کرده بود: «مجال دیدن مقطعی از گذشته، بر حسب مناسباتی که پیش‌تر مغفول واقع شده‌اند، و توان تصور آن مقطع به‌نحوی زنده و روشن‌تر... .»

در اروپای مسیحی، کلیسا این اجازه را به یهودیان داده بود که به فعالیت ننگین وام دادن پول در ازای بهره مبادرت ورزند، آن هم دقیقاً به این دلیل که آنها را خارج از جمعیتِ ارزش‌های مشترک شمرده بودند. در نظر برخی از متفکران مورد بحث در این کتاب، یهود در حکم نوعی تجسم استعاری برای نظام سرمایه‌داری بوده است. گفته‌اند که تشویق به انجام فعالیت‌های اقتصادیِ مبتنی بر نفع شخصی، فعالیت‌هایی که الگوی اعلای آن وام دادن پول است، تنها در جامعه‌ای صورت می‌گیرد که در آن جمعیتِ مشترک به‌عنوان یک واقعیت مرده باشد.

آنجا که می‌گوید بازار پر است از آدم‌هایی که می‌کوشند شما را به خریدن چیزهایی متقاعد کنند که حقیقتاً به آنها نیازی ندارید و چه بسا ناگزیر شوید برای داشتن آنها زمان، لذت و خلاقیت خود را فدا کنید. این به احتمال فراوان یکی از مهم‌ترین درس‌هایی است که شهروندان زحمتکش و پردغدغهٔ جوامع سرمایه‌داری می‌توانند بیاموزند.