بریده‌هایی از کتاب خاطرات مردم شناسان ایران

یاد ناب، آن آگاهی مستقل و لامکانی است که اگرچه از مکان و تاریخ به یاد می‌ماند، اما تبدیل به روح می‌شود و نه در سلسله اعصاب و مغز، بلکه در جان قوم ریشه می‌دواند. این یادها چه حافظهٔ تاریخ باستان را ترسیم کند و چه تجربهٔ ایمان اسلامی ما باشند، درهرحال بنا به منظر برگسونی یاد ناب، اصلی‌ترین هستهٔ هستی یکپارچه و هویت قومی را معرفی می‌کند. آن‌ها مادهٔ به‌هم‌آمیخته و ترکیب‌شده‌ای از همهٔ خاطرات و رویدادهای گذشتهٔ یک قوم و ملت‌اند که تبدیل به روح شده‌اند، یک روان جمعی؛ چیزی که در روح ملت و نه در جایگاه و مکان خاصی در مغز باید جست‌وجویش کرد. به همین دلیل حافظهٔ قومی با عنایت به مفهوم «روح» برگسونی، یک برخواندهٔ ایدئولوژیک نیست، چراکه ایدئولوژی همواره به خدمت بخشی از واقعیت می‌پردازد.