بریده‌هایی از کتاب به یاد معلم

به کسی که سخن می‌گوید نگاه مکن، به سخنی که می‌گوید دقّت کن

رسول خدا (ص) فرمودند: «صِنْفانِ مِنْ اُمَّتی اِذا صَلُحا صَلُحَتْ اُمَّتی، وَ اِذا فَسَدا فَسَدَتْ اُمَّتی. قیلَ یا رَسُولَ اللهِ وَ مَنْ هُما؟ قالَ: الْفُقَهاءُ وَالاُمَراءُ؛ اگر دو گروه از امّت من اصلاح شوند تمام امّت اصلاح خواهد شد و چنانچه آن دو فاسد شوند تمام امّت من به فساد کشیده می‌شوند. شخصی پرسید: ای رسول خدا! آن دو گروه کیانند؟ فرمود: «عالمان و حاکمان» .

آری، ندانستن عذر نیست، باید رفت و یاد گرفت. و لذا طلب علم در اسلام واجب شده و تفاوتی در این مساله بین زن و مرد نیست،

هیچ یک از شما در سؤال کردن نسبت به آنچه نمی‌داند خجالت نکشد

«عمل زیادِ بدون کیفیت که شخصِ جاهلِ تابعِ هوا و هوس انجام می‌دهد، مردود است

پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: «لا خَیرَ فِی الْعَیشِ اِلّا لِرَجُلَینِ: عالِمٍ مُطاعٍ اَوْ مُسْتَمِعٍ واعٍ؛ زندگی فقط برای دو گروه مفید است (وبقیه از زندگی بهره‌ای نمی‌برند) اوّل: عالمان مطاع (دانشمندانی که سخنانشان مورد قبول و عمل مردم است) دوم: کسانی (که عالم نیستند، ولی) گوش به فرمان عالمی هستند و به سخنانش عمل می‌کنند» .

آیا به شما خبر دهم که بخشنده‌ترین بخشندگان چه کسی است؟ اصحاب گفتند: بله، ای رسول خدا. حضرت فرمود: خداوند بخشنده‌ترین بخشندگان است و من بخشنده‌ترین فرزندان آدم هستم. و بخشنده‌ترین انسان‌ها پس از من شخصی است که علمی را فراگیرد و آن را در میان مردم منتشر کند که خداوند چنین انسانی را در روز قیامت همچون یک اُمّت مبعوث می‌سازد و شخصی که جانش را بر کف گیرد و در راه خدا کشته شود» .

امام چهارم (ع) می‌فرماید هر موجود خشک یا تازه‌ای که زیر پای طالب علم قرار می‌گیرد متوجّه می‌شود که او در پی دانش است و برایش تسبیح می‌کند و یا طبق برخی از روایات برای او طلب مغفرت می‌نماید.

اگر دو گروه از امّت من اصلاح شوند تمام امّت اصلاح خواهد شد و چنانچه آن دو فاسد شوند تمام امّت من به فساد کشیده می‌شوند. شخصی پرسید: ای رسول خدا! آن دو گروه کیانند؟ فرمود: «عالمان و حاکمان»

استواری دین و دنیا به چهار چیز است؛ (نخست) دانشمندی که علم خود را به کار گیرد (و دوم) نادانی که از فراگیری علم سرباز نزند (و سوم) سخاوتمندی که در کمک‌های مالی به دیگران بخل نورزد (و چهارم) نیازمندی که آخرت خود را به دنیایش نفروشد» .

پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: «لا خَیرَ فِی الْعَیشِ اِلّا لِرَجُلَینِ: عالِمٍ مُطاعٍ اَوْ مُسْتَمِعٍ واعٍ؛ زندگی فقط برای دو گروه مفید است (وبقیه از زندگی بهره‌ای نمی‌برند) اوّل: عالمان مطاع (دانشمندانی که سخنانشان مورد قبول و عمل مردم است) دوم: کسانی (که عالم نیستند، ولی) گوش به فرمان عالمی هستند و به سخنانش عمل می‌کنند» .

دین ما علم را مقدّمه عمل می‌داند و همه عالمان باید تلاش کنند ابتدا به آموخته‌های خود عمل کنند، سپس آن را در اختیار دیگران قرار دهند.

اساساً فرق انسان خوشبخت و بدبخت در همین نکته است که انسان سعادتمند زمام نفس را به دست دارد. هر زمان اراده کند آن را به حرکت وا می‌دارد و هر زمان بخواهد آن را متوقّف می‌سازد. امّا انسان شقاوتمند زمامش به دست نفس است، که او را به هر کجا بخواهد می‌برد.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «یجیئُ الرَّجُلُ یوْمَ الْقیامَةِ وَ لَهُ مِنَ الْحَسَناتِ کالسَّحابِ الرُّکامِ اَوْ کالْجِبالِ الرَّواسِیَ، فَیقُولُ: یا رَبِّ اَنّی لی هذا وَ لَمْ اَعْمَلْها؟ فَیقُولُ: هذا عِلْمُکَ الَّذی عَلَّمْتَهُ لِلنّاسِ یعْمَلُ بِه مِنْ بَعْدِکَ؛ روز قیامت کسی را به صحنه محشر می‌آورند که حسناتش مانند کوه‌های سر به فلک کشیده یا ابرهای متراکم است. خطاب به خداوند عرض می‌کند: این اعمال که من آن‌ها را به جا نیاورده‌ام از کجا وارد نامه اعمال من شده است؟ خداوند می‌فرماید: این نتیجه دانش توست که به دیگران تعلیم دادی و پس از تو به آن عمل کردند» .

