بریده‌هایی از کتاب بیست کهن الگوی پیرنگ

آندره ژید به این موضوع اشاره می‌کند که اولین شرط هنر این است که هیچ چیز غیرضروری در آن وجود نداشته باشد. یک داستانِ محکم، دقیق و موشکافانه است و سرراست و مستقیم حرکت می‌کند. همینگوی می‌گوید «ابتدا بنویسید، بعد همه‌ی چیزهای خوبش را تخلیه کنید، چیزی که باقی می‌ماند خود داستان است.» (البته منظور همینگوی از «همه‌ی چیزهای خوب» ، مواد و مصالحی است که نویسنده عاشق آن‌هاست ــ نه هر چیزی که مناسب و درخور داستان است.) چخوف نیز چنین عقیده‌ای دارد. او می‌گوید «اگر در پرده‌ی اولْ تفنگی را نشان دادید، در پرده‌ی سوم باید تیری از آن تفنگ شلیک شود.» هیچ چیز تصادفی یا اتفاقی در داستان وجود ندارد.

فدریکو گارسیا لورکا با بیان جمله‌ای این موضوع را تصدیق می‌کند: "زندگی برای آدم‌های احساسی، تراژدی، و برای آدم‌های منطقی، کمدی است.

وقتی کتاب می‌خوانیم یا به سینما می‌رویم، انتظار نداریم کسی برای‌مان سخنرانی کند. اگر شخصیت‌هایتان چیزی را بگویند که شما دوست دارید، پس در حال شعار دادن هستید. اما اگر شخصیت‌های شما چیزی را بگویند که خودشان می‌خواهند، شما در حال نوشتن یک داستان هستید.

فصل سیزدهم: پیرنگ اصلی ۷: معما یک داستان اسرارآمیز در واقع دربردارنده‌ی دو داستان در یک داستان است: داستانی اتفاق‌افتاده و داستانی که به نظر می‌رسد رخ داده است. ـــ مری رابرتس راینهارت

و... پیرنگ، سؤالی را می‌پرسد که نقطه‌ی اوجْ جواب آن‌ را می‌دهد

» : هرچه از موضوع اصلی بیش‌تر منحرف شوید، تأثیر تنشی را که سعی کرده‌اید بیافرینید، سست‌تر و ضعیف‌تر می‌کنید و در نتیجه خودِ درام ضعیف‌تر خواهد شد. رمان، انعطاف‌پذیر است و می‌تواند انحرافات زیادی را تحمل کند، اما فیلمنامه متعصب و مستبد است و به‌ندرت اجازه‌ی چنین کاری را می‌دهد.

(البته تولستوی گفت) بهترین داستان‌ها از تقابل خیر و شر سرچشمه نمی‌گیرند، بلکه از تقابل خیر در برابر خیر ساخته می‌شوند.

تمام این کارها و برنامه‌ریزی‌ها تنها حدسیات ما محسوب می‌شوند، در حالی که حقیقت چیز دیگری است. زندگی یک جور قمار است و هر کسی هم می‌تواند این موضوع را اثبات کند. در هر لحظه هر چیزی می‌تواند تحمیل شود. این جمله را باید به شعار خودمان تبدیل کنیم که «در انتظار چیزهای غیرمنتظره باشید.»

انتقام، یک نوع عدالت خودسرانه است که امروز همان قدرتی را دارد که هزار سال پیش نیز داشت.

هر کسی تا حدودی دزدی می‌کند. اگر شکسپیر، چاوسر و میلتون در حال حاضر زنده بودند، باید نیمی از عمرشان را در دادگاه‌ها سپری می‌کردند و به بیان منشأ داستان‌های خود می‌پرداختند. (در آن روزگار، سرقت ادبی امر ناپسندی محسوب نمی‌شد، البته به شرطی که نتیجه‌ی آن بهتر از داستان اصلی باشد.) همه‌ی ما منابع خاص خود را داریم و به‌شدت هم به آن‌ها متکی هستیم. پس با اعتماد به نفس ادامه دهید. پیرنگ‌ها در دسترس عموم قرار دارند. به میل و دلخواه خود از آن‌ها استفاده و سوءاستفاده کنید.

