بریده‌هایی از کتاب جنون کتاب

آدم هر چه کتاب بیش‌تر جمع می‌کند، دلش بیش‌تر می‌خواهد.

آدم اگر کتابخانه داشته باشد، هر چه بیش‌تر کتاب تویش بگذارد، شکیل‌تر می‌شود، هر چه ارزشش بالا برود، جلوهٔ بهتری پیدا می‌کند. کتابخانه با کتاب‌های بیش‌تر زیباتر می‌شود. هر وقت هم که آدم عشقش بکشد، می‌تواند یکی بردارد و بخواند. اصلاً کتابخانه بخشی از فضای خانه می‌شود

«همین‌قدر از مذهبشان دستم آمد که فاصله‌ام را حسابی با آن‌ها حفظ کنم.»

ما همه کسانی هستیم که روایت‌ها را برمی‌سازیم.

با کتاب‌هایم چه کنم؟ سؤال این بود. و پاسخ: بخوانشان. گوش‌های پرسشگر تیز شد. اما اگر نمی‌توانی بخوانی‌شان، به هر صورت ممکن بر آن‌ها دست بکش و ناز و نوازششان کن. به آن‌ها چشم بدوز. بگذار باز بمانند، در هر صفحه‌ای. از اولین جمله‌ای که چشمت را می‌گیرد به خواندن بپرداز. بعد ورق بزن. سفر کشف را آغاز کن، مسیر بی‌کران دریاهای بی‌نقشه را در پیش بگیر. سپس دوباره با دست خود آن‌ها را سر جایشان روی قفسه‌ها برگردان.

من که خودم همیشه کتاب را کمابیش جز وسایل شخصی دانسته‌ام نه ابزاری برای نمایش

زیگموند فروید جمع‌آوری آثار آنتیک و قدیمی را بعد از نیکوتین دومین اعتیاد دانسته بود. او می‌گفت محرک و لذت حاصل از هر نوع عمل جمع‌آوری ناشی از حس رقابت‌جویی است.

«منظورم این است که بجز میلیاردر بودن مگر از راه دیگری می‌توانم مجموعه‌ای برای خودم دست و پا کنم؟»

شاید تمایل ما به حضور در کنار کتاب‌ها ناشی از همین روحیه باشد؛ چون آن‌ها ما را به محدوده‌ای وسیع‌تر از وجود خودمان می‌برند، محدوده‌ای که واقعی است

کتاب را فقط باید از سر عشق ناب و لذتش تهیه کرد. فکر کردن به آن در قالب محصولی قابل سرمایه‌گذاری در همان بدو امر حالت ابزار و کالا به آن می‌دهد. قدر و قیمت فرهنگی آن را پایین می‌آورد، هم خود کتاب را تباه می‌کند هم مؤلف و مخاطبش را.

جان میلتون در ۱۶۴۴ نوشت: «کتاب‌ها اشیایی کاملاً بی‌جان نیستند بلکه توانی زیستی در خود دارند تا چون فرزندان انسان به تکاپو درآیند؛ و حتی می‌توانند قرن‌ها درون قاب خود خالص‌ترین مادهٔ سودمندی را حفظ کنند که موجودی هوشمند، یعنی پدیدآورنده‌شان، استخراج کرده است.»

جان میلتون در ۱۶۴۴ نوشت: «کتاب‌ها اشیایی کاملاً بی‌جان نیستند بلکه توانی زیستی در خود دارند تا چون فرزندان انسان به تکاپو درآیند؛ و حتی می‌توانند قرن‌ها درون قاب خود خالص‌ترین مادهٔ سودمندی را حفظ کنند که موجودی هوشمند، یعنی پدیدآورنده‌شان، استخراج کرده است.» حدود سیصد سال بعد، در ۱۹۰۰، والت ویتمن همان حس و حال را به صورتی دیگر بازتاب داد: «ای دوست! این کتاب نیست/ هر کس به این دست بزند، به انسان دست زده است.»

مردم به کتاب‌هایی که در دورهٔ بچگی خوانده‌اند، وابستگی عاطفی دارند و مجموعه‌دارها اغلب در شروع کار دنبال همین کتاب‌ها می‌گردند. برخی بعدها سراغ کتاب‌های دیگر می‌روند اما عده‌ای تمام عمر کتاب‌های محبوب دورهٔ کودکی‌شان را جمع می‌کنند.

«بسیاری از مجموعه‌دارها کتاب‌های خودشان را هم نمی‌خوانند.»

کتاب‌ها به همان نسبت که ظرفی برای مظروف داستان (یا شعر یا اطلاعات مرجع و امثال آن) هستند برساخته‌هایی تاریخی و گنجینه‌هایی از خاطرات نیز هستند؛ ما از به یاد آوردن کسانی که به ما کتاب داده‌اند، خشنود می‌شویم؛ از مکان‌های کتابخوانی‌مان، از سن‌وسالمان در آن مقاطع و مواردی نظیر آن.

