بریده‌هایی از کتاب تفسیر قرآن ۱؛ تاملی دیگر در قرآن و تفسیر

پیامبر در جای دیگر تأکید می‌کند و می‌فرماید: «فَإذا التَبَسَت عَلَیکم الفِتَنُ کقِطَعِ اللَّیلِ المُظلِمِ فَعَلَیکم بِالقُرآنِ» (آن‌گاه که فتنه‌ها همانند سیاهی‌های شب تیره شما را در بر گرفت، به قرآن پناه ببرید)

نسان از آغاز خلقت دربارهٔ موجودات هستی می‌اندیشید و تأمل می‌کرد و موجود و یا نیرویی کشف می‌کرد، سپس آنچه را یافته بود مُسخّر خود می‌کرد و از آن بهره می‌گرفت و با آن شیوهٔ زندگی و محیط پیرامونش را دگرگون می‌ساخت. این حرکت گامی در راه پیشرفت است که گام‌هایی دیگر نیز در پی دارد. آدمی سطری از کتاب

من از همین حروف شما استفاده می‌کنم: «الف»، «لام»، «میم». همین کلماتی که نزد شماست، نزد من هم هست: «حم عَسَقَ». این‌ها کلماتی است که شما و من استفاده می‌کنیم. همهٔ ما این حروف را می‌شناسیم، اما من قرآن می‌آورم و شما نمی‌توانید مانند آن را بیاورید. این تأکید بر عجز آنان و تأکید بر اعجاز قرآن است. بنابراین، «الم» و «حم عَسَقَ» و «کَهیعَصَ» و امثال آن همگی، تعبیراتی است از همین حروف الفبا.

قرآن در هر عصر و هر زمانی راهنمای ماست، هر قدر هم که پیشرفت‌ها زیاد شود. معنای حدیثی که از پیامبر (ص) و از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده که فرمودند: «قرآن ظاهر و باطنی دارد و باطن آن نیز باطنی دارد تا هفتاد بطن» این است که هر قدر در قرآن تعمق کنیم، عجایب آن پایان نمی‌پذیرد و به همهٔ ژرفاها و اعماق آن نمی‌رسیم.

درحقیقت، قرآن مهم‌ترین چیزی است که در زندگی مسلمانان وجود دارد، زیرا قرآن معجزهٔ جاودان رسول‌اللّه است. ما معجزاتی را که از رسول خدا در ایام حیات ایشان صادر شده، ندیده‌ایم و از آن‌ها فاصله داریم، اما قرآن معجزهٔ باقی و مستمر در دستان ماست.

قرآن در هر عصر و هر زمانی راهنمای ماست، هر قدر هم که پیشرفت‌ها زیاد شود. معنای حدیثی که از پیامبر (ص) و از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده که فرمودند: «قرآن ظاهر و باطنی دارد و باطن آن نیز باطنی دارد تا هفتاد بطن» این است که هر قدر در قرآن تعمق کنیم، عجایب آن پایان نمی‌پذیرد و به همهٔ ژرفاها و اعماق آن نمی‌رسیم

انسان مخلوقی است که پیرامونش را موجودات هستی فراگرفته‌اند. میان او و این موجودات پیوند و ارتباط برقرار است. آدمی وقتی که می‌خواهد راه درست را در زندگی خود و در رابطه‌اش با هستی و همنوعانش تشخیص دهد، دین را می‌بیند و کتاب خداوند به او راه را نشان می‌دهد.

کسی از ما نخواسته است که در برابر تحول و پیشرفت مقاومت کنیم و از دستاوردهای انسانی بهره‌مند نشویم، بلکه باید هویت و اصالت خود را گم نکنیم و دستاوردهای جدید بشری را در چارچوب اصیل خود قرار دهیم و آن‌ها را با معیارهای خود بسنجیم؛ برخی را قبول و برخی را رد کنیم، تا از نو امتی با اصالت، با همهٔ ابعاد فکری و تاریخی و عملی مفهوم اصالت بسازیم.

حدیثی که از پیامبر (ص) و از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده که فرمودند: «قرآن ظاهر و باطنی دارد و باطن آن نیز باطنی دارد تا هفتاد بطن»

یعنی مثلاً در سورهٔ بقره از حروف «الف» و «لام» و «میم» بیشتر استفاده شده یا در سورهٔ مریم بیشتر از حروف «کاف» و «ها» و «یا» و «عین» و «صاد» استفاده شده یا در سورهٔ دخان از «حا» و «میم». هر سورهٔ قرآن از همین حروف است. این مسئله مثل این است که یکی از مهندسان بزرگ، بنای عظیمی بسازد و سایر مهندسان را به چالش بطلبد و به آنان بگوید: این بتن و این هم آهن و این هم چوب و شیشه؛ بنایی مثل آنچه من ساخته‌ام، بسازید. پیامبر می‌خواهد بگوید: ای جماعت، من حروفی از جای دیگر نیاورده‌ام، «الف» و «لام» و «جیم» و «دال» و «خاء» حروفی است که در اختیار شماست و من استفاده کرده‌ام و قرآن را که اعجاز است، آورده‌ام.

در قدیم کاغذ کم بود یا اصولاً وجود نداشت. به همین سبب، آنان آیات را بر روی چوب و تخته و استخوانِ پشت شتران و از این قبیل اشیا می‌نوشتند و آیات را نگه می‌داشتند. اما چگونه این آیات را جمع می‌کردند؟ آیا جمع کردن آیات به‌طور تصادفی بود؟ نه از برخی روایات درمی‌یابیم که جبرئیل، امین وحی، هنگامی که وحی را به پیامبر می‌رساند، به ایشان می‌گفت: این آیه را پس از فلان آیه و قبل از آیهٔ فلان بگذار و محل آیه را معین می‌کرد.

معنای این کلمات و حروف چیست؟ معنای آن مبالغه در مبارزه‌طلبی است، یعنی به آنان می‌گوید: ای قوم عرب، اگر می‌توانید، مثل قرآن بیاورید. حتی اگر جن و انس جمع شوید، نمی‌توانید ده سوره بیاورید. یک سوره هم نمی‌توانید بیاورید، هرگز نمی‌توانید، حتی اگر همه یاور و پشتیبان یکدیگر باشید. سپس، از سر مبالغه در مبارزه‌طلبی می‌گوید: ای جماعت، من کلماتی غیر از همین حروف نمی‌گویم. من از همین حروف شما استفاده می‌کنم: «الف»، «لام»، «میم». همین کلماتی که نزد شماست، نزد من هم هست: «حم عَسَقَ». این‌ها کلماتی است که شما و من استفاده می‌کنیم. همهٔ ما این حروف را می‌شناسیم، اما من قرآن می‌آورم و شما نمی‌توانید مانند آن را بیاورید. این تأکید بر عجز آنان و تأکید بر اعجاز قرآن است. بنابراین، «الم» و «حم عَسَقَ» و «کَهیعَصَ» و امثال آن همگی، تعبیراتی است از همین حروف الفبا.