بریده‌هایی از کتاب عربی را نمی‌فهمم

من چگونه متون عربی را فهمیدم؟ در ابتدای این کتاب هم گفتم که من از قواعد زبان عربی به شدت می‌ترسیدم و همین مسئله بر تمامی ابعاد یادگیری زبان عربی من اثر منفی گذاشته بود. اما از آن جا که به کتاب خواندن بسیار علاقه داشتم، به خواندن کتاب‌های عربی هم علاقه زیادی داشتم و دوست داشتم آن کتاب‌ها را به زبان اصلی و نه به شکل ترجمه بخوانم. دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجه علامه طباطبایی هم کتاب‌های مختلفی به زبان عربی داشت که همیشه وسوسه خواندنشان به سرم می‌زند. بالاخره شوق من به خواندن بر ترسم از صرف و نحو غلبه کرد و من یکی‌یکی کتاب‌های عربی کتاب‌خانه را به امانت گرفتم. کتاب‌ها را به دست می‌گرفتم و سعی می‌کردم با تجربه کمی که از زبان عربی دارم، آن‌ها را درک کنم. جالب آن که علی‌رغم ضعف بسیار شدیدی که در آن دوره در مسایل صرفی و نحویی داشتم و همین طور تجربه کمی هم که در خواندن متون عربی داشتم، اما با کمی تلاش در خواندن متون، کم‌کم یاد گرفتم چگونه متون عربی را بخوانم و از خواندنشان لذت ببرم. بدون این که خودم را به غل و زنجیر قواعد ببندم.

ساختارهایی که در این جا معرفی شده است از کتاب‌های مختلف زبان عربی گردآوری شده است و تا حد زیادی شامل مهم‌ترین انواعی می‌شود که در این زبان به کار می‌رود. جمله در زبان عربی به دو بخش اصلی جمله فعلیه و جمله اسمیه بخش‌بندی می‌شود. الف_ ساختارهای جمله فعلیه: ۱. فعل و فاعل: هجم ذئب: گرگی حمله کرد. ۲. فعل + فاعل + مفعول به + ...: به جملات زیر دقت کنید. همه آن‌ها علی‌رغم ظاهر متفاوتشان از همین ساختار اصلی پیروی می‌کنند: سمع الناس صوتا: مردم صدایی شنیدند. سمع الناس صوتا عالیا: مردم صدای بلندی را شنیدند. سمع الناس صوتا عالیا فی القریه: مردم صدای بلندی را در روستا شنیدند. سمعوا صوتا عالیا فی القریه: در روستا صدای بلندی را شنیدند. سمع الناس صوتا عالی فی القریه البارحه: مردم دیشب در روستا صدای بلندی را شنیدند.

من دوستان مترجم متعددی دارم که برخی از آن‌ها استاد دانشگاه هستند و کتاب‌های مختلفی را هم ترجمه کرده‌اند. شاید جالب باشد بدانید که این دوستان همیشه از زمان بسیاری که صرف یادگیری قواعد کرده‌اند، ابراز پشیمانی و ناراحتی می‌کنند. آن‌ها از این مسئله شکایت دارند که علی‌رغم زمان طولانی که برای یادگیری و به خاطر سپردن قواعد عربی به کار برده‌اند، اما این قواعد نه تنها به آن‌ها در فهم متون کمک نکرده است که در بسیاری از اوقات باعث نامفهوم شدن متن هم شده است. این مسئله را به وضوح در میان مراجعان و افرادی که از من مشاوره می‌خواهند نیز می‌بینم. بارها این عبارت را شنیده‌ام که فردی می‌گوید من تا حد خیلی خوبی قواعد زبان عربی را یاد دارم، اما نمی‌توانم یک متن عربی را به سادگی و به طور کامل متوجه بشوم، یا ترجمه کنم و این مسئله باعث شده است که من احساس بدی نسبت به خودم و توانمندی‌هایم در زبان عربی داشته باشم.