در مطالعاتم قبل از نمایشگاه فهمیده بودم که علاقهٔ بشر به کتاب‌های نایاب و نیز میل پایان‌ناپذیرش برای به چنگ آوردن آن‌ها بیست‌وپنج قرن ادامه داشته است.

اعتماد جزئی از فرهنگ تجارت کتاب‌های نایاب است و من کی هستم که بخواهم آنان را از این کار بازدارم؟

او کتاب‌ها را به قصد «بزرگی، شکوه و جلال، مثل نجیب‌زادگان ثروتمند و بافرهنگ شدن» جمع‌آوری کرده بود، و در عوض آدمی مجرم از کار درآمده بود که چون قصد داشت قیافهٔ آدم‌های متمول و فاضل را به خود بدهد، دزدی می‌کرد.

در نظرگاه او گویا واژهٔ «عدالت» مترادف بود با «رضایت»: چنانچه رضایت می‌داشت، همه‌چیز عادلانه می‌بود و در غیر آن صورت هیچ‌چیز عادلانه نمی‌بود.

آدم اگر کتابخانه داشته باشد، هر چه بیش‌تر کتاب تویش بگذارد، شکیل‌تر می‌شود، هر چه ارزشش بالا برود، جلوهٔ بهتری پیدا می‌کند. کتابخانه با کتاب‌های بیش‌تر زیباتر می‌شود. هر وقت هم که آدم عشقش بکشد، می‌تواند یکی بردارد و بخواند. اصلاً کتابخانه بخشی از فضای خانه می‌شود.

والتر بنیامین منتقد ادبی و فرهنگی جایی گفته است: «مالکیت صمیمانه‌ترین رابطه‌ای است که انسان با اشیا برقرار می‌کند. منظور این نیست که اشیا با انسان جان بگیرند، بلکه برعکس، او با آن‌ها جان بگیرد.»

«بحث جمع‌آوری صرفاً تصاحب نیست بلکه شیوه‌ای از نگاه کردن است: نگاهی که خود نوعی درخواست است. نگاه کردن به این شیوه یعنی تصاحب شدن، تن سپردن.»

«تا به تملک من درمی‌آید، اقناع می‌شوم. حتی اگر برای چند ثانیه باشد. یک دقیقه بعد می‌توانم آن را بفروشم. گاهی حتی دیگر به یادش نمی‌آورم. چشم‌به‌راه کتاب بعدی می‌مانم.»

«فقط عده‌ای اندک درمی‌یابند که کتاب‌ها حس دارند. اما یک نکته را خوب می‌دانم که کتاب‌هایم مرا می‌شناسند و دوستم دارند. صبح‌ها تا چشم باز می‌کنم، کل اتاق را از نظر می‌گذرانم تا گنجینهٔ محبوبم را ببینم و سرخوش رو به آن‌ها بانگ بردارم: ’روز به خیر دوستان نازنینم!‘ چه انوار دل‌انگیزی بر من می‌افشانند و چه شادمانند که خللی در استراحت شبانهٔ من به وجود نیاورده‌اند.»

بیش‌تر ارزش کتاب به سلیقهٔ ادبی روز و تغییر ذائقه‌ها بستگی دارد. عرضه و تقاضا هم در آن دخیل است.

مجموعه‌داران هم همیشه اذعان داشته‌اند که جمع کردن مثل حالت ولع است و به دست آوردن یک کتاب اشتیاق آدم را به کتاب بعدی کاهش نمی‌دهد.

بر اساس برنامهٔ خود بچینشان تا اگر از مضمونشان باخبر نیستی، لااقل جایشان را بدانی. چنانچه دوستت نیستند، لااقل بگذار به هر صورت ممکن آشنایت بمانند. چنانچه وارد چرخهٔ زندگی‌ات نمی‌شوند، دست‌کم سر تکان دادنی از سرِ آشنایی را از آن‌ها دریغ مکن.

«گاهی آدم چشمش به چیزی می‌افتد که در اصل توان خریدش را ندارد ولی با هر ترفندی شده می‌خردش. همسرم اسم این کار را اعتیاد گذاشته اما واقعیت این است که یافتن آن کتاب‌ها حال آدم را خوش می‌کند.»

اگر آدم کتاب‌هایی را که دوست دارد و به او لذت می‌دهند جمع‌آوری کند و همیشه در حد امکان هزینه کند و نسخه‌هایی را در بهترین شرایطشان بخرد، در آن صورت کتاب در همه حال سرمایه‌گذاری مناسبی برایش خواهد بود.

جان میلتون در ۱۶۴۴ نوشت: «کتاب‌ها اشیایی کاملاً بی‌جان نیستند بلکه توانی زیستی در خود دارند تا چون فرزندان انسان به تکاپو درآیند؛ و حتی می‌توانند قرن‌ها درون قاب خود خالص‌ترین مادهٔ سودمندی را حفظ کنند که موجودی هوشمند، یعنی پدیدآورنده‌شان، استخراج کرده است.»