محمد حنیف
زندگینامه و معرفی کتاب‌های محمد حنیف
محمد حنیف (Mohammad Hanif) یکی از پرافتخارترین نویسنده‌های ایرانی معاصر است. او رمان‌نویس است و تاکنون برای رمان‌هایش جوایز متعدد و با ارزشی را کسب کرده است. علاوه‌بر نویسندگی او به‌عنوان پژوهشگر نیز در حوزه‌ی ادبیات داستانی فعالیت‌هایی داشته است.
بیوگرافی محمد حنیف
محمد حنیف، یا بهتر بگوییم دکتر محمد حنیف، در سال ۱۳۳۹ در بروجرد و در خانه‌ی مادربزرگش به دنیا آمد. خانه‌ای که در محله‌ای فقیرنشین قرار داشت و چندین خانواده، علاوه‌بر خانواده‌ی او، در آن زندگی می‌کردند. به آن محله «تگزاس» می‌گفتند، نامی که خود گویای فرهنگی خاص و چالش‌های حاکم بر آن بود. او دوران کودکی و نوجوانی خود را با کار و تحصیل سپری کرد و شاهد زندگی سخت و پرمشقت دوستان و هم‌محله‌ای‌هایش بود. شغل‌هایی که اغلب فنی و یدی بودند، بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی آن دورانش بودند. او تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه‌ی محمدرضا شاه به پایان رساند و تحصیلات دوره‌ی راهنمایی‌اش را در مدرسه‌ی مهرگان گذراند. او از دبیرستان پهلوی بروجرد دیپلم گرفت و سپس به‌عنوان آموزگار در مدارس شهرستان بروجرد مشغول به تدریس شد. او در برهه‌ای خاص از این شغل اخراج شد، اما بیکار نماند و به تهران نقل‌مکان کرد. در سال ۱۳۶۲ وارد دانشگاه تربیت‌معلم تهران شد و مدرک کارشناسی خود را در رشته‌ی دبیری تاریخ دریافت کرد. دوره‌ی کارشناسی‌ارشد خود را در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز به پایان رساند و سرانجام موفق به دریافت مدرک دکترا در رشته‌ی تاریخ از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات شد.
جوایز و افتخارات محمد حنیف
جوایز و افتخارات محمد حنیف فهرستی بلند و پرافتخار است که بیش از ۳۴ قدمت دارد. او در سال ۱۳۶۶ با کسب عنوان برگزیده‌ی بخش داستان جشنواره‌ی فرهنگی هنری فجر، قدم در مسیر موفقیت‌های خود گذاشت و از آن زمان تاکنون بیش از ۲۰ عنوان، مقام، و جایزه به دست آورده است. محمد حنیف هم به‌عنوان یک رمان‌نویس برجسته شناخته شده و هم به‌عنوان پژوهشگری موفق. از جمله افتخارات اخیر او، نامزدی کتاب اعمال شاقه در مرحله‌ی اول هفدهمین دوره‌ی جایزه‌ی ادبی واو در سال ۱۴۰۰ است. این کتاب همچنین در سال ۱۳۹۹ یکی از سه نامزد نهایی جایزه جلال آل احمد بود و در نهایت به‌عنوان اثر برگزیده بخش رمان در بیستمین دوره جشنواره شهید غنی‌پور انتخاب شد. یکی دیگر از آثار برجسته‌ی او، کتاب بومی‌سازی رئالیسم جادویی در ایران است که در سال ۱۳۹۸ موفق به کسب عنوان برگزیده در سی و هفتمین دوره جایزه کتاب سال، دوازدهمین دوره‌ی جشنواره‌ی جایزه‌ی جلال، و قلم زرین هفدهمین جشنواره‌ی قلم زرین شد. رمان قفس نیز در سال ۱۳۸۸ نامزد بهترین رمان فصل شد و در سال ۱۳۸۹ تندیس سیزدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس را دریافت کرد. همچنین کتاب جنگ از سه دیدگاه در سال ۱۳۸۷ نامزد بخش پژوهش و نقد ادبی پنجمین و ششمین دوره‌ی جشنواره‌ی قلم زرین شد و در همان سال در دوازدهمین دوره‌ی کتاب سال دفاع مقدس از این اثر تقدیر شد. در حوزه‌ی پژوهش و فناوری نیز محمد حنیف در سال ۱۳۸۲ به‌عنوان فرد برگزیده‌ی چهارمین جشنواره‌ی بزرگداشت پژوهشگران انتخاب شد و در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان فرد منتخب یازدهمین جشنواره‌ی تجلیل از پژوهشگران و فناوران برتر کشور معرفی شد.