پس چرا اصلا قواعد را یاد بگیریم؟ در هر زبانی قواعدی وجود دارد که یادگیری آن‌ها فهم و درک متون را آسان می‌کند. چون قواعد، قالب‌های مشخصی هستند که دائم در بافت‌های مختلف متون تکرار می‌شوند. زبان عربی هم به قواعد فراوان و نکات بسیارش در این زمینه مشهور است و شاید یکی از مواردی که باعث می‌شود خیلی از افراد حتی به این زبان نزدیک نشوند، وجود همین قواعد باشد. اما خوب است بدانیم که برای فهم متون عربی نیازی نیست وقت بسیاری صرف کنیم. تصور کنید، خوراکی خوشمزه‌ای را در دهان می‌گذارید، اما قبل از آن دهانتان پر از سنگ‌ریزه است. آیا از خوردن آن خوراکی هر اندازه هم که خوشمزه باشد، لذت خواهید برد؟ البته که نه! اما این به معنای آن نیست که سنگ‌ریزه به طور کل مفید نیست و باید از صحنه روزگار حذف بشود. به هیچ وجه! سنگ‌ریزه باید در جای مناسب خودش به کار برود. در واقع مهم‌تر از صرف زمان بسیار برای حفظ انواع حالات و تبصره‌های نادر صرفی و نحویی، درست خواندن و کاربردی کردن قواعد از همه چیز مفیدتر است.

به متن زیر دقت کنید. یشارک الفریق الأول لکرة الید للرجال فی النادی الأهلی المصری  فی بطولة الإمارات الودیة، خلال الفترة بین ۱۷ و ۲۰ ینایر / کانون الثانی، فی ظل توقف مسابقة الدوری بسبب استعدادات المنتخب للمشارکة فی کأس العالم فی فرنسا. وقرر الجهاز الفنی مشارکة الفریق فی البطولة، التی تشارک فیها أندیة الشعب والشارقة من الإمارات، والمنتخب الإماراتی، إلی جانب فریق الزمالک، وفریقین من أوروبا، وفریقین من الجزائر. وأکد عاصم حماد، المدیر الفنی للأهلی، أن البطولة تعتبر فترة إعداد جیدة للاعبین فی ظل توقف مسابقة الدوری، وتواجد ستة لاعبین من الفریق ضمن قائمة المنتخب.

این متن، یک متن خبری و گزارشی است و شما برای درک معنای آن نیازی به ترجمه تک‌تک کلمات ندارید. حتی اگر بخواهید این خبر را برای کسی تعریف کنید نیازی نیست برای فهم هر یک کلمه وقت بگذارید. کافی است آن را از ابتدا تا به انتها بخوانید و مفهومی کلی از آن را به دست بیاورید. در این متن کافی است بدانید که تیم جوانان مصر به مربیگری معتمد جمال از مصر در یک دیدار دوستانه با تیم سودان پیروز میدان شده است. همین درک کلی از این متن کافی است. چون همان طور که در توضیح متون اطلاعاتی و توصیفی گفته شد در متون گزارشی و خبری که از نوع اطلاعاتی هستند، کلمات ارزش ذاتی ندارند. نداشتن ارزش ذاتی به این معنا است که نیازی نیست به درک عمیقی از هر کلمه دست پیدا کنید.

آشنا شدن با کارکرد مغز، کیفیت مطالعه متون عربی را بالا می‌برد.

جمله در زبان عربی به دو بخش اصلی جمله فعلیه و جمله اسمیه بخش‌بندی می‌شود.

این احتمال وجود دارد که شما به دلیل پیش‌زمینه‌های مختلف اجتماعی، دینی و یا تاریخی دید منفی نسبت به زبان عربی داشته باشید. احتمال دارد شما مطالب بسیار ناخوشایندی را شنیده باشید که حس و ذهنیت شما را نسبت به این زبان به طور کل منفی کرده باشد. اما اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم و تاریخ ملل را بخوانیم، به جرات می‌گویم که بی‌شک برای هر ملتی رفتارهای بد و نادرست بسیاری را پیدا خواهید کرد. از طرف دیگر به نظر می‌رسد ما همیشه عادلانه فکر و قضاوت نمی‌کنیم. بیایید با هم سری به تاریخ برخی از کشورها بیندازیم.

کافی است ساختارهای کلی زبان عربی را یاد بگیریم و ذهنمان را طوری آموزش بدهیم که هر متن عربی را به شکل یک مجموعه و یک کل درنظر بگیریم. سپس برای درک موارد جزیی‌تر کمی دقیق شویم. وقتی دید کلی نسبت به متن داشته باشیم، بسیار راحت‌تر می‌توانیم موارد جزیی را تشخیص بدهیم و درک کنیم.

برای درک متون توصیفی آن‌ها را برای خودتان کلمه به کلمه ترجمه کنید. واحد درک معنا در این متون متناسب با محتوای متن، گاهی جمله و گاهی اوقات نیز کلمه است.

