بریده‌هایی از کتاب بوطیقای فضا

بیان شاعرانه با این‌که نقشی حیاتی بر زندگی ما ندارد، اثری روح‌بخش دارد.

هر کتاب خوبی به محض آن که تمام شد، باید از نو خوانده شود. پس از خوانش اول است که خواندن خلاقانه آغاز می‌شود.

یاد حرف جوبو بوسکو می‌افتم که «هیچ کس تغییر مرا نمی‌بیند. اما به‌راستی کیست که مرا ببیند، من مخفی‌گاه خویشم».

کسی که گنجینه‌ای را دفن می‌کند، خود را دفن کرده است، راز، یک گور است. بی‌دلیل نیست که مردی که می‌توان با او رازی در میان نهاد، ادعا می‌کند که «چون گور» است.

اثر هنری باید روح هیجان‌زده را رهایی بخشد.

گه گاه چنان می‌اندیشیم که خود را به موقع می‌شناسیم. در حالی که همه‌ی آن‌چه می‌دانیم توالی پیوسته‌ای از بودن در فضای ثابت وجود است

هیچ چیز چون سکوتی نیست که به ما حس فضایی نامتناهی را می‌بخشد. آواها به فضا گونه‌ای از تجسم آوایی می‌بخشند. اما غیبت صدا، فضا را در سکوتی محض رها می‌کند. در سکوت، با حس چیزی بی‌کرانه، عمیق و بی‌پایان ربوده می‌شویم. این سکوت تمام وجود ما را در خویش می‌گیرد و برای لحظاتی چند، در عظمت این آرامش سایه‌وار غرق می‌شویم.

ما در دوزخ‌ایم، بخشی از ما همیشه در دوزخ است، حصارهای بلند، آن گونه که ماییم، در جهان نیات شر

اگر از هزاران روزنه به جهان بنگریم، هر لحظه آن را در تغییر می‌بینیم.

آثار جورج روالت در «آلبی» نوشت:

خانه‌ی قدیمی، برای آنانی که می‌دانند چگونه بشنوند گونه‌ای از هندسه‌ی پژواک است. صدای گذشته در اتاق‌های بزرگ همان طنینی را ندارد که در تخت کوچک اتاق خواب، و صدای پله‌ها خود طنینی دیگر است. از میان خاطرات بسیار سخت، درست آن‌سوی هندسه‌ای که می‌توان از آن‌ها استخراج کرد، می‌بایست روشنایی خود را بازیابی کنیم. سپس رایحه‌ی خوشی را که در اتاق‌های خالی خفته استشمام می‌کنیم و نیز مُهر خیالی را که در هر یک از اتاق‌های خانه‌ی خیال اثری خوش می‌گذارد. هنوز برای شنیدن طنین صدای «آوایی که زمانی زنده بوده و اکنون خاموش شد» چندان دیر نیست بلکه طنین هر اتاق را در صدای خانه می‌توان شنید. در این ظرافت نامحدود خاطره، تنها شعر می‌تواند ما را دریافتن یک طبیعت روان‌شناسانه و دقیق یاری کند.

در اقلیم خیال، تناقضی وجود ندارد. دو روحی که به یک اندازه حساس‌اند، می‌توانند به دیالکتیک مرکز و افق به صورت‌های گوناگون حساسیت بخشند. در این رابطه، پهنه‌ای آزمودنی با بازتاب‌هایی نامتناهی وجود دارد. در یک سر آزمون می‌توان آن چه ریلکه به طور مختصر و عالی گفته است قرار داد: «سادگی، احساسی است که ما را تعالی می‌بخشد.» در این جا فرضیه‌ی مردم‌شناسی زیبا آن‌قدر به وضوح مطرح شده است که بیانگر فرضیه‌ی مربوط به بحث ماست. این فرضیه را می‌توان این گونه بیان کرد: «هر احساسی که ما را تعالی می‌بخشد، موقعیت ما در جهان را آرام‌تر می‌کند.»

دلتنگی، برابر با نداشتن نیست. بچه‌هایی هستند که بازی را رها می‌کنند و دلتنگ به گوشه‌ی زیرشیروانی پناه می‌برند. چه‌قدر هوس اتاق زیرشیروانی دلتنگی‌های خود را کرده‌ام که در پیچ‌وتاب زندگی، مرا عظمت آزادی می‌بخشید.

