بریده‌هایی از کتاب تنها راه پایداری زندگی زناشویی

مفهوم عمیقی که زندگی حیوانی ما را تبدیل به زندگی انسانی می‌نماید، مفهوم «معنای زندگی» است. انسان در بیشترین لذت‌ها و کامل‌ترین شرایط رفاهی از زندگی خشنود نخواهد بود، مگر این‌که برای چرایی زندگی پاسخی درخور و قابل‌اعتنا یافته باشد. «زندگی چرخشی» انسان را دچار احساس پوچی و بی‌هدفی می‌کند و اگر نه برای همه، برای نخبگان و اندیشه‌ورزان غیرقابل‌تحمل است.

خودآزاری تقریبا همیشه با دیگرآزاری همراه است.

می‌توان ادعا کرد در بیشتر فرهنگ‌ها بخش عظیمی از فعالیت‌های بشر، مثل غذا خوردن، شکار کردن، سوار کشتی شدن و غیره، با نوعی مراسم مذهبی همراه‌اند. با این حال شایان ذکر است هیچ چیز در طول زندگی به اندازه ازدواج با مراسم مذهبی احاطه نشده است. تنها با تولد و مرگ با همین جدیت برخورد می‌شود.

در دوره بلوغ، کهن‌الگوی کودک به عقب می‌رود و کهن‌الگوی جوان برمی‌خیزد. حوالی سن چهل سالگی کهن‌الگوی جوانی عقب‌نشینی می‌کند و کهن‌الگوی میانسالی وارد میدان می‌شود. وقتی یک کهن‌الگو از کهن‌الگوی دیگر جدا می‌شود، شاهد افسردگی‌های دوران گذار در زندگی افراد می‌شویم. افسردگی‌های دوران بلوغ و دوران چهل سالگی مشهورند. این نوع افسردگی در زندگی فرد را می‌توان برطرف و بر آن غلبه کرد؛ چرا که ما دقیقا می‌دانیم کدام کهن‌الگو در حال جدا شدن است.

وضعیت زنان امروز بسیار خطرناک است؛ زیرا آن‌ها خود را از گروه کوچکی از کهن‌الگوها جدا می‌کنند و به گروه بزرگ‌تری از آن‌ها نزدیک می‌شوند، اما گروه جدید هنوز کاملاً قابل رؤیت نیست. به این مفهوم، موقعیت آن‌ها با موقعیت کسی که افسردگی دوران گذار را می‌گذراند متفاوت است. وضعیت امروز زنان طوری است که گویی آن‌ها در دریا هستند: قاره کهن در حال ناپدید شدن است و قاره جدید هنوز آشکارا دیده نمی‌شود. چنین گذاری، نوعی خلأ کهن‌الگویی را به همراه می‌آورد. کشتی گمشده زنانگی در حال جستجو، بی‌پناه و سرگردان روی پهنه اقیانوس عظیم شناور است. این وضعیت گذارِ کهن‌الگویی، یکی از دلایلی است که بسیاری از زنان می‌خواهند خودشان را پیدا کنند و آرزو دارند خودشان باشند و فقط زندگی خودشان را بکنند. زنان بارها و بارها به سراغ روان‌شناسان، مشاوران یا روان‌پزشکان می‌روند و می‌گویند که ناشاد هستند و دل‌شان می‌خواهد حتی یک بار هم که شده زندگی دلخواه خودشان را بکنند، خودشان باشند یا خودشان را پیدا کنند.

زندگی جنسی زنان هیستریک خصایص جالبی را در این زمینه نشان می‌دهد. بسیاری از زنان هیستریک موقعی که نوبت عمل جنسی واقعی می‌رسد کاملاً سرد هستند و نمی‌توانند به اوج لذت جنسی برسند. از سوی دیگر، این زنان اغلب طنازند و به‌طور فعال، عشوه‌گر و اهل معاشقه و مغازله‌اند. آن‌ها استعداد جذب مردان و تحریک‌شان را دارند. اما در لحظه وحدت جنسی احساس چندانی ندارند. این نوع میل جنسی هیستریک را می‌توان رابطه جنسی بدوی دانست. آنچه برای انعقاد نطفه لازم است تنها این است که مرد تحریک و وادار به عمل جنسی شود. وقتی کار به اینجا رسید، برای زنی که به نقطه وحدت رسیده، تجربه کردن هر چیز دیگری به منزله اتلاف انرژی است. اوج لذت جنسی برای زن از نظر زیست‌شناسی ضروری نیست و انعقاد نطفه بدون آن هم می‌تواند صورت پذیرد.

