بریده‌هایی از کتاب سرزمین مامورهای مخفی؛ داستان‌هایی از پشت دیوار برلین

حافظه، مثل خیلی چیزهای دیگر، غیرقابل اطمینان است. نه تنها به خاطر چیزهایی که پنهان می‌کند و تغییر می‌دهد بلکه به خاطر آن‌چه فاش می‌کند.

در این سرزمین من خودم را از سکوت بیمار کرده‌ام

به تازگی پژوهش‌ها نشان داده است که افراد افسرده دیدگاه دقیق‌تری نسبت به واقعیت دارند، هرچند این دقت پشیزی نمی‌ارزد چون افسرده‌کننده است و افراد افسرده عمر کوتاه‌تری دارند. خوش‌بینان و افراد باایمان در زندگی غیرواقعی خود خوشحال‌تر و سالم‌ترند.

تو جمهوری دموکراتیک یه زن می‌تونست تنها تو شب بیرون بره! می‌تونستیم در آپارتمانتون رو باز بذاریم!» فکر می‌کنم ضرورتی هم نداشته، آن‌ها به هر حال می‌توانستند داخل خانه‌ها را ببینند. «این سرمایه‌داری پیش از هر چیزی استثماره!

«بعضی شهرها که می‌رفتیم، تو خیابون اصلی‌ش ساختمونا رو تا نصفه رنگ کرده بودن! بالاش بتن خاکستری لخت بود.» طوری به من نگاه می‌کند که انگار معمایی مطرح کرده است و البته این کار را هم کرده است. «به این خاطر که وقتی هونکر برای بازدید می‌اومد، از صندلی عقب لیموزین فقط تا اون ارتفاع رو می‌دید. اونا رنگ کافی نداشتن که همه‌ی ساختمون رو رنگ کنن!»

در این سرزمین من خودم را از سکوت بیمار کرده‌ام در این سرزمین پرسه زده‌ام و گم شده‌ام در این سرزمین زانو زدم تا ببینم به چه چیزی تبدیل می‌شوم. در این سرزمین خودم را محکم گرفته‌ام تا فریاد نزنم. ... اما فریاد کشیدم، چنان بلند که این سرزمین هم بر سرم فریاد کشید به همان ترسناکی که خانه‌هایش را می‌سازد. در این سرزمین من در خاک کاشته شده‌ام فقط سرم مانده، سرکشانه، بیرون از خاک اما روزی آن هم دفن می‌شود تا عاقبت من را جزئی از این سرزمین کند.

میریام غمگین است. صدایش عصبی است و من نمی‌توانم به صورتش نگاه کنم. شاید آن‌ها با کتک زدن چیزی از او گرفتند که نتوانست پس بگیرد.

«من تقریباً خیلی زود متوجه شدم که ما از نظر اقتصادی دوام نمی‌آریم. و وقتی درگیر این پروپاگاندای مسخره‌ی موفقیت جمهوری دموکراتیک شدیم

نمی‌فهمم این تهدید است یا تفاخر. همان‌چیزی است که به آن دک‌وپوز برلینی می‌گویند. طرز برخورد است، چیزی است که توی صورت آدم‌هاست.

تاریخ به سرعت بازسازی می‌شد، با چنان موفقیتی که می‌توان گفت شرقی‌ها احساس نمی‌کردند و هنوز هم احساس نمی‌کنند همان آلمانی‌هایی هستند که مسئول ایجاد رژیم هیتلر هستند. این تردستی تاریخ را باید در رده‌ی یکی از فوق‌العاده‌ترین مانورهای برائت‌جویی قرن قرار داد.

طی چهل‌سال انتخابات پس از انتخابات برگزار می‌شد و نتایج در تلویزیون اعلام می‌شد؛ همیشه با اکثریت قریب به اتفاق آرا کمونیست‌ها برنده می‌شدند. اکثریت آرا مفهوم باورپذیری را بسط می‌داد؛ ۹۸.۱ درصد؛ ۹۵.۴ درصد؛ ۹۷.۶ درصد.