«خیابان‌ها لوله‌هایی هستند که آدمیان را در خود می‌بلعند» (ماکس پیکارد).

به گفته‌ی بودلر، در کاخ «برای صمیمیت جایی نیست».

کلبه نمی‌تواند ثروت‌های «این جهان» را پذیرا شود. طراوت آن برخاسته از فقر است، تنها یکی از جلوه‌های فقر، تهی‌دستی است. ثروت فقر به ما پناه مطلق می‌بخشد.

کلودویگه صدای رشد گیاهان را می‌شنود: «من می‌شنوم درخت گردوی جوانی را که سبز می‌شود».

«جغرافیای سنگین حدود انسانی برای ماست، جایی که نیستیم». پیرژان ژووه

به عقیده‌ی من با پرتوافشانی که نقطه‌ی مقابل رابطه‌ی علّی است، می‌توان به وسعت واقعی وجود در خیال شاعرانه پی برد.

خیال‌پردازی بر ارزش واقعیت می‌افزاید.

اما بی‌کرانی در تنهایی ما آغاز می‌شود

خود من پیش از خواندن کتاب‌های دیوله، تصور نمی‌کردم که بتوان به راحتی به نامحدود دست یافت. تنها باید در ژرفا رویا بافت. ژرفایی که حدود آن را میزانی نیست. پس این سؤال مطرح می‌شود که چرا دیوله به عنوان روان‌شناس و هستی‌شناس زندگی آدمی در دریا، پا به بیابان می‌گذارد؟ کدام دیالکتیک بی‌رحمانه او را وامی‌داشت تا بی‌کرانی آب را به شن‌های نامحدود وا نهد؛ دیوله چونان شاعری به این سؤالات پاسخ می‌دهد

شاعران به ما کمک می‌کنند تا در خود آن لذتی را کشف کنیم که گاه در حضور شیء، کاملا آشنا جلوه می‌کند، لذتی که ما در گستردگی فضای صمیمی خود تجربه می‌کنیم. به عنوان مثال به ریلکه گوش بسپاریم که بی‌کرانگی خود را به درختی در چشم‌انداز خود هدیه می‌کند. «بیرون از ما، فضا در هم می‌نوردد چیزها را، می‌رباید آن‌ها را. می‌خواهی به وجود درخت دست یابی؛ با فضای درون لبریزش کن، فضایی که در وجود توست. با اضطرار در خویش بگیرش؛ مرزی نمی‌شناسد. درخت تنها زمانی واقعی است؛ که در خلوت دل تو جای گیرد».

فضا چیزی بیش از صحنه در اثر هنری است؛ محوری است که اثر بر حول آن می‌چرخد.

شعار نرم‌تن این است: «باید زندگی کرد تا خانه‌ی خود را بنا نهاد، نه آن‌که خانه‌ی خود را بسازی تا در آن زندگی کنی.»

هر گونه انزوایی در عالم روح، صورتی از پناه است. گوشه‌ها اصلی‌ترین پناه‌گاه‌های شایسته‌ی تجربه‌شدن‌اند. بی‌شک واپس‌خزیدن در کنج خویش، بیانی نارسا است. با این وجود خیالات بسیاری در آن خفته است، خیالاتی کهن که از چشم روان‌شناسی به دور هستند.

بی‌کرانی یکی از خصایل دینامیک هر رویاپرداز بی‌صدا و آرام است.

اگر فیلسوفان راضی می‌شدند شعر بخوانند، چه بسیار می‌آموختند!

هرگاه چیزی منزوی شد مدوّر می‌شود و صورتی می‌گیرد که در خود جمع می‌شود و تمرکز می‌یابد.

«چه چیز زیباتر از جاده است». این نماد و خیالی است از زندگی پرتکاپو و در تغییر. پس ما هر کدام باید از جاده‌های خویش سخن بگوییم، از جاده‌های متقاطع، از نیمکت کنار جاده. باید هر کدام با خود نقشه‌ی مزرعه‌ای را داشته باشیم که در روح خود کشیده‌ایم.