در زبان فارسی به جمله اصلی که بار معنایی اصلی را با خود دارد، جمله پایه و به جمله‌های که صرفا برای توسعه معنای اصلی آورده می‌شوند، جمله‌های پیرو گفته می‌شوند. مجموع این دو را جمله مرکب می‌نامند.

دلایلتان را بسوزانید یا پاره کنید و از شرشان راحت شوید. به همین سادگی!

می‌دانی، می‌ترسم! یکی دیگر از عوامل مهمی که باعث می‌شود ما نتوانیم یک متن عربی را بخوانیم و مفهوم آن را درک کنیم، ترس از نفهمیدن آن است. این ترس باعث می‌شود که حتی مواردی که یاد داریم را هم فراموش کنیم. من شخصا بارها و بارها با این مسئله روبرو شده‌ام. وقتی ترس قوی‌تر از ما عمل می‌کند، دیگر هیچ کدام از کلمات متن را نمی‌فهمیم و احساس می‌کنیم در برابر آن ضعیف و ناتوان هستیم.

چرا می‌ترسیم؟ شاید اولین دلیلش این است که فکر می‌کنیم متن سخت‌تر از آن است که ما بتوانیم مفهومش را درک کنیم. در عربی این مسئله غالبا به خاطر قواعد بسیار و نسبتا سخت آن روی می‌دهد. فرد با این پیش‌زمینه به سراغ متن می‌رود که می‌دانم این متن سخت‌تر از آن است که من از پسش بربیام و همین کار را خراب می‌کند.

ساختارهای ناآشنای زبان عربی با ساختارهای زبان فارسی متفاوت است و وقتی خیلی با زبان عربی آشنا نباشیم، دیدن متن عربی ما را می‌ترساند و فکر می‌کنیم باید برای تک‌تک کلمات و برای هر یک واو و هر یک حرف جری که در متن آمده است، معادلی پیدا کنیم

با دعوای مغزهای سه‌گانه چکار کنیم؟ خب، اکنون می‌دانید که وقتی می‌خواهید بروید سر وقت کتاب عربی چه درگیری‌هایی در سرتان به وجود می‌آید. الان که متوجه شدید ذهن ما از چه بخش‌هایی تشکیل شده است و هر کدام خواست‌های مختلفی دارد، نیمی از راه را رفته‌اید و همین خودآگاهی به شما کمک می‌کند تا بتوانید بهتر و راحت‌تر با آن چه در ذهنتان روی می‌دهد، روبرو شوید.

پس از آگاهی باید به مغزمان این اطمینان خاطر را بدهیم که بعد از ۹۰ دقیقه مطالعه زبان عربی به آن استراحت خواهیم داد و اجازه خواهیم داد تا مغز پستاندار و مغز خزنده‌امان هم کمی تفریح کنند و یک کار مورد علاقه خود را انجام بدهند. مثلا به گلدان‌ها آب خواهیم داد و یا برنامه سرگرم‌کننده‌ای را خواهیم دید و یا هر کاری که برایمان لذت‌بخش باشد.

برای دوست شدن با زبان عربی هم پیش از هر چیزی باید با ویژگی‌های این زبان آشنا شد. وقتی تفاوت‌های این زبان را با فارسی درک کنیم، مانند این است که کلید درهای یک سرزمین جدید به شما داده می‌شود.

- زبان عربی از نظر دانشگاه هاروارد غنی‌ترین و کامل‌ترین زبان جهان معرفی شده است.

من دوستان مترجم متعددی دارم که برخی از آن‌ها استاد دانشگاه هستند و کتاب‌های مختلفی را هم ترجمه کرده‌اند. شاید جالب باشد بدانید که این دوستان همیشه از زمان بسیاری که صرف یادگیری قواعد کرده‌اند، ابراز پشیمانی و ناراحتی می‌کنند. آن‌ها از این مسئله شکایت دارند که علی‌رغم زمان طولانی که برای یادگیری و به خاطر سپردن قواعد عربی به کار برده‌اند، اما این قواعد نه تنها به آن‌ها در فهم متون کمک نکرده است که در بسیاری از اوقات باعث نامفهوم شدن متن هم شده است.

اگر شما به عنوان یکی از علاقمندان به زبان عربی وقت خود را صرف مطالعه و از آن بدتر صرف به خاطر سپردن تک‌تک تبصره‌های این کتاب و حفظ موارد نادر نوشته شده صرفی و نحویی در آن بکنید، از روح زبان عربی معاصر به شدت دور خواهید شد و این حتی بر فهم شما از متون نیز تاثیر منفی به جا خواهد گذاشت.