سبک نگارش
محمد حنیف به سبک رئالیسم و رئالیسم جادویی بومی‌شده‌ی ایرانی می‌نویسد. او بر این باور است که داستان‌ها و جامعه رابطه‌ای تنگاتنگ و متقابل دارند و هر یک بر دیگری تأثیر می‌گذارد. باتوجه‌به سبک نگارش و دیدگاه او نسبت به داستان‌نویسی، تعجب‌آور نیست که از نویسندگان و افرادی چون گابریل گارسیا مارکز، انوره دوبالزاک، غلامحسین ساعدی، هوشنگ گلشیری، یعقوب آژند، و امیرحسین آریان‌پور تأثیر گرفته باشد.
محمد حنیف درباره‌ی ادبیات داستانی چنین می‌گوید:
«به‌نظرم وضعیت ادبیات داستانی ما تابعی از بقیه‌ی وجوه جامعه است. شما نگاه کنید که وضعیت اجتماعی و وضعیت اقتصادی جامعه ما چگونه است. اگر حال آن‌ها خوب باشد قطعا حال ادبیات داستانی هم خوب می‌شود، به دلیل این‌که رمان و ادبیات داستانی یک پدیده‌ی مختص به زندگی طبقه‌ی متوسط و مختص به زندگی شهرنشینی است و برای آن رشد لازم است که طبقه‌ی متوسط قدرت خرید کتاب و وقت مطالعه داشته باشند. شهرنشینی ما از اواخر دوره‌ی قاجار آرام آرام تحول پیدا می‌کند. مثلا تهران در اوایل دوره‌ی پهلوی جمعیت خیلی کمی داشت و آرام آرام با پول نفت و اصلاحات ارضی جمعیت تهران بیشتر می‌شود. مهاجرت روستاییان به شهر باعث تقویت طبقه تازه‌ای از مردم با اندیشه‌های مذهبی می‌شود. افرادی که پیش‌تر با اندیشه‌های مذهبی از روستاها آمده‌اند و فرزندانشان کمابیش با چنین تفکراتی وارد دانشگاه‌ها و سپاه دانش و ... می‌شوند و همین‌ها بعدا طبقه متوسط را تقویت می‌کنند. در مجموع می‌توان گفت که ادبیات داستانی به نسبت سال‌های قبل از انقلاب چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی رشد داشته است؛ اما این رشد در یکی دو سال اخیر به ویژه کند شده و رو به افول رفته است. سال‌هاست که شاهد هستیم طبقه‌ی متوسط روز به روز ضعیف‌تر می‌شود. طبیعی است که وقتی طبقه‌ی متوسط ضعیف و بودجه‌های فرهنگی کم می‌شود تیراژ کتاب از دو هزار نسخه می‌رسد به اعداد خیلی کمتر.»
مروری بر کتاب‌ها و آثار محمد حنیف
آثار محمد حنیف را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد. کتاب‌هایی که موضوع آن‌ها پژوهش ادبی است و کتاب‌های داستانی. او آثارش را به زبان فارسی نوشته است. ساده‌نویسی و استفاده از رئالیسم جادویی بومی شده‌ی ایرانی از ویژگی‌های منحصر به فرد آثار محمد حنیف است.
کتاب بومی‌سازی رئالیسم جادویی در ایران
کتاب بومی‌سازی رئالیسم جادویی در ایران کتاب ارزشمندی است که مخاطبان خاص خود را دارد. افرادی که به دنبال مطالعه درباره‌ی سبک‌های ادبی هستند از خواندن این کتاب لذت خواهند برد. محمد حنیف با همکاری محسن حنیف با بررسی مقالات، پایان‌نامه‌ها، نتایج پژوهشگران داخلی و خارجی رئالیسم جادویی را معرفی کرده و در قدم بعد با بررسی عناصر جادویی در بطن قصه‌ها، داستان‌ها، کهن الگوها و افسانه‌های ایرانی به مخاطبانشان استفاده از این سبک در داستان‌های ایرانی را آموزش داده است. حتی از افراد متخصص در این زمینه نیز کمک گرفته و با آن‌ها صحبت کرده‌اند و اطلاعات بسیار ارزشمندی را در کتاب آورده است. این کتاب در انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ رسیده است.
کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی
در کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی می‌توان تک‌تک عناصر بااهمیت در نگارش داستان را مشاهده کرد و آموخت. شخصیت‌پردازی، زمان، فضاسازی، کشمکش‌ها و اتفاقات و تمامی عناصر داستان در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند. علاوه‌بر موارد ذکرشده در این کتاب عناصر در ادبیات گذشته نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. محمد حنیف معتقد است با این روش نویسندگان سبک رئالیسم جادویی راحت‌تر می‌توانند از ادبیات گذشته‌ی فارسی اقتباس کنند. این کتاب از سوی نشر علمی و فرهنگی به چاپ رسیده است.