«ما تو تمام حوزه‌هایی که گفتم دنبال دشمن می‌گشتیم؛ تو کارخونه‌ها، تو ادارات دولتی، کلیسا، مدرسه‌ها و غیره. در واقع با گذشت زمان کارای بیشتر و بیشتری داشتیم چون تعریف "دشمن" به مراتب گسترده‌تر شده بود.»

به تازگی پژوهش‌ها نشان داده است که افراد افسرده دیدگاه دقیق‌تری نسبت به واقعیت دارند، هرچند این دقت پشیزی نمی‌ارزد چون افسرده‌کننده است و افراد افسرده عمر کوتاه‌تری دارند

تا اوایل دهه‌ی ۱۹۷۰ اشتازی زاویه‌ی آنتن خانه‌های مردم را که از آپارتمان‌هایشان بیرون زده بود چک می‌کرد و اگر آنتن‌ها رو به غرب بود آن‌ها را مجازات می‌کرد.

درست همان‌طور که "کانال سیاه" پادزهر تلویزیون غربی بود، رقص لیپسی هم پاسخ شرق به الویس و راک اند رول منحط خارجی بود. و نتیجه این بود؛ رقصی ساخته شده توسط یک کمیته، یک شتر قناس بدون لگن خاصره.

دارم تصویرهایی از مردم، اهالی آلمان شرقی می‌سازم که یک نسل بعد اثری از آن‌ها باقی نمی‌ماند. دارم تصویری از یک شهر روی خط گسل کهنه‌ی شرق و غرب نقاشی می‌کنم. این کار علیه فراموشی و علیه زمان است.

سرویس داخلی اشتازی برای جاسوسی و تحت نظر گرفتن شهروندان جمهوری دموکراتیک آلمان طراحی شده بود. تنها راه معنادارکردن اسمش، فهمیدن این موضوع است که اشتازی از حکومت در برابر مردم محافظت می‌کرد.

«اشتباهی که جمهوری دموکراتیک کرد این بود که مردم رو وادار کرد موضع بگیرن. شما یا هوادار مایید یا دشمن ما. و اگه به این نتیجه می‌رسیدین که دشمن هستید باید از خودتون می‌پرسیدین: من اینجا چه کار می‌کنم؟ اونا می‌خواستن همه‌چیز رو تو الگوی محدود خودشون بگنجونن اما زندگی به این سادگیا قالب نمی‌گیره.»

- اساس برنامه‌ی شما بر این بود که دروغای رسانه‌های غربی رو افشا کنه. وقتی شما متوجه پروپاگاندای موفقیت دروغین تو کشور خودتون شدید، فکر نکردید در قبال افشای اون هم مسئولید؟ - نه. من تو برنامه‌ام عامدانه و منحصراً روی برنامه‌های ضدامپریالیستی متمرکز بودم نه پروپاگاندای جمهوری دموکراتیک. - اما متوجه منظور سؤال من شدید، آقای فون شنیتسلر. پروپاگاندای موفقیت تو رسانه‌های جمهوری دموکراتیک آلمان هم دروغ می‌گفت... - باعث شد مردم از ما فاصله بگیرن چون به وضوح مخالف واقعیت بود.

چیزهایی به یاد می‌آورم که قبلاً به یاد نداشتم؛ چیزهایی که از انبار مرتب خاطراتی که گذشته‌ی خود می‌نامم بیرون نمی‌آیند. موهای پشت لب مادرم را زیر آفتاب به خاطر می‌آورم، احساس خالص گرسنگی و فقدان ناشی از بلوغ را و بوی سوختگی ناشی از ترمزهای تراموا در تابستان را به یاد می‌آورم. تصور می‌کنی گذشته‌ات را ذیل عناوین موضوعی دسته‌بندی کرده‌ای اما انگار جایی منتظر می‌نشیند تا دوباره پیوندهای تازه‌ای در خودش ایجاد کند.

