کتاب ماتریس طبقه

کتاب ماتریس طبقه (نظریه‌ اجتماعی پس از چرخش فرهنگی) نوشته‌ ویوک چیبر و ترجمه‌ حمید هاشمی‌ کهندانی، اثری در حوزه‌ی جامعه‌شناسی و نظریه‌ی اجتماعی است که توسط انتشارات کتابستان برخط به‌صورت الکترونیکی منتشر شده است. این کتاب به بررسی تحولات نظریه‌ی طبقاتی پس از ظهور رویکردهای فرهنگی در علوم اجتماعی می‌پردازد و تلاش می‌کند جایگاه ساختارهای اقتصادی و مفاهیم مادی را در کنار نقش فرهنگ و هویت در شکل‌گیری طبقات اجتماعی بازتعریف کند. نویسنده با نگاهی انتقادی به سنت مارکسیسم و چرخش فرهنگی، سعی دارد چارچوبی نوین برای فهم روابط طبقاتی و پویایی‌های سرمایه‌داری معاصر ارائه دهد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب ماتریس طبقه

کتاب ماتریس طبقه اثری است که در بستر تحولات نظریه‌ی اجتماعی معاصر شکل گرفته است. ویوک چیبر در این کتاب، با تکیه‌بر سنت مارکسیسم و نقدهای واردشده از سوی نظریه‌پردازان فرهنگی، به بازخوانی مفهوم طبقه و ساختار طبقاتی در جامعه‌ی سرمایه‌داری می‌پردازد. کتاب ماتریس طبقه در پنج فصل، ابتدا به ساختار طبقاتی و شکل‌گیری طبقات می‌پردازد، سپس به موضوعاتی مانند رضایت، اجبار، تسلیم، عاملیت و احتمال شکست در کنش جمعی و در نهایت به این پرسش می‌رسد که سرمایه‌داری چگونه با وجود تضادهای درونی، همچنان به بقای خود ادامه می‌دهد.

چیبر در این اثر، ضمن بررسی انتقادی چرخش فرهنگی در علوم اجتماعی، تلاش کرده است نشان دهد که چگونه فرهنگ و ساختار اقتصادی در تعامل با یکدیگر، شکل‌دهنده‌ی روابط طبقاتی هستند. او با مرور تاریخچه‌ی نظریه‌های طبقاتی، از مارکس تا منتقدان معاصر، به این نتیجه می‌رسد که برای فهم پویایی‌های سرمایه‌داری و طبقات اجتماعی، باید هم به ساختارهای مادی و هم به نقش فرهنگ و هویت توجه کرد.