«اگر چرایی زندگی را بدانیم، با هر چگونه‌ای آن می‌سازیم.»

«رستگاری» از آن مفاهیمی است که در مقوله «معنای زندگی» پا به عرصه می‌گذارد. «رستگاری» ریشه در «فراسو» دارد و از منظر «زندگی روزمره» پا را بیرون می‌نهد و نگاهی «هستی‌شناسانه» در ما ایجاد می‌کند.

براساس مطالعات و نیز تجربه شخصی می‌دانیم بسیاری از زوج‌های متأهل با تلاش بسیار خانواده‌شان را پابرجا نگه داشته‌اند. آن‌ها هر چیزی را که برای‌شان عزیز است بر خود حرام کرده‌اند. با این حال کمابیش می‌توان افرادی را یافت که به راستی از زندگی با هم لذت می‌برند و راضی هستند. دست‌کم خودشان این‌طور فکر می‌کنند. اما اغلب اوقات ناظر بیرونی عقیده دیگری دارد و می‌داند ازدواج آن‌ها به این خاطر خوب به‌نظر می‌آید که یکی از زوجین کاملاً خودش را فدا کرده و رشد فردی خود را نادیده گرفته است. در این حالت یا زن تمام مطالبات شخصی و فرهنگی خود را فدای کار، حرفه و آسایش شوهرش کرده، یا (این مورد مدام در حال افزایش است) شوهر کمر به خدمت زن بسته و حتی جرأت نمی‌کند عقایدش را در حضور او بیان کند. مرد، دوستانش و فرصت‌های شغلی‌اش را فدا می‌کند و عملاً به زنِ تشنه قدرتش اجازه می‌دهد تا از او همچون خدمتکار استفاده کند.

اهداف آموزشی و پرورشی ما عملاً هر ده یا بیست سال تغییر می‌کند. از آنجا که این اهداف مدام در حال تغییر هستند، بررسی میزان کارآیی یک نظام آموزشی به‌خصوص، تقریبا غیرممکن است. امروزه پیش از آن‌که نتیجه‌بخش بودن یک روش آموزشی خاص را دریابیم می‌بینیم که هدف آن تغییر کرده است، زیرا تصویر جدیدی از فرد ارائه شده است.

از منظر مراقبت و پرورش کودکان، معلوم نیست تصور کنونی ما از خانواده تصوری طبیعی یا ضروری باشد. من معتقدم وقتی برای ما روشن شود که ازدواج و خانواده مخلوقاتی مصنوعی و تجلی خیالبافی انسان هستند و به مفهومِ واقعی کلمه، ساخته دست انسان‌اند و هیچ ربطی به غریزه طبیعی ندارند، به درک ازدواج و خانواده نزدیک‌تر می‌شویم.

دانش و آگاهی از مرگ باعث آفرینش مذهب و روان‌شناسی شد.

مکان‌هایی که بیشترین تعداد گردشگران را جلب می‌کنند اغلب اوقات برای ساکنان محلی آن‌ها فاجعه فرهنگی هستند. به‌نظر می‌رسد مردم بومی نقاط بزرگ گردشگری روح‌شان را از دست می‌دهند. تمام آرمان‌ها و تلاش‌های فرهنگی، مذهبی و سیاسی آن جا فلج می‌شود زیرا تمام فرهنگ آنجا وقف کشاندن گردشگران بیشتر می‌شود. تماس با آدم‌های خارجی باعث فساد ساکنان مراکز تفریحی بزرگ دنیا نمی‌شود بلکه تماس با توده‌های عظیم مردمی که در آن لحظه فقط سعادت می‌خواهند نه رستگاری، ارزش‌های مردم بومی را تضعیف می‌کند.

مسیر ازدواج راحت و هموار نیست. برعکس، ازدواج محلی برای رشد فردیت است که طی آن شخص با خودش و دیگری برخورد پیدا می‌کند، با عشق‌اش و با طردش با شخص دیگر تصادم می‌کند و به این طریق یاد می‌گیرد که خودش، جهان، خیر و شر و فراز و نشیب‌ها را بشناسد. پس از هیچ دعوایی نهراسید؛ چون هر جدالی یک قدم شما را به شناخت خودتان و مشکلات درونی‌تان آگاه‌تر می‌سازد.

ازدواج بدون فداکاری به‌ندرت دوام پیدا می‌کند.

یونگ مکررا بر اهمیت رؤیاها، خیال‌بافی‌ها، تجسم خلاق، افسانه‌های مذهبی و کار هنری در روند رشد فردیت تأکید می‌کرد.

