بریده‌هایی از کتاب خانه خوانی

گذشته و آینده از طریق دو قابلیت خاطره و خیال در وضعیت اکنون‌مان حضور دارند.

زندگی سخت ساده است و پیچیده نیز هم... مارگوت بیکل

همهٔ ماجراهای زندگی جایی اتفاق می‌افتند و در اصطلاح فضازمانی‌ هستند. تناسب هر اتفاق و جای رخ دادنش باعث می‌شود به شکلی متفاوت در خاطر ثبت شود. گویی فضاها انتخاب می‌کنند چه خاطراتی را در خود نگه دارند و چه خاطراتی را نه. به این ترتیب، هر فضا جای مجموعهٔ مشخصی از خاطرات می‌شود و تفاوتِ جاها جنس خاطره‌ها را تغییر می‌دهد.

گیاهان خانه، با تناوب ساده و روشنی که در عین پیچیدگی شاخ‌وبرگ‌شان دارند، در تجربهٔ زمانمند مکان‌ها نقش مهمی بازی می‌کنند. تناوب و آهنگِ روزانه و سالانهٔ آن‌ها ساکنان خانه را امیدوار می‌کند که اوضاع دوباره آرام خواهد شد، که به حالت قبلی باز خواهند گشت. به این ترتیب، گل‌وگیاه خانه تغییرات شهر و آدم‌ها را کمرنگ می‌کند و همیشه یاد ساکنان می‌اندازد که هر چه شود، باز بهار می‌آید و تابستان و پاییز و زمستان.

آنچه از دست می‌رود، برای ماهی، امکان فهم آب حین زندگی است و برای انسان، امکان فهم خانه حین تجربهٔ سکونت در آن.

خاطره و خیال در وضعیت اکنون‌مان حضور دارند. این دو قابلیتْ تجربهٔ وجودی فرد در زمان حال را نه صرفاً به لحظهٔ قبل، که به زمان‌ها و مکان‌های بسیار بسط می‌دهد و عامل پیوندی میان اکنونِ او و قبل و بعدش برقرار می‌کند. معنای هر تجربهٔ تازه در نسبتش با خاطراتِ بسیار ساخته می‌شود و فرد با خیال خلاق خود مدام به دنبال افزودن به آن و یافتن امکانی تازه در خود برای تجربه‌ای بهتر در آینده است. خاطره و خیال با اتساع وجودِ فرد به گذشته و آینده، هستی نقطه‌ای او را در زمان و مکان بسط می‌دهند.

امروز جریان اصلی تعریف‌کنندهٔ معنای خانهٔ «خوب» بازار تبلیغات مسکن و چیزهایی است که فروشندگان و واسطه‌های فروش دربارهٔ ساختمان‌شان می‌گویند. آن‌ها ساکنان و خریداران را با انواع مصالح و تجهیزات و ویژگی‌های فنی ساختمان راضی می‌کنند و گاهی با عباراتی مبهم از خوش‌نقشه یا نورگیر بودن خانه هم حرفی می‌زنند. اما خانهٔ خوب و هنرمندانه چیزی دارد که در این میان جایش به‌کلی خالی است؛ همان نقشی که ساختمان در رویدادهای زندگی ساکنانش بازی می‌کند و سهمی که چون صحنهٔ نمایش در روایت روزها و شب‌های آن‌ها دارد.

ترسْ موقعیت وجودیِ بی‌همتایی است که در آن، احساسات انسان که با گذشته و آینده‌های بسیاری مرتبط‌اند همزمان حاضرند. غلبه بر ترس‌ها فرایندی سازنده است و چشم‌انداز وسیع‌تری از جهان پیش روی ما می‌گذارد.

خانهٔ خوب و هنرمندانه چیزی دارد که در این میان جایش به‌کلی خالی است؛ همان نقشی که ساختمان در رویدادهای زندگی ساکنانش بازی می‌کند و سهمی که چون صحنهٔ نمایش در روایت روزها و شب‌های آن‌ها دارد. این جنبهٔ هنرمندانه که بعدها فهمیدم متفکرانی آن را وجه بوطیقایی خانه می‌نامند

در بسیاری از موارد، درِ کوچه تمام روز باز بود و کوچه زمین بازی بچه‌های همسایه می‌شد. خاطرهٔ شهر برای این کودکان بسیار متفاوت بود با خاطرهٔ شهر برای کودکانی که بیرون را جایی ناامن و ـ در ذهن‌شان‌ــــ بسیار دور از فضاهای درونی خانه می‌دانند و همواره از تهدیدهایش در هراس‌اند.