اگر شخصیت‌هایتان چیزی را بگویند که شما دوست دارید، پس در حال شعار دادن هستید. اما اگر شخصیت‌های شما چیزی را بگویند که خودشان می‌خواهند، شما در حال نوشتن یک داستان هستید

درس‌های زندگی می‌تواند از خود زندگی، وقتی آن‌ را تجربه می‌کنیم، یا از درون کتاب‌ها سر دربیاورد. خواندن، یک نوع تجربه‌ی نیابتی است و از جهاتی زمانی یک تجربه‌ی معتبر خواهد بود که خود ما واقعاً آن را تجربه کرده باشیم.

همیشه برای حل کردن پیچیدگی‌ها و گرفتاری‌های جهان، می‌خواهیم همه‌چیز را به شکلِ «یا این، یا آن» ساده کنیم. ما جهان را به قطب‌های متضاد تقسیم می‌کنیم، اما تلاش برای تقسیم هر چیزی به دو بخش سیاه و سفید، همیشه فایده ندارد. می‌دانیم که سازوکار جهان به این سادگی‌ها نیست، قسمت بیش‌تر زندگی در بخش خاکستری قرار می‌گیرد. اما طرز فکر ما به‌قدری به قطب‌های متضاد پایبند است که رهایی از آن‌ها ممکن نیست. هر چیزی را این‌گونه در نظر می‌گیریم: خوب یا بد، زشت یا زیبا، روشن یا تاریک، بالا یا پایین، غنی یا فقیر، ضعیف یا قوی، شاد یا غمگین، و قهرمان یا ضدقهرمان. ما جهان را تقسیم‌بندی می‌کنیم تا ساده‌اش کنیم و بهتر بتوانیم آن‌ را بفهمیم. به جای تعداد نامحدودی از حالت‌های مختلف، طوری وانمود می‌کنیم که انگار تنها دو حالت وجود دارد.

نویسندگان معاصر، همگی تحت فشاریم، چون باید بدیع، نو و تازه باشیم؛ هرچند برای دست‌یابی به چنین پیروزی بزرگی هیچ‌کس ایده‌ی چندان مناسبی ندارد

، باید از اَعمال گذشتگان خود درس بگیرید. به همین دلیل است که مثال‌های زیادی را در هر فصل کتاب و در ارتباط با پیرنگ‌های اصلی به کار برده‌ام. هرچقدر بیش‌تر مطالعه کنید، آگاهی شما از ماهیت پیرنگ بیش‌تر خواهد شد. به این درک خواهید رسید که کی می‌توانید پیرنگ را خم کنید و به آن شکل بدهید و کی نمی‌توانید و خواننده چه چیزهایی را می‌پذیرد و چه چیزهایی را رد می‌کند.

در پیرنگ داستان‌محور، به طور واقعی درگیر سؤالات عمیق اخلاقی و ذهنی نمی‌شویم. در پایان هم شخصیت اصلی احتمالاً تغییر چندانی نخواهد کرد و همین موضوع راهکار مناسبی است تا بتوان قسمت دومی نیز برای آن نوشت.

وظیفه‌ی نویسنده را‌ه‌یابی به دنیای خاکستری است، جایی که هیچ جواب آشکار یا حتی درستی وجود ندارد؛ دنیایی که تصمیم گرفتن در آن همیشه پرمخاطره است، چون اطمینانی وجود ندارد که تصمیماتِ گرفته‌شده درست هستند.

دانته به‌خوبی از شخصیت انسان آگاهی داشت. این دو گناه از دو عملکرد اساسی انسان‌ها سرچشمه می‌گیرند. خشونت، توان و قدرت و کیفیتی فیزیکی محسوب می‌شود. اما فریبکاری از هوش و زیرکی و توانایی ذهنی برمی‌خیزد. تفاوت بین جسم و ذهن است. اگر نگاه دقیقی به پیرنگ‌ها بیندازیم، متوجه می‌شویم که آن‌ها هم می‌توانند به این دو گروه تقسیم شوند: پیرنگ‌های جسمی و پیرنگ‌های ذهنی. بازنمود مناسبی که بتوان برای این دوگانگی در نظر گرفت، حکایت‌های ایزوپ است. شیر، نماد جهانی قدرت، نشان‌دهنده‌ی توان و نیرو و قدرت بدنی است. هیچ‌کس تا به حال شیر را به عنوان یک موجود باهوش و زیرک تصویر نکرده است. همین که نیرومند است، کافی است. اما از طرف دیگر، روباه، به عنوان موجودی باهوش، زیرک و موذی تصویر می‌شود.

