اگر کوسه‌ها آدم بودند نمایشنامه‌ای از برتولت برشت، نمایشنامه‌نویس و کارگردان آلمانی است.

درباره کتاب اگر کوسه‌ها آدم بودند

اگر کوسه‌ها آدم بودند به موضوع ستم دولت‌ها بر مردم می‌پردازد. و در قالب داستانی خیالی نظام های سیاسی حاکم بر مردمان جهان را نقد می‌کند. برشت با انسان پنداشتن کوسه‌ها و روابطشان با ماهی‌های کوچک تمثیلی زیبا رد این اثر ساخته است.

دختری از مردی به اسم آقای ک می‌پرسد: اگر کوسه ها آدم بودند آنوقت با ماهی‌های کوچک مهربانتر بودند؟ پاسخ‌های آقای ک از زوایای مختلف رفتارهای اجتماعی کوسه‌ها را در خویی انسانی توصیف می‌کند.

همانطور که دولت‌ها و مردم در جوامع به دو طبقه تقسیم می‌شوند، شیوه زندگی و مرگ کوسه‌های با ماهی‌های کوچک یکسان نیست و هیچ وقت حتی در ذهن ماهی‌های کوچک نباید این نگرش وجود داشته باشد که آنها خود را با کوسه‌ها مقایسه کنند. قطعا ماهی‌های کوچک قادر به دفاع از خود در برابر کوسه‌ها نیستند و تنها چیزی که می‌تواند در روابط آنها تغییری ایجاد کند، اتحاد و همدلی ماهی‌ها است، چیزی که کوسه‌ها از آن می‌ترسند. پس کوسه‌ها از بین خود ماهی‌ها عده‌ای را مأمور مراقبت می‌کنند و ماهی‌ها را از داشتن هرگونه عقیده مخالف خواست کوسه‌ها منع می‌کنند و به جایش به آنها وعده زندگی بهتر می‌دهند و این مراحل مطیع کردن از طریق نظام‌های آموزشی مثل مدرسه انجام می‌شود.

کوسه‌ها برای راضی نگاه داشتن ماهی‌های کوچک بر چهره واقعی خود نقاب می‌زنند و رفتارهایی می‌کنند که ماهی‌های کوچک‌ترآنها را باور کنند. به ماهی‌ها می‌رسند، برایشان جشن می‌گیرند چون ماهی‌های شاد از ماهی های افسرده لذیذتر خواهند بود.

در دنیای ماهی‌ها هنر و دین و موسیقی هم هست اما فرهنگ هم ابزاری برای وادار کردن ماهی‌ها به انجام کارهای مورد نظر کوسه‌ها است. کوسه‌ها در رفتار خود با ماهی‌ها در نهایت به آنها نژادپرستی و جنگ با همنوع می‌آموزند...

برشت در این اثر آمیختگی ناسیونال سوسیالیسم و کاپیتالیسم را به نمایش می‌گذارد.

خواندن کتاب اگر کوسه‌ها آدم بودند را به چه کسانی یپشنهاد می‌کنیم

علاقه‌مندان به نمایشنامه های سمبلیک و انتقادی را به خواندن این اثر دعوت می‌کنیم.

درباره برتولت برشت

اویگن برتولت فریدریش برشت، زاده ۱۰ فوریه ۱۸۹۸ و درگذشته ۱۴ اوت ۱۹۵۶، نمایشنامه نویس، کارگردان تئاتر و شاعر آلمانی با گرایش‌های و کمونیستی بود.

برتولت برشت را بیشتر به عنوان برجسته‌ترین نمایشنامه نویس تئاتر روایی (که نقطه مقابل تئاتر دراماتیک است)، و به خاطر نمایشنامه‌های مشهورش می‌شناسند. اما برتولت برشت گذشته از این که نمایشنامه‌نویسی موفّق و کارگردانی بزرگ بود، شاعری خوش قریحه نیز بود و شعرها، ترانه‌ها و تصنیف‌های پرمعنا و دل انگیز بسیاری سرود. وی همچنین با ابداع سبک فاصله‌گذاری در تئاتر، انقلابی بزرگ را در زمینه هنرهای نمایشی به پا کرد. کتاب (جلادان هم می میرند) از آثار این نویسنده است که در سال ۱۹۴۳ با کارگردانی فریتس لانگ به صورت فیلم سینمایی ساخته شد.