هیچ‌چیز، هیچ‌جا تازه نیست؛ تا بفهمیم که تازگی به‌تمامی از ما و در ما است.

پنجره و ایوان دو شکل متفاوتِ اتصال خانه به دنیای بیرون‌اند. پنجره مرزی باریک است که ساکن خانه را داخل نگه می‌دارد و بیرون را فقط پیش چشمش می‌آورد اما ایوان تجربه‌ای دیگر می‌سازد. ایوان بیرون و درون را یک‌جا و همزمان دارد. این مکانْ ساکنِ خانه را به مواجههٔ مستقیم با بیرون می‌برد. ایوان هم داخل است و هم خارج؛ گوشه‌ای برای تکیه دادن به خانه است.

این مکان به سبب ارتباط عمیق میان آدمی و در و دیوارش «خانه«نامیده می‌شد

پاره‌ای حقایق دربارهٔ عشق (اروس) را فقط می‌توان از طریق تجربهٔ شوری خاص در زندگی شخصی خود آموخت

خانهٔ خوب و هنرمندانه چیزی دارد که در این میان جایش به‌کلی خالی است؛ همان نقشی که ساختمان در رویدادهای زندگی ساکنانش بازی می‌کند و سهمی که چون صحنهٔ نمایش در روایت روزها و شب‌های آن‌ها دارد. این جنبهٔ هنرمندانه که بعدها فهمیدم متفکرانی آن را وجه بوطیقایی خانه می‌نامند

خانهٔ خوب و هنرمندانه چیزی دارد که در این میان جایش به‌کلی خالی است؛ همان نقشی که ساختمان در رویدادهای زندگی ساکنانش بازی می‌کند و سهمی که چون صحنهٔ نمایش در روایت روزها و شب‌های آن‌ها دارد. این جنبهٔ هنرمندانه که بعدها فهمیدم متفکرانی آن را وجه بوطیقایی خانه می‌نامند

زیر آسمان شب، خیال دور می‌شود و خودی دیگر را در مکان و زمانی دیگر نشان‌مان می‌دهد. به این ترتیب آسمان شب کمک‌مان می‌کند از جایی تازه و دور از نگرانی‌های آن‌وقت و آن‌جا دوباره به خود نگاه کنیم. شاید راز همیشه زیبا بودنِ این آینهٔ بی‌نهایت هم همین باشد. مثل کسی است که همه‌چیز را می‌داند و روزهای غم‌انگیز و شاد زیادی دیده است. ما را با خود به اعماقی ناشناخته می‌برد تا ببینیم هیچ‌چیز، هیچ‌جا تازه نیست؛ تا بفهمیم که تازگی به‌تمامی از ما و در ما است. چنین تجربه‌ای تا حدی جلوی نشخوار ذهنی را می‌گیرد؛ وقتی به صدایش گوش می‌دهیم که هر بار می‌گوید بزرگ‌تر باش، دورتر را ببین، افق دیدت را بازتر کن تا ببینی هنوز چیز تازه‌ای هست؟

ساختمان خانه همچون بدن ما بر خاطرات‌مان از زندگی اثر می‌گذارد و مانند آن ادراک ما از جهان را دستخوش تغییر می‌کند.

خاطرات ما در خانه ساختاری مکان‌زمانی دارند و وقتی به خانه فکر می‌کنیم، آن را مثل حضوری پیوسته در جریان زندگی به یاد می‌آوریم

گیاهان خانه، با تناوب ساده و روشنی که در عین پیچیدگی شاخ‌وبرگ‌شان دارند، در تجربهٔ زمانمند مکان‌ها نقش مهمی بازی می‌کنند. تناوب و آهنگِ روزانه و سالانهٔ آن‌ها ساکنان خانه را امیدوار می‌کند که اوضاع دوباره آرام خواهد شد

تجربهٔ زیستهٔ آدمی در مکان صرفاً تجربهٔ اشیای جهان فیزیکی نیست، بلکه تجربه‌ای توأم با معنا و خیال در باب چیزها است

تجربهٔ مکان هیچ‌گاه تجربهٔ فضایی محض نیست چون در واقع زیست‌جهان ما پر از معانی و حس‌هایی است که از درگیر بودن ما با مکان و حضور بدنمندمان در جهان نشئت می‌گیرند.