خلاصه کتاب ماتریس طبقه

ماتریس طبقه با طرح این پرسش آغاز می‌شود که چرا نظریه‌ی مارکسیستی کلاسیک درباره‌ی طبقه و سرمایه‌داری، با وجود پیش‌بینی‌هایش درباره‌ی فروپاشی سرمایه‌داری و قیام طبقه‌ی کارگر، نتوانست تحولات واقعی قرن بیستم را توضیح دهد. نویسنده نشان می‌دهد که با ظهور چرخش فرهنگی در علوم اجتماعی، نقش فرهنگ، هویت و معناسازی در شکل‌گیری طبقات و کنش جمعی برجسته شد و این امر باعث شد بسیاری از پیش‌فرض‌های ساختارگرایانه‌ی مارکسیسم به چالش کشیده شود. چیبر در فصل اول، ساختار طبقاتی را به‌عنوان بنیان سرمایه‌داری معرفی می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه تقسیم جامعه به صاحبان سرمایه و کارگران مزدبگیر، الگوهای رفتاری و منافع مادی را شکل می‌دهد. او سپس به نقد این دیدگاه می‌پردازد که ساختار طبقاتی به‌تنهایی می‌تواند رفتار اقتصادی و سیاسی افراد را پیش‌بینی کند و نشان می‌دهد که فرهنگ و هویت اجتماعی نیز در این فرایند نقش دارند. در فصل دوم، نویسنده به مسئله‌ی شکل‌گیری طبقات می‌پردازد و توضیح می‌دهد که برخلاف تصور مارکسیسم کلاسیک، تبدیل منافع مشترک اقتصادی به کنش جمعی و سازمان‌یافته، فرایندی قطعی و اجتناب‌ناپذیر نیست. او تأکید می‌کند که فرهنگ و عاملیت فردی می‌توانند این فرایند را با شکست مواجه کنند و مقاومت کارگران اغلب به‌جای جمعی، به‌صورت فردی بروز می‌کند. در فصل سوم، موضوع رضایت، اجبار و تسلیم بررسی می‌شود. چیبر استدلال می‌کند که ثبات سرمایه‌داری نه به‌دلیل رضایت ایدئولوژیک کارگران، بلکه به‌دلیل نبود گزینه‌های واقعی برای تغییر وضعیت و منطق کنش جمعی است. او نشان می‌دهد که کارگران اغلب به‌دلیل محدودیت‌های ساختاری و نبود امکان سازمان‌یابی، به وضعیت موجود تن می‌دهند. فصل چهارم به عاملیت و احتمال شکست اختصاص دارد و نویسنده توضیح می‌دهد که نظریه‌ی ساختاری باید عاملیت فردی و امکان شکست درونی‌سازی هویت طبقاتی را بپذیرد. در نهایت، در فصل پنجم، چیبر به این می‌پردازد که سرمایه‌داری چگونه با وجود تضادهای عمیق، همچنان به بقای خود ادامه می‌دهد و نقش فرهنگ، ساختار و عاملیت را در این پایداری تحلیل می‌کند. در مجموع، کتاب تلاش می‌کند نظریه‌ای ارائه دهد که ضمن حفظ اهمیت ساختارهای اقتصادی، جایگاه فرهنگ و هویت را نیز در شکل‌گیری و پویایی طبقات اجتماعی به رسمیت بشناسد.

چرا باید کتاب ماتریس طبقه را بخوانیم؟

ماتریس طبقه اثری است که با رویکردی تحلیلی و انتقادی، به یکی از مهم‌ترین مباحث علوم اجتماعی یعنی رابطه‌ی ساختار طبقاتی و فرهنگ می‌پردازد. این کتاب نه‌تنها تاریخچه و تحولات نظریه‌ی طبقاتی را مرور می‌کند، بلکه با بررسی مناقشات میان ساختارگرایی و فرهنگ‌گرایی، به پرسش‌های بنیادین درباره‌ی پایداری سرمایه‌داری، شکل‌گیری طبقات و امکان کنش جمعی پاسخ می‌دهد. ویژگی شاخص این کتاب، تلاش برای ارائه‌ی چارچوبی است که بتواند همزمان به نقش ساختارهای اقتصادی و فرهنگ در جامعه توجه کند. خواننده با مطالعه‌ی این اثر، با دیدگاه‌های متنوع درباره‌ی طبقه، عاملیت، هویت و فرهنگ آشنا می‌شود و می‌تواند تحولات معاصر سرمایه‌داری و چالش‌های نظریه‌های اجتماعی را بهتر درک کند. همچنین، کتاب با مثال‌ها و تحلیل‌های تاریخی، نشان می‌دهد که چرا برخی پیش‌بینی‌های کلاسیک درباره‌ی فروپاشی سرمایه‌داری محقق نشد و چه عواملی در بقای این نظام نقش داشته‌اند. 

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعه‌ی این کتاب برای کسانی که به دنبال فهم عمیق‌تر از روابط قدرت، نابرابری و پویایی‌های اجتماعی هستند، فرصت مناسبی برای بازاندیشی در مفاهیم بنیادین جامعه‌شناسی فراهم می‌کند. خواندن این کتاب به دانشجویان و پژوهشگران علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی، اقتصاد سیاسی و مطالعات فرهنگی پیشنهاد می‌شود. همچنین برای کسانی که دغدغه‌ی فهم ریشه‌های نابرابری، ساختار طبقاتی و نقش فرهنگ در جامعه را دارند، این اثر می‌تواند مفید باشد. کتاب ماتریس طبقه برای کسانی که به مباحث جامعه‌شناسی، اقتصاد سیاسی و نظریه‌ی اجتماعی علاقه‌مندند، تصویری روشن از مناقشات فکری پیرامون طبقه و سرمایه‌داری ارائه می‌دهد.