داستان این فیلم حاصل کار مشترک فریتس لانگ و برتولت برشت با نام مستعار برت برشت (بدون ذکر در عنوان‌بندی) است. در نتیجه مؤلفه‌های شیوه برشت به ویژه نوع حضور مردم و تک‌گویی‌های میهن دوستانه شخصیت‌ها به فیلم راه می‌یابند. برشت در آمریکا، لانگ را یافت و این دو جلای وطن کرده، در جلادان هم می‌میرند! فرصتی برای خلق اثری ضد نازی و ابراز وفاداری به اعتقادات و مرام خود را یافتند.

برشت سرودن شعرهایش را در ۱۵سالگی و پیش از نمایشنامه‌نویسی آغاز کرد. نخستین سروده هایش را بین سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۷ سرود و آنها را در نشریات محلی منتشر کرد. در سال ۱۹۱۸، هنگامی که به خدمت سربازی اعزام شد، افزون بر کار در بیمارستان نظامی پشت جبهه، سروده‌هایش را همراه با نواختن گیتار برای سربازان می‌خواند و آن‌ها را مجذوب نوای گرم و سرود دلنشین خود می‌کرد.

شعرهای نمایشی برشت را از مهم ترین آثار او دانسته‌اند. این ها شعرهایی هستند که به صورت سرود، تصنیف یا ترانه وارد نمایشنامه‌های او شده و به مناسبت‌های موضوعی خاص یا برای غنا بخشیدن به موضوع و افزایش اثرگذاری، به صورت پیش درآمد، میان پرده، مؤخره یا در میان متن آورده شده‌اند. این شعرها اغلب طنزآمیز یا هزل آمیز هستند و زیر پوسته شوخ طبعی خود مفاهیم بسیار جدی و آگاه کننده داشته و پیام رسان ایده‌های نقادانه و اجتماعی برشت هستند. بیشتر نمایشنامه‌های برشت دربرگیرنده یک یا چند سرود، ترانه و شعر است.

عدم ارتباط حسی بین مخاطب و اثر و جایگزینی رابطه فکری و عقلانی (از طریق فاصله گذاری و بنابراین بیگانه سازی) و همچنین روایت داستان به جای وقوع داستان و قطع کردن نمایش در جاهایی که امکان رابطه و پیوند حسی نمایشنامه و مخاطب وجود دارد، از مشخصات این ساختمان نمایشی است. در این روش سعی نویسنده، کارگردان و بازیگر روایت کردن درام به جای تجسم کردن آن برای تماشاچی است. گاهی در فارسی به آن تئاتر حماسی می‌گویند که ترجمه دقیقی نیست.

تئاتر روایی برتولت برشت با استفاده از یک راوی در بطن نمایشنامه و متن‌های توصیفی خارج از دیالوگ و نیز چکیده ای از وقایع هر صحنه در آغاز پرده که با هدف زدودن هیجان در نزد تماشاگر صورت می‌گیرد، در صدد برانگیختن قوه تفکر تماشاگر است و او را به تقابل با آنچه که بر روی صحنه نمایش داده می‌شود، وامی دارد.

موضوعات نمایشنامه‌های برشت برگرفته از واقعیات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حاکمند. برشت تماشاگر خود را وارد دنیای تماشاگر حقیقی می‌کند و به چالش با آن فرا می خواند. نمایشنامه‌های برشت با آنچه که بر روی صحنه نمایش داده می شود و به گونه‌ای بیانگر و انعکاس شرایط واقعی حاکم در جامعه است، موافق نیست، بنابراین باید روند نمایشنامه تحرک لازم را در وی برای مقابله با شرایط اجتماعی حاکم ایجاد کند. هدف برشت نشان دادن یک رفتار اجتماعی خاص، در یک محیط اجتماعی خاص است که باید از دید تماشاگر به صورت انتقادی مورد توجه قرار گیرد.

برشت خود می‌گوید: «متن باید طنزآلود باشد... وظیفه طنز طرح و توصیف اخلاقیات است. متن نباید احساسی یا اخلاقی باشد بلکه باید اخلاقیات و احساسات را نشان دهد.».

برشت در ۱۴ اوت ۱۹۵۶ ازدنیا رفت و در آلمان در خیابان شوسه در گورستانی نزدیک خانه‌اش به خاک سپرده شد.

نیره افکاریان