داستان، مجموعه‌ای از وقایع است که همانند دانه‌های تسبیح به نخ کشیده می‌شوند (اتفاقی رخ می‌دهد و سپس اتفاق دیگری می‌افتد و بعد از آن...) . اما پیرنگ، زنجیره‌ای از روابط علت و معلولی است که به طور پیوسته الگوی رفتار و ماجرای واحدی را خلق می‌کند. پیرنگ، خواننده را در بازی «چرا این‌جوری شد؟» دخیل می‌کند. چیزی که داستان به آن نیاز دارد، کنجکاوی است تا بتوان اتفاق بعدی را تشخیص داد. اما درباره‌ی پیرنگ، لازم است چیزی را که قبلاً اتفاق افتاده به خاطر بیاورید، تا روابط بین اشخاص و اتفاقات را دریابید و بکوشید تا نتیجه را پیش‌بینی کنید.

هر قطعه‌ی ادبی و هر فیلمی که تا به حال ساخته شده، یک نظام اخلاقی دارد. صرف نظر از این که اثر مورد نظر، هنری یا زشت و زننده است، یک ساختار اخلاقی دارد و برای ما جهانی را ایجاد کرده و باید و نبایدهای آن‌ را بیان می‌کند. داستان، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، به ما می‌گوید که باید چطور رفتار کنید و چطور رفتار نکنید، چه چیزی درست است و چه چیزی غلط، چه رفتاری مقبول است و چه رفتاری نامقبول. این نظام اخلاقی تنها در جهانِ این داستان اعتبار دارد.

اگر ما را زخمی کنی، آیا دچار خون‌ریزی نمی‌شویم؟ اگر ما را قلقلک بدهی، آیا نمی‌خندیم؟ اگر ما را مسموم کنی، آیا نمی‌میریم؟ و اگر به ما ظلم کنی، آیا انتقام نخواهیم گرفت؟ ــ شکسپیر، تاجر ونیزی، پرده‌ی سوم، صحنه‌ی اول

یک داستان، بدون ارائه‌ی یک نیروی مخالفِ معنادار، فقط شبیه یک شعار تبلیغاتی خواهد بود.

هیچ موضوعی نمی‌تواند یکنواخت و خسته‌کننده باشد. / فقط نویسنده‌ها می‌توانند ملال‌آور باشند. ـــ اچ. ال. منکن

حضرت آدم تنها کسی بود که وقتی چیز جالبی می‌گفت، مطمئن بود که کسی قبل از او چنین چیزی نگفته است. ـــ مارک تواین

قانونی هست که می‌گوید «تا آن‌جایی که امکان دارد داستان را دیر شروع کنید (از نقطه‌ای که اوضاع در آستانه‌ی تغییر قرار دارد) .» این یکی از بهترین قوانینی است که باید به خاطر سپرد

فصل اول: داستان خیالی اگر نویسنده‌ای مجبور شود مادرش را بِرُباید، تردید نخواهد کرد؛ «شعری در وصف سبوی یونانی» ارزش آن را دارد که به خاطر آن زنان پا به سن گذاشته‌ی زیادی را دزدید.

پیرنگ یک روند است، نه یک شیئ.

این احتمال وجود دارد که در جهت اشتباهی حرکت کنید و این مسأله ترسی است که همواره وجود داشته؛ و تنها راه جبران آن، برگشتن به اول خط و شروع دوباره است. هیچ چیزی زجرآورتر از این نیست که کاری را شروع کنید، به‌ویژه کار جاه‌طلبانه‌ای مثل نوشتن یک رمان یا یک فیلمنامه، و در نیمه‌ی مسیر متوجه شوید که راه را اشتباه آمده‌اید.

داستان، شرح حالی از وقایع است. شنونده می‌خواهد بداند که در مرحله‌ی بعد چه اتفاقی می‌افتد. اما پیرنگ، چیزی بیش‌تر از شرح وقایع است. شنونده پرسش متفاوتی را مطرح می‌کند: «چرا این اتفاق می‌افتد؟» داستان، مجموعه‌ای از وقایع است که همانند دانه‌های تسبیح به نخ کشیده می‌شوند (اتفاقی رخ می‌دهد و سپس اتفاق دیگری می‌افتد و بعد از آن...) . اما پیرنگ، زنجیره‌ای از روابط علت و معلولی است که به طور پیوسته الگوی رفتار و ماجرای واحدی را خلق می‌کند. پیرنگ، خواننده را در بازی «چرا این‌جوری شد؟» دخیل می‌کند.

زندگی، هرج‌ومرجی است که دوره‌های کوتاهی از نظم هم دارد