تصویری که ما از خودمان می‌سازیم با همه‌ی تقارن‌ها و لبه‌های تخیلی‌اش ما را سرپا نگه می‌دارد

سمفونی‌ای از بوق ماشین‌ها به پا بود. مرزبانان دست به ماشه ایستادند اما هیچ دستوری نیامد. در نهایت سرپرست آن‌ها تصمیم گرفت به مردم اجازه‌ی عبور دهد ولی فقط به یک شرط. نگهبانان می‌بایست مهر خروج را بر سمت چپ عکس گذرنامه‌ی سمج‌ترین‌ها (افرادی که اول صف بودند) بزنند تا بعداً بتوان آن‌ها را شناسایی و از ورود مجددشان ممانعت کرد. مردم این را نمی‌دانستند و اهمیتی هم نمی‌دادند. روانه‌ی برلین غربی شدند. وقتی چند نفر نخست با قوطی‌های آب‌جوی غربی برگشتند تا نشان دهند کجا بودند نگهبانان کوشیدند جلوی ورود آن‌ها را به خانه بگیرند اما دیگر دیر شده بود، همه چیز تمام شده بود و مردم شرق و غرب از دیوار بالا می‌رفتند، می‌گریستند و روی دیوار می‌رقصیدند.

«می‌دونی، اتحاد واقعی تو این مملکت وجود نداره، حتی با این که هفده سال گذشته. اصلا حس نمی‌کنم متعلق به اینجام. می‌دونستی که تو حومه‌ی کروزبرگ تو برلین غربی می‌خواستن دیوارو دوباره برگردونن؟! تا خودشونو از ما محافظت کنن!»

عدم وفاداری با جزئی‌ترین نشانه‌ها اندازه‌گیری می‌شد؛ آنتنی که برای دریافت امواج تلویزیون‌های غربی چرخیده بود، برافراشته نکردن پرچم سرخ در روز کارگر، کسی که لطیفه‌ی بی‌مزه‌ای راجع به هونکر تعریف می‌کرد تا دیوانه نشود.

«سوسک آمریکایی را متوقف کنید!» با حروف بزرگ بالای آن نقش بسته است. در پایین تصویری از کودکی است که ذره‌بینی به سمت زمین در دست دارد. زیر آن سوسکی با صورت انسان و دندان‌های بزرگ انسانی قرار گرفته است. سوسک، ژاکتی به رنگ پرچم آمریکا به تن دارد و صورتش، صورت رییس‌جمهور ترومن است. «این پوسترها رو همه‌جای مدرسه‌ی ما چسبونده بودن» این را می‌گوید و توضیح می‌دهد که چرا.

او و جولیا در دام آن دست رابطه‌های غیرواقعی از راه دور افتادند که در آن اشتیاق اگر مدت درازی برآورده نشود خود را به عشق بدل می‌کند.

در این سرزمین من خودم را از سکوت بیمار کرده‌ام در این سرزمین پرسه زده‌ام و گم شده‌ام در این سرزمین زانو زدم تا ببینم به چه چیزی تبدیل می‌شوم. در این سرزمین خودم را محکم گرفته‌ام تا فریاد نزنم. ... اما فریاد کشیدم، چنان بلند که این سرزمین هم بر سرم فریاد کشید

بعدها تحقیق کردم. محرومیت از خواب به ویژه در کودکان نشانه‌هایی شبیه به گرسنگی دارد؛ قربانیان گیج و سرد می‌شوند. درک خود از زمان را از دست می‌دهند و در زمان حال بی‌پایان گیر می‌کنند. محرومیت از خواب باعث اختلالات عصبی هم می‌شود که با ادامه‌ی وضعیت تشدید می‌شوند. در نهایت، ساعات بیداری شما منطق خوابی را به خود می‌گیرد که در آن چیزهای عجیبی به هم ربط پیدا می‌کنند و شما فقط عصبانی هستید، عصبانیِ عصبانی از دنیایی که نمی‌گذارد استراحت کنید

همه به هم مظنون بودند و این ظن عدم اطمینانی به وجود می‌آورد که اساس هستی اجتماعی بود

معاون شلر، اووه اشمیت نیز آنجا بود. وظیفه‌ی اصلی اووه به‌عنوان معاون این است که کاری کند شلر آن‌قدر مهم به نظر برسد که نیاز به معاون داشته باشد. بخش دیگر شغل او این است که مشغول و در مضیقه زمان به نظر بیاید که کار سخت‌تری است چون به‌ندرت کاری برای انجام دادن دارد.