شخص به اصطلاح عادی و کاملاً غیرعصبی به‌ندرت یافت می‌شود. هر یک از ما به‌طرز خاص و کمابیش موفقیت‌آمیز سعی می‌کند با مشکلات و تضادهای بنیادین و لاینحل زندگی کنار بیاید، مثل آرزوی مراقبت شدن و بهره‌مند بودن از وابستگی کودکانه از یک سو و داشتن زندگی مستقل و آزاد از نفوذ والدین از سوی دیگر؛ آرزوی ارتباط با دیگران از یک سو و ترس از آن‌ها و پرخاشگری خود از سوی دیگر؛ اضطراب و نگرانی در مورد درد و ناتوانی جسمی؛ ترس از مرگ و آرزوی زندگی ابدی از طریق فرزندان و نوادگان؛ آرزوی قدرت و آرزوی سرسپردگی؛ عشق و نفرت؛ تواضع و تکبر و الی آخر. در این رابطه هر کسی کمابیش عصبی و بیمار است. قابلیت‌های روانی ما برای کنار آمدن و پذیرش قدرت‌های روح بسیار متنوع و متعددند. بنابراین هرگز اتفاق نمی‌افتد در ازدواجی با دو فرد کاملاً سالم سروکار داشته باشیم.

هر یک از زوجین اختلالات و انحرافات عصبی خاص خود را دارند. اما ازدواج ربطی به درمان زوج‌ها از سوی یکدیگر ندارد و حتی قرار نیست آن‌ها یکدیگر را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای تغییر دهند؛ این ممکن نیست.

به محض این‌که ما ازدواج را با تصاویر بیگانه‌ای ــ مثل خوشبختی، سعادت و سرپناه کودکان ــ برابر می‌کنیم، ازدواج نهادی بی‌معنی، رو به زوال و کسل‌کننده به‌نظر می‌رسد که بیشتر به‌دست دستگاه عظیم روان‌شناسان و مشاوران ازدواج زنده نگه داشته شده است.

اگر فلسفه‌ای نداشته باشیم، روش‌ها و مهارت‌ها به کارمان نخواهند آمد.

دو جریان که یکی ازدواج را تهی از معنا و با شکر تکنیک و مهارت، شیرین می‌کند و دیگری رستگاری را در مسیری انفرادی می‌آموزاند، هرگز نخواهند توانست بحران امروزی جهان را در زمینه ازدواج و خانواده حل کنند.

ما همچنان درمان‌گرانی داریم که روی بهبود ارتباطات، قدرت بخشیدن به نیازهای عاشقانه شخص و مطرح شدن کشمکش طرفین در وهله اول تمرکز می‌کنند و همه این‌ها هم به قیمت نادیده گرفتن قوه تخیل که در پس بسیاری از کشمکش‌های زوج‌ها نهفته است مانندِ خیال‌بافی‌های مهم، تصاویر رؤیا، درون‌مایه‌های استعاری و افسانه‌های مربوط به روابط می‌شود، که می‌توانند معنای تجارب ما را در رابطه با یکدیگر آشکار کنند.

ازدواج دیوهای تحول یا تخریب را عمیق‌تر، سریع‌تر و طولانی‌تر از هر آفریده فرهنگی دیگر بشری از بند رها می‌کند. ازدواج می‌تواند شما را پیش از شفا از میان ببرد و نابود کند مگر این‌که آگاه و هشیار و قاعده‌مند باقی بمانید.

کتاب تنها راه پایداری زندگی زناشویی هنوز هم برای زنان و مردانی که درگیر انواع گوناگونی از روابط هستند ــ و نه فقط آن دسته از افرادی که ازدواج کرده‌اند ــ مهم است. بنابراین، این کتاب نه تنها برای تمامی حرفه‌ها (به‌رغم تعصب تشکیلاتی‌شان) بلکه برای تمام نسل‌های روان‌کاوان، مشاوران ازدواج و خانواده، مبلغان دینی، مددکاران اجتماعی و افراد دیگری که به روان‌شناسی عمیق‌تر ازدواج و روابط روح‌بخش و بامعنا علاقمندند همچنان مهم و تأثیرگذار خواهد بود.

