مرتضی محیط

مرتضی محیط (Morteza Mohit) پزشک متخصص، مترجم و نویسنده‌ی ایرانی است که باورهای سیاسی او به طیف چپ تندرو نزدیک است. محیط کتاب‌های ارزشمندی را در مورد نقد سرمایه‌داری و بررسی دیدگاه‌ها و زندگی کارل مارکس به فارسی ترجمه کرده و تألیفاتی نیز در این حوزه‌ها داشته است.

بیوگرافی مرتضی محیط

مرتضی محیط در سال ۱۳۱۴ در شهر شوشتر استان خوزستان متولد شد. او تا پیش از انقلاب، تحصیلات دبیرستان و دانشگاهی خود را در ایران به پایان رساند و بعد از انقلاب به آمریکا مهاجرت کرد.

او در ایران، در رشته‌ی پزشکی تحصیل کرده بود. پس از اتمام دوره‌ی عمومی، به آمریکا رفت و در دانشگاه کلمبیا تحصیلات تخصصی خود را در رشته‌ی پاتولوژی یا آسیب‌شناسی به اتمام رساند. بعدها، به ایران برگشت و در دانشگاه جندی شاپور به آموزش آسیب‌شناسی و بافت‌شناسی مشغول شد.

باورها

مرتضی محیط در سال ۵۳، به دلیل فعالیت‌های سیاسی‌اش به زندان افتاد. طبق گفته‌های برخی زندانیان سیاسی، پیش از انقلاب مدتی را در اوین زندانی بود. البته در هنگام ملاقات بازرسان سازمان عفو بین‌الملل با زندانیان، محیط به دلیل تسلطش بر زبان انگلیسی، در این دیدارها شرکت می‌کرد و به‌عنوان زندانی مورد اعتماد، گفتگوهای زندانیان را با نمایندگان ترجمه و تسهیل می‌کرد.

مرتضی محیط را در آن زمان بیشتر از آنکه به‌عنوان یک پزشک متخصص بشناسند، به‌عنوان فردی کمونیست و معتقد به مائوئیسم می‌شناختند. معتقدان مائوئیسم تصور می‌کردند برای نجات خلق، در صورت لزوم باید دست به نبردهای مسلحانه زد. علاوه‌بر این، آن‌ها سوسیالیسم‌ و ‌امپریالیسم حاکم ‌بر شوروی را مورد نقد قرار می‌دادند. اغلب زندانیان سیاسی چپ‌گرا در آن زمان، اتفاقاً هوادار سوسیالیسم حاکم ‌بر شوروی بودند و به همین علت، این طرز تفکر در میان آن‌ها مردود بود و قاطعانه رد می‌شد.

مرتضی محیط پس از انقلاب همچنان به کمونیسم باور داشت و کنفدراسیون روسیه را مورد انتقاد قرار می‌داد. به نظر او، سوسیالیسم حقیقی در روسیه اجرا نشده است و شکست شوروی، شکست سوسیالیسم نیست. این عقیده در آثاری که به فارسی ترجمه کرده، کاملاً مشهود است. آثار او عموماً در ارتباط با سوسیالیسم و در نکوهش کمونیسم و سوسیالیسم شوروی هستند. فروپاشی شوروی و نواقص آشکار آن چیزی است که نمی‌توان آن را انکار کرد، اما نظریه‌پردازان پیرو کارل مارکس همچنان بر رفع نواقص سیستم‌های اشتراکی تأکید می‌کنند.

یکی دیگر از باورهای مرتضی محیط که در خارج از ایران هم بحث‌های بسیاری را در مورد او پدید آورد، حمایت او از رهبران جنبش سبز در ایران و اصلاح‌طلبان بود.

نگاهی به کتاب‌ها و آثار مرتضی محیط

آثار مرتضی محیط بیشتر از این‌که بر حوزه‌ی تخصص او، یعنی پاتولوژی متمرکز باشند، بر نقد آمریکا، ستایش سوسیالیسم، انتقاد به حکومت‌هایی که ایده‌های سوسیالیستی و مارکسیستی را به‌درستی اجرا نکرده‌اند و بررسی ایده‌ها و نظریات کارل مارکس تمرکز دارند. در این بخش، برخی از کتاب‌هایی را که مرتضی محیط ترجمه کرده است، معرفی می‌کنیم.