درباره ویوک چیبر

ویوک چیبر (متولد ۱۹۶۵) جامعه‌شناس، نظریه‌پرداز اجتماعی و استاد دانشگاه نیویورک است. پژوهش‌های او حوزه‌هایی همچون توسعه، نظریه‌ی اجتماعی و جامعه‌شناسی سیاسی را در بر می‌گیرد و تمرکز اصلی‌اش بر سرمایه‌داری، ساختار طبقاتی و نقد نظریه‌های پسااستعماری است. نخستین کتاب او با عنوان «در قید ساختار: دولت‌سازی و صنعتی‌سازی دیرهنگام در هند» (انتشارات دانشگاه پرینستون، ۲۰۰۳) به بررسی چرایی موفقیت برخی کشورها در صنعتی‌سازی پس از جنگ جهانی دوم و ناکامی دیگر کشورها می‌پردازد. چیبر در این اثر نشان می‌دهد که قدرت طبقاتی - به‌ویژه نفوذ سرمایه‌داران داخلی - نقشی تعیین‌کننده در ظرفیت دولت‌ها برای توسعه ایفا می‌کند. این کتاب جوایز متعددی از جمله جایزه‌ی «بارینگتون مور» و تقدیر انجمن جامعه‌شناسی آمریکا را دریافت کرده است. دومین اثر مهم او «نظریه‌ی پسااستعماری و شبح سرمایه» (انتشارات ورسو، ۲۰۱۳)، مناقشه‌ای گسترده در حوزه‌ی نظریه‌ی اجتماعی جهانی برانگیخت. چیبر در این کتاب به نقد جریان «مطالعات فرودست» و نظریه‌ی پسااستعماری می‌پردازد و استدلال می‌کند که این رویکردها، با وجود ادعای ضدیت با اروپامحوری، در عمل برداشت‌هایی ذات‌گرایانه و شرق‌شناسانه از جنوب جهانی را بازتولید می‌کنند. او در برابر این دیدگاه، از سنت روشنگری و مارکسیسم دفاع می‌کند و بر ضرورت تحلیل‌های جهان‌شمول و طبقاتی تأکید دارد. در کتاب «ماتریس طبقاتی: نظریه‌ی اجتماعی پس از چرخش فرهنگی» (انتشارات دانشگاه هاروارد، ۲۰۲۲)، چیبر نظریه‌ای نو در باب ساختار طبقاتی و ایدئولوژی ارائه می‌کند و با نقد رویکردهای فرهنگی، بار دیگر بر اهمیت تحلیل مادی و ساختاری در نظریه‌ی انتقادی تأکید می‌ورزد. این اثر در سال ۲۰۲۴ برنده‌ی «جایزه‌ی برجسته‌ی پل سویزی» شد.

چیبر در سال ۲۰۱۷ همراه با رابرت برنر مجله‌ی «کاتالیست: نشریه‌ای در باب نظریه و استراتژی» را با همکاری مجله‌ی ژاکوبن بنیان گذاشت. هدف این نشریه گسترش گفت‌وگو و نظریه‌پردازی انتقادی درباره‌ی سرمایه‌داری و مبارزه‌ی طبقاتی است. آخرین کتاب او با عنوان «مواجهه با سرمایه‌داری: چگونه جهان کار می‌کند و چگونه می‌توان آن را تغییر داد» (انتشارات ورسو، ۲۰۲۲) تحلیلی روشن از سازوکارهای سرمایه‌داری و چشم‌انداز تغییرات اجتماعی ارائه می‌دهد. آثار و مقالات چیبر در نشریات علمی گوناگون منتشر شده و او در هیئت تحریریه‌ی نشریاتی چون «ثبت سوسیالیستی»، «ماتریالیسم تاریخی» و «مطالعات دهقانی» عضویت داشته است. وی از چهره‌های برجسته‌ی نظریه‌ی انتقادی و مارکسیستی معاصر به‌شمار می‌آید که آثارش همچنان در مباحث جهانی پیرامون طبقه، قدرت و مدرنیته تأثیرگذار است.