این که گفته شده: «مردم تابع دین حاکمان و رهبران خود هستند» ؛ (الناسُ عَلی دِین مُلوکهِم) سخن صحیحی است، زیرا حاکمان و رهبران جامعه سرنوشت‌ساز هستند. مردم مکه قبل از اسلام که زیر نظر ابوسفیان‌ها و ابوجهل‌ها بودند عصر جاهلیت را تشکیل دادند، و همان انسان‌ها بعد از ظهور اسلام هنگامی که زیر نظر پیامبر اکرم (ص) قرار گرفتند انسان‌هایی پیشرو و سرآمد و نخبه روزگار شدند. و دوباره پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) هنگامی که زیر نظر خلفا قرار گرفتند به ارزش‌های جاهلی بازگشتند و در عصر حکومت علی (ع) دوباره به سمت ارزش‌های انسانی و دینی حرکت کردند. بنابراین، هر جامعه‌ای هم به عالم و دانشمند نیازمند است وهم به امیر و حاکم و هر دو در سعادت و شقاوت جامعه تأثیر گذارند.

همه کمال‌ها در سه چیز (زیر) خلاصه شده است: تفقّه در دین، صبر در مقابل حوادث ناگوار، حساب و کتاب در مخارج زندگی» .

مصلحت روزه مبارزه با هوای نفس است که منشأ همه خطاها و گناهان می‌باشد.

«بخشنده‌ترین بخشندگان کسی است که علمی را فرا گیرد و آن را به دیگران نیز منتقل سازد»

خداوندا! به ما توفیق علم و عمل عنایت فرما و روز به روز بر ایمان و تقوایمان بیفزا.

ای هشام! عمل مختصر و کمی که عالِمِ عاقل انجام می‌دهد، هم قبول است وهم دو چندان می‌شود؛ امّا عمل زیادی که اهل هوا و هوس و جاهلان بجا می‌آورند پذیرفته نمی‌شود

گفتم میان عالم و عابد چه فرق بود تا اختیار کردی از آن این فریق را گفتا آن گلیم خویش بدر می‌برد زموج وین جهد می‌کند که بگیرد غریق را

خداوند متعال به حضرت دانیال (ع) وحی کرد که منفورترین و مبغوض‌ترین بندگان من کسی است که: جاهل باشد، و حقّ علم و عالم را رعایت نکند بلکه آن را سبک بشمرد، و به علما و دانشمندان اقتداء نکند. و محبوب‌ترین بندگان من کسی است که با تقوی باشد، و به دنبال ثواب جزیل باشد، و ملازم و همراه دانشمندان و تابع حلیمان، و پذیرای حکیمان باشد» .

پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «ثَلاثَةٌ لا یسْتَخِفُّ بِحَقِّهِمْ اِلّا مُنافِقٌ: ذُوشَیبَةٍ فِی الاِْسْلامِ، وَ اِمامٌ مُقْسِطٌ وَ مُعِلِّمُ الْخَیرِ؛ سه گروهند که تنها منافقان حقّ آن‌ها را کوچک می‌شمرند: ۱. کسی که عمری از او گذشته و موهای خود را در اسلام سفید کرده است. ۲. پیشوایی که با عدالت با مردم رفتار می‌کند. ۳. معلّم خیر و نیکی» .

اگر متعلّم آنچه را فرا گرفته به تمام مردم دنیا تعلیم دهد معادل اجر همه آن‌ها به معلم اوّل نیز داده می‌شود.

اگر عمل خالص باشد کم آن هم زیاد است و اگر ناخالص باشد زیاد آن هم کم و بی‌ارزش است.

وقطعاً اجر و پاداش عالِم، از شب زنده‌دارِ روزه‌داری که در راه رضای خدا می‌جنگد بیشتر است» . زیرا عالم با روح دشمن سر وکار دارد و رزمنده با جسم او، و برتری روح بر جسم قابل انکار نیست.

پروردگارا! حاکمان و عالمان جوامع اسلامی را اصلاح کن تا امّت اسلامی اصلاح شود، و حکومت اسلامی در همه جا شکل گیرد.

سخن خوب را هر کس گفت بپذیرید، و سخن ناشایست را از هیچ کس نپذیرید؛ یعنی ملاک خودِ سخن است؛ نه گوینده آن.

«حسادت» نیکی‌ها را از بین می‌برد، و «خودبرتر بینی» سبب خشم مردم می‌شود، و «خودپسندی» انسان را از تحصیل علم بازداشته و سبب تحقیر دیگران می‌شود. و «جهالت» و «بخل» مذموم‌ترین رذیله‌های اخلاقی است، و «طمع ورزیدن» صفت اخلاقی زشتی است»

علم سرچشمه ایمان است و ایمان منشأ تقوی. به همین جهت علمی که به ایمان رهنمون نشود علم محسوب نمی‌شود و ایمانی که مار ا به تقوی نرساند ایمان به شمار نمی‌رود. هر جامعه‌ای از جوامع اسلامی این معیارها را به عنوان نظام ارزشی خود مطرح کند و بر اساس آن به مردم خود بها دهد انسان‌های عالمتر و با ایمان‌تر و با تقواتری خواهد داشت و سلمان‌ها و ابوذرها و مقدادها در آن جامعه رشد خواهند کرد.