کتاب سوسیالییسم یا بربریت

کتاب «سوسیالیسم یا بربریت»، نوشته‌ی ایشتوان میساروش است که آخرین اثر او به شمار می‌رود. این کتاب در سال ۲۰۰۱ منتشر شد. میساروش فیلسوف چپ‌گرای مجارستانی است که در زمان حیاتش به نظریات کارل مارکس اعتقاد داشت.

این نویسنده عمدتاً در آثارش، در مورد احتمال انتقال قدرت از سرمایه‌داری به سوسیالیسم صحبت می‌کند و البته شکست‌های سوسیالیسم را مورد نقد قرار می‌دهد تا به حاکمیت بدون ایراد سوسیالیستی دست پیدا کند.

میساروش در این کتاب، وقایع سیاسی را از زمان جنگ جهانی دوم بررسی می‌کند و این دوران را «قرن آمریکا» می‌خواند. به عقیده‌ی او، در این دوران بشر دو حق انتخاب دارد و می‌تواند میان سرمایه‌داری و سوسیالیسم یکی را انتخاب کند. انتخاب سرمایه‌داری به معنی تخریب محیط زیست، نابرابری اجتماعی، رشد بی‌پایان اقتصادی و در نهایت، فروپاشی چنین سیستمی است. این در حالی است که انتخاب سوسیالیسم را به معنی تنها راهکار برای بحران‌هایی می‌داند که سرمایه‌داری پدید آورده است.

در حقیقت، نویسنده بربریت را به‌عنوان یکی از پیامدهای کنترل‌نشده‌ی سرمایه‌داری معرفی می‌کند و سلطه‌طلبی آمریکا در میانه‌ی قرن بیستم را مورد نکوهش قرار می‌دهد. این کتاب سوسیالیسم را سیستمی جدید تعریف می‌کند که هیچ شباهتی به سوسیالیسم اجرا‌شده در کشورهای سوسیالیستی ندارد. بنابراین، چنین سیستمی به دنبال بهره‌برداری عادلانه از طبیعت، تقسیم سود میان تمام طبقات، رفاه و برابری است.

این کتاب را می‌توانید با ترجمه‌ی روان مرتضی محیط مطالعه کنید.

کتاب درباره‌ مسئله‌ یهود و نقد فلسفه‌ حق هگل

کتاب «درباره‌ مسئله‌ یهود و نقد فلسفه حق‌ هگل» اثری است از کارل مارکس که در قرن نوزده نوشته شده است. او در این اثر، به آزادی و ترقی سیاسی مردم یهود می‌پردازد و دیدگاه‌های هگل و همچنین بائر را مورد نقد و واکاوی قرار می‌دهد. مارکس از نقطه‌نظر رهایی به موضوع یهودیان در قرن نوزدهم نگاه می‌کند. جایگاه یهودیان در قرن نوزدهم میلادی با امروز به‌کلی متفاوت بود و بائر عقیده داشت یهودیان باید مذهب خود را نادیده بگیرند و بدون عقایدشان وارد سیاست و جامعه شوند.

در این کتاب، موضوعات دیگری مثل دولت سکولار، آزادی مذهبی، حقوق و تملک مورد بررسی قرار می‌گیرند و استدلال‌هایی در مورد هریک از آن‌ها ارائه می‌شود. این کتاب خواندنی را مرتضی محیط به فارسی ترجمه کرده است.

کتاب فراسوی سرمایه‌

«فراسوی سرمایه» (۲۰۰۰) کتاب دیگری از ایشتوان میساروش است که در آن به بحران‌های ساختاری سیستم‌های سرمایه‌داری در قرن بیستم می‌پردازد. او در این کتاب، ساختارهای سلسله‌مراتبی، تخریب منابع طبیعی و استثمار نیروی کار را که در این سیستم‌ها به چشم می‌آید، نواقصی آشکار و ضدانسانی معرفی می‌کند. او معتقد است تنها یک راه‌حل برای این مشکلات وجود دارد که همان سوسیالیسم است.

به عقیده‌ی نویسنده، گرچه سرمایه‌داری پیروز به نظر می‌رسد، اما به دلیل نواقصی که دارد، محکوم به فروپاشی است. او علاوه‌بر ترسیم دوران پساسرمایه‌داری، به ارائه‌ی راه‌حل‌هایی برای ایرادهای سرمایه‌داری هم پرداخته است. ترجمه‌ی فارسی این کتاب را مرتضی محیط به چاپ رسانده است.