تقریبا در تمام طبقات اجتماعی ــ بجز خانواده‌های خیلی ثروتمند و خیلی فقیر ــ طلاق به معنی کاهش سطح کیفی زندگی زوجین و نیز فرزندان است. همان درآمد قبلی، پس از طلاق باید دو خانواده را اداره کند. در گروه‌های اجتماعی‌ای که کمبود پول مطرح نیست و طلاق باعث کاهش سطح کمّی زندگی نمی‌شود، بیش از نیمی از ازدواج‌ها به طلاق می‌انجامد. حتی وقتی ازدواج به شرایط فلاکت‌باری دچار می‌شود، بسیاری از زوج‌ها به‌علت وجود بچه‌ها طلاق نمی‌گیرند و می‌گویند: «صبر می‌کنیم تا بچه‌ها بزرگ شوند». و وقتی بچه‌ها بزرگ شدند آن‌ها باز هم طلاق نمی‌گیرند؛ نه به‌خاطر این که رابطه‌شان بهتر شده است، بلکه به این علت که بیش از حد خسته‌اند و بیش از حد از تنهایی می‌ترسند یا چون فکر می‌کنند دیگر نمی‌توانند همسر جدیدی پیدا کنند.

چنانچه با بی‌طرفی و انصاف کامل به نهاد خانواده و ازدواج نگاه کنیم، این تصویر را می‌بینیم: اگر کسی با استفاده از تیزبینی روان‌شناسانه رؤیای نهاد اجتماعی‌ای را در سر می‌پروراند که از هیچ نظر کارآیی نداشته و هدفش تنها عذاب دادن اعضای آن باشد، مطمئنا ازدواج معاصر و نهاد خانواده امروزی را اختراع می‌کرد. دو نفر از دو جنس متفاوت، با تصورات، رؤیاها و داستان‌های بی‌نهایت متفاوت و با میزان قدرت و سرزندگی متفاوت به یکدیگر قول می‌دهند که تمام شب‌ها و روزها، یعنی تمام عمر با هم باشند. هیچ‌یک از آن‌ها قرار نیست تجربه دیگری را خراب کند؛ هیچ یک قرار نیست دیگری را کنترل کند و هر دوی آن‌ها قرار است به یکدیگر کمک کنند تا تمام توان بالقوه‌شان را به ظهور برسانند. اما این سوگند قدرتمند اغلب اوقات فقط در خلسه جنسی خود را نشان می‌دهد. چنین خلسه‌ای عالی است؛ اما آیا بستر محکمی برای یک عمر با هم بودن هم هست؟

همه می‌دانند بیشتر آدم‌ها اگر فقط به سفری چهارده روزه با هم بروند اعصاب یکدیگر را خرد می‌کنند. آن‌ها پس از چند روز حتی دیگر نظرشان را به هم نمی‌گویند و هر تصمیم کوچکی باعث جنگ و دعوا می‌شود. اما دو طرفِ ازدواج به هم قول می‌دهند تمام عمر (سی، چهل، پنجاه یا شصت سال) با هم زندگی کنند و بیشترین تماس و نزدیکی جسمی، روحی و روانی را با هم داشته باشند. جالب‌تر آن‌که این تعهد مادام‌العمر نسبت به یکدیگر را در جوانی‌شان تقبل می‌کنند! شاید آن‌ها ده سال دیگر آدم‌های کاملاً متفاوتی باشند. آن‌ها در سنی این قول را به هم می‌دهند که نه می‌دانند خودشان چه کسی هستند و نه می‌دانند دیگری کیست. به‌علاوه هیچ‌کس نمی‌داند خودش یا دیگری بعدا چه آدمی می‌شود.

وضعیت اخلاقی امروز به‌تدریج در حال از بین بردن نهاد ازدواج است. محو شدن تدریجی اخلاقیات، تعبیر متفاوت و حتی انحلال ارزش‌ها متوقف نمی‌شود. هم‌اکنون جامعه ما دچار بحرانی معنوی است. این بحران، ارکان حیات اجتماعی ما و پایه‌های ازدواج و خانواده را می‌لرزاند.

از نظر بسیاری از منتقدان اجتماعی امروز، خود ازدواج نهادی ریاکارانه، محدودکننده و مخرب است. ازدواج فقط برپایه نیرنگ و فریب می‌تواند حفظ شود. اغلب به اشتباه ازدواج را ابزار نظام اجتماعی حاکم می‌دانند که مردم را به تبعیت وادار می‌کند و ذهنیت برده‌داری را در آن‌ها حفظ می‌کند.

هرکس که در جهت درک میل جنسی تلاش کرده باشد متوجه این واقعیت شده است که بیشترین بخش حیات جنسی انسان را خیال‌بافی‌ها تشکیل می‌دهند. این خیالبافی‌ها تا حدی عادی هستند؛ اما گاه تنوع چشمگیری پیدا می‌کنند که از خود حیات جنسی واقعی مهم‌تر می‌شوند.