آیا علم می‌تواند داور بی‌طرف حقیقت باشد؟<!-- --> | طاقچه
infinite

ویژه مشترکین بی‌نهایت

آیا علم می‌تواند داور بی‌طرف حقیقت باشد؟

وقتی صحبت از امور بشری باشد، بی‌طرفی رؤیایی غیرممکن است

فصلنامه ترجمان علوم انسانی

۱۰ دقیقه مطالعه

bookmark
آیا علم می‌تواند داور بی‌طرف حقیقت باشد؟

آی.ای.آی — ما خواسته‌های زیادی از دانشمندان داریم. آن‌ها باید بی‌طرف، موشکاف و دقیق باشند و کار خود را فارغ از قیود مذهبی و سیاسی انجام دهند. معدودی از دیگر حوزه‌های تلاش بشری هستند که انتظار می‌رود از خطای انسانی مصون باشند یا بر اساس این مصونیت ارزشگذاری می‌شوند. در عین حال، دانشمندان وظیفه دارند که پیامدها و کاربردهای احتمالی کار خود را بررسی و ارزیابی کنند و برای حفظ اعتماد عمومی نسبت به نظام کلی دانش مسئولانه عمل کنند. این فشار سنگین را دانشمندان قاعدتاً امروزه به‌شدت احساس می‌کنند، چراکه آن‌ها هدف حملهٔ اَشکال مختلف اطلاعات نادرست هستند.

علم در نقش داور بی‌طرفِ حقیقت آن‌قدر ارزشمند است که آزادی عمل دانشمندان معیاری برای روشنفکری جوامع تلقی می‌شود. بااین‌حال علم، علاوه بر پنی‌سیلین، سایکلون‌بی[۱] را هم به جهان عرضه کرده است. به همین دلیل، مردم اغلب همان‌قدر که خواهان مواهب علم هستند از آن واهمه نیز دارند. بر این اساس، برای جهت‌دهی بهتر علم به‌سمت خیر عمومی چه کاری می‌توانیم انجام بدهیم؟ و آیا دانشمندان باید مسئول پیامدهای کار خود شناخته شوند؟

خطرات سوءاستفاده‌های تعصب‌آمیز از علم با افسانهٔ مهلکی فزونی می‌یابد که دانشمندان بهتر است وجود آن را تصدیق کنند: افسانهٔ علمِ بی‌طرف و بدون ارزشگذاری. این تصور که علم صورتی از دانش است که عاری از هرنوع سوگیری است باعث می‌شود پژوهش‌های علمی مرجعیتی قاطع پیدا کنند. چنین توصیفی برای کسانی که مایل‌اند از علم سوءاستفاده کنند یا از آن به‌عنوان سلاح جنگی بهره برند حیاتی است.

بیایید علم اصلاح نژاد را بررسی کنیم. چارلز داروین، پیشگام اصلی نظریۀ تکامل، معتقد نبود که فرایند تکاملی انتخاب طبیعی لزوماً به معنای پیشرفت تکاملی است. همین‌طور، هنگامی …

این نوشته‌ را پسندیدی؟

like
like

اطلاعات چاپ

این نوشته در فصلنامه ترجمان علوم انسانی، شماره ۲۸ (پاییز۱۴۰۲) منتشر شده است.