کتاب از نگاه داستان‌نویس
از نگاه داستان‌نویس یک کتاب آموزشی برای داستان نویسی است. شاید تفاوت اصلی این کتاب با سایر کتاب‌های داستان نویسی بیان تجربه‌های نویسنده‌هایی است که برنده جایزه ادبی شهید غنی‌پور شده‌اند. در این کتاب روند خلق داستان‌های «بیوتن»، «پل معلق»، «سفر به گرای ۲۷۰ درجه»، «گوسالۀ سرگردان» و «با جام‌های شوکران»، از زبان نویسندگان این کتاب‌ها ، رضا امیرخانی، محمدرضا بایرامی، احمد دهقان، مجید قیصری، و عبدالمجید نجفی، نقل شده است. این اثر با تلاش دکتر محمد حنیف و دکتر طاهره رضایی خلق شده و توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است.
کتاب با اعمال شاقه
اعمال شاقه داستانی است به سبک رئالیسم جادویی که با زبانی روان، پرکشش و همراه با چاشنی‌ای ظریف از طنز روایت می‌شود. این طنز، هرچند کم و نامحسوس، به لطافت و گیرایی اثر افزوده است. این داستان ساختاری تو‌در‌تو دارد و شخصیت اصلی به‌مرور خاطرات گذشته‌ی خود می‌پردازد. در این عبور از خاطرات، مخاطب با افراد، موقعیت‌ها، و لحظات گوناگون زندگی او مواجه می‌شود که هر کدام دریچه‌ای تازه به دنیای پیچیده و پر رمز و راز شخصیت اصلی باز می‌کنند. اعمال شاقه از سوی انتشارات نیستان هنر به چاپ رسیده و منتشر شده است.
آقای دکتر محمد حنیف درباره‌ی کتاب با اعمال شاقه چنین گفته است:
«حالا می‌توانم ادعا کنم که این رمان، گرچه نوعی خودنوشت است - کار همیشگی رمان نویسان. اما مرزهای منیّت را پشت سر گذاشته و به مرحله‌ی انعکاس دردهای جامعه رسیده است. این اثر گرچه با بغضی خصوصی آغاز شد، اما با اشکی بر جامعه‌ی در حال اضمحلال خاتمه یافت؛ زیرا من ناچار از زندگی در اجتماع بودم و باید ضروریات تأثیر و تأثرات زندگی اجتماعی را می‌پذیرفتم. باید قبول می‌کردم که، نویسنده، اثر و مخاطب، سه ضلع مثلثی معنادار هستند که هر یک به سهم خود در خلق فضای تبادل اطلاعات و تجارب فعال‌اند و هر کدام مدام بر دیگری تأثیر می‌گذارند. من نویسنده‌ی تجربه‌هایم را به‌طور مستقیم از جامعه می‌گیرم؛ از سوی کلیتی که مخاطبان احتمالی ام نیز در آن قرار دارند. مخاطبان فرضی نیز از نوشته‌های من تأثیر می‌پذیرند و داستان نیز به‌طور دائم بر اثر تغییراتی که دو ضلع دیگر از یکدیگر می‌پذیرند، تغییر می‌کند، پس عامل مستقیم تغییرات بعدی من نبودم، همان گونه که آغازگرش هم من نبودم. انفجاری عاطفی و شخصی اولین کلمه‌ها را نوشت، غلیان اندیشه‌ای فلسفی و روحی جمعی، ناشی از مطالعات تاریخی آن را تمام کرد.»
کتاب این مرد از همان موقع بوی مرگ می‌داد
این داستان روایتگر زندگی شخصیت‌های متعددی است که هر یک می‌توانند به همان اندازه که دوست‌داشتنی‌اند، مورد نفرت نیز قرار گیرند. هر کدام از آن‌ها، در بستری متفاوت، می‌توانند قهرمان داستان باشند. ماجرا در دوران پیش از انقلاب ایران رخ می‌دهد، جایی که رئالیسم جادویی بومی‌شده به شکلی زیرپوستی در بطن زندگی روزمره و شخصیت‌های داستان نفوذ کرده است. این اثر زیبا، جذاب و خواندنی، با قلمی پرکشش، لایه‌های پیچیده‌ای از جامعه و زندگی آن دوران را به تصویر می‌کشد. این کتاب که توانسته ترکیبی منحصر‌به‌فرد از واقعیت و خیال را ارائه دهد، از سوی نشر اسم روانه‌